To fragment analizy do matury tego utworu, powinien Ci się bardzo przydać!
Obróci się Chodkiewicz czołem na swe szyki,
Gdzie widząc zgromadzone wszystkie pułkowniki
I rotmistrze, i wielką część z narodów obu
Żywej młodzi, starego trzyma się sposobu
Zawołanych hetmanów, zdjąwszy szyszak z głowy,
Krótkiej, lecz zwięzłej do nich zażyje przemowy:
„To pole, cne rycerstwo, na którym przezwiska
Polacy przez Marsowe nabyli igrzyska,
Ani naszej Pogonia starożytna Litwy
Po morzu swe z pogaństwem toczyła gonitwy;
Pole, mówię, nie słowa, nie czczej pary dźwięki,
Ale kocha roboty bohaterskiej ręki.
Ani mnie ust natura formowała z miodu,
Ani też tam oracyj trzeba i wywodu,
Gdzie Bóg, Ojczyzna i Pan swoje składy święte
W archiwie piersi waszych chowają zamknięte. (…)
Wam Ojczyzna, rodzice, krewne, dzieci małe,
Płeć niewojenną, dziewki oddaje dojźrałe,
Te-ż by miały ku żądzy psiej pogańskiej juchy
W opłakanej niewoli rodzić Tatarczuchy?
Wam ubogich poddanych chrześcijańskie gminy,
Ojczyste na ostatek ściany i kominy
Pokazuje z daleka Matka utrapiona;
Pod wasze się z tym wszytkim dziś kryje ramiona,
Do was obie wyciąga ręce wolność złota,
Niech się sam w swych poganin obierzach umota!
W te ręce król ozdoby swej dostojnej skroni,
Kiedy mu hardy Osman śmie posiągnąć do niej,
Porucza, z których je ma; nadzieje nie traci,
Że tyran posiężnego sowicie przypłaci. (…)
Więc, o kawalerowie, w których serce żywe
I krew igra, przyczyna mając sprawiedliwe
Tak koniecznej potrzeby, Litwa i Polanie,
Osiądźcie Turkom karki i nastąpcie na nie!
Niechaj was to nie stracha, niech oczu nie mydli,
Że się poganin upstrzy, uzłoci, uskrzydli,
Namioty, słonie, muły, wielbłądy i osły,
To nie bije; stąd serca przodkom waszym rosły
Do szczęśliwych tryumfów; i mięso, i pierze,
Lubią sławę i złoto przy sławie żołnierze.
Mało co tam wojennych – dziady, kupce, Żydy,
Martauzy postroili i dali im dzidy;
Co człek, to tam rzemieślnik, cień ich tylko ma tu
Osman – każdy zostawił serce u warsztatu. (…)
Tedy do tak nikczemnej, marnej szewskiej smoły
Sarmatów będę równał? Naród, który z szkoły
Marsowej pierwsze przodki, stare dziady liczy
Który wprzód w szabli niźli w zagonach dziedziczy,
Którym Chrobry Bolesław, gdy Rusina zeprze,
Żelazne za granicę postawił na Dnieprze,
Gdy Niemca, co w fortecach i w swej ufał strzelbie,
Takież kazał kolumny kopać i na Elbie.
Tylą tedy tryumfów ozdobione dłonie,
Tylą nieprzyjacielskiej krwie kurzące bronie,
Skorośmy niespokojne skrócili sąsiady,
Podnieśmy na Turczyna, z którym dziś do zwady
Pierwszy raz przychodzimy.
w obierzach – w sidłach
potrzeby – tu: wojny, bitwy
martauzy – handlarzy niewolników
na Elbie (Łabie) – gdzie Bolesław Chrobry miał wbijać słupy graniczne
JAK ZACZĄĆ
Jeśli chcesz zacząć już od konkretnych wniosków, określ sytuację komunikacyjną: kto mówi, do kogo i w jakich okolicznościach. Jeżeli wolisz przywołać najpierw jakieś treści ogólniejsze, możesz zacząć od:
• Autora i dzieła, z którego pochodzi analizowany fragment. Pamiętaj: znajomość twórczości Wacława Potockiego obowiązuje nawet na maturze na poziomie podstawowym!
• Krótkiej charakterystyki przemówienia jako ważnego typu wypowiedzi retorycznej. Jakie elementy decydują o sukcesie mówcy?
• Baroku – epoki, w której tekst powstał. W analizowanym fragmencie Transakcji wojny chocimskiej można wskazać elementy siedemnastowiecznego światopoglądu i stylu.
STRATEGIE ROZWINIĘCIA
Planowanie jakiejkolwiek strategii zacznij od bardzo dokładnego przeczytania polecenia. Sposób sformułowania tematu może Ci wiele powiedzieć o kształcie modelu odpowiedzi. W wielu wypadkach możesz nawet samodzielnie wyliczyć, ile punktów dostaniesz za kolejne aspekty problemu! Ta uwaga dotyczy zwłaszcza poleceń rozbudowanych, zawierających konkretne wskazówki
interpretacyjne. A oto, co musi się znaleźć w pracy dotyczącej fragmentu Transakcji wojny chocimskiej (w nawiasach podajemy przewidywaną liczbę punktów):
• ogólna charakterystyka załączonego tekstu: określenie podmiotu mówiącego, adresata wypowiedzi i jej formy, ewentualnie wskazanie cech typowych dla stylu barokowego (4 punkty)
• interpretacja tekstu, przedstawienie zawartego w nim systemu wartości, wniosek dotyczący doboru argumentów (5 punktów)
• scharakteryzowanie kompozycji analizowanej mowy (2 punkty)
• przedstawienie występujących w tekście elementów retorycznych wraz z określeniem ich celowości (5 punktów)
• odwołanie do odpowiednich kontekstów (2 punkty)
• pełny wniosek (4 punkty)
JAK ZAKOŃCZYĆ
Wnioski z analizy i interpretacji powiąż z odpowiednimi kontekstami. Zauważ, że kształt analizowanej mowy Chodkiewicza jest zgodny ze stylem epoki, a także klasycznymi zasadami retorycznymi. Możesz też ocenić skuteczność zastosowanych chwytów retorycznych (przyda się w tym miejscu wiedza historyczna!).
Realizacja tematu (maksymalnie 22 punkty)
Jeśli Twoim zadaniem jest analizowanie konkretnych zabiegów językowych, pamiętaj, by swoje
wnioski udowadniać odpowiednimi cytatami. Nie streszczaj utworu! Nikt nie postawi Ci punktu, jeśli ograniczysz się do opowiedzenia swoimi słowami, o czym mówi analizowany tekst. Twoje zadanie to wyciągnięcie wniosków, wskazanie przyczyn i skutków. Nie wystarczy wypisanie jakiegoś środka retorycznego – trzeba jeszcze ustalić, jaki efekt daje jego użycie.
Kompozycja (3 punkty)
Ma być funkcjonalna wobec tematu, spójna i przejrzysta. Aby odpowiednio uporządkować
swoje wnioski, zrób wcześniej konspekt w brudnopisie. Zadbaj także o ładne połączenie ze
sobą kolejnych treści.
Styl (3 punkty)
Ta praca wymaga częstego wprowadzania cytatów. Nie zawsze muszą być długie i zapisywane
w oddzielnym wersie. Dobre wrażenie sprawia umiejętne wplecenie w zdanie słów czy sformułowań zaczerpniętych z analizowanego tekstu. Za każdym razem pamiętaj o cudzysłowie!
Język (10 punktów)
Analizowany przykład stylu barokowego może być najlepszym dowodem, że nie sprawdzają się bardzo długie, skomplikowane zdania. Łatwo w nich o błędy składniowe, poza tym język Twojej
pracy musi być przecież komunikatywny. Zwracaj uwagę na fleksję – jeśli nie będzie poprawna, egzaminator nie postawi Ci nawet 4 punktów (przypominamy: za język można dostać 10, 7, 4 lub 0 punktów).
Zapis (2 punkty)
Drogi uczniu z dysleksją czy dysortografią! Pamiętaj, że zaświadczenie z poradni na nowej
maturze usprawiedliwia tylko część błędów. Wolno Ci popełniać różnego rodzaju literówki
(np. zmieniać kolejność liter, opuszczać litery, wstawiać dodatkowe, mylić głoski dźwięczne
z bezdźwięcznymi), wolno nie stosować zasad interpunkcji, ale już nie wolno napisać „matura”
przez „ó”. Na szczęście masz możliwość skorzystania ze słownika ortograficznego.
Szczególne walory pracy (0 – 4 punkty)
Konsekwentnie stosuj terminologię teoretycznoliteracką. Jeśli w modelu odpowiedzi nie przewidziano za to oddzielnego punktu, Twoja wiedza zostanie uznana za dodatkowy walor pracy.
Dobre wrażenie robi wprowadzanie nazw łacińskich, np. captatio benevolentiae (czyli zdobycie
przychylności odbiorcy) czy ars bene dicendi (sztuka dobrego mówienia – klasyczna
definicja retoryki).
Użyj sformułowań
• Sztuka oratorska, retoryczna, krasomówcza
• Figury retoryczne
• Okres retoryczny
• Styl perswazyjny
• Argumentacja rzeczowa, argumentacja logiczna,
argumentacja emocjonalna
Pojęcia
• Retoryka – sztuka wymowy; według definicji rzymskiego mówcy Marka Fabiusza Kwintyliana
– ars bene dicendi (sztuka dobrego mówienia). Dobrego oznacza w tym przypadku: skutecznego, trafiającego do odbiorców, ale też pięknego, kunsztownego. Retoryka wywodzi się ze starożytnej Grecji (słynnymi mówcami byli m.in. Platon czy Arystoteles, który zebrał jej zasady w dziele Retoryka), rozwijała się także w Rzymie (najsłynniejsi retorzy to Marek Tuliusz Cyceron i Kwintylian).
Najważniejsze cele wypowiedzi retorycznych to:
• pouczanie, informowanie o czymś,
• przekonywanie, nakłanianie do czegoś,
• wzruszanie, wzbudzanie zachwytu odbiorcy
pięknem słowa.
Do baroku retoryka była jedną z najważniejszych umiejętności ludzi wykształconych. Dziś przydaje s
