Utworem poruszającym jedną z głównych kwestii w dobie pozytywizmu ,a mianowicie kwestię żydowską jest nowela Marii Konopnickiej pt;"Mendel Gdański"Nowela ta powstała jako odzew Konopnickiej przeciw ówczesnej fali antysemityzmu w Polsce. Konopnicka ,jak i również inni pozytywiści starała się wpłynąć na mentalność polskiego społeczeństwa widzącego w żydach zagrożenie. Niechęć do żydów wynikała z braku znajomości kultury i historii żydowskiej. W efekcie dochodziło do tworzenia zupełnie absurdalnych, rodzących strach przekonań o obyczajowości Żydów. Wrogość ta miała ujście w tzw. Pogromach. Ludność niesemicka siała wtedy spustoszenia w gettach żydowskich napadając na ich mieszkańców a niekiedy nawet mordując ich. Konopnicka dostrzegała całe barbarzyństwo tego postępowania - wiedziała bowiem ze antysemityzm wypływa z zabobonu i ciasnoty umysłowej ludności dopuszczającej się pogromów i starała się ukazać w swoich utworach Żyda jako zwyczajnego człowieka, który niczym specjalnym nie różni się od innych. Na takiego własnie człowieka został wykreowany bohater noweli pt „Mendel Gdański” A jest nim stary, bo 67-letni i ubogi Żyd. Przed 27 laty przybył do warszawy gdzie mieszka do dziś. Żyje w dobrych stosunkach z sąsiadami. Jest człowiekiem mocno doświadczonym przez życie. Z całej rodziny pozostał mu tylko jeden wnuk - syn jego zmarłej przedwcześnie córki. Starzec wychowuje Jakuba w poczuciu własnej wartości i godności bez kompleksu niższości. Pragnie by chłopiec zdobył wykształcenie i mógł swoja wiedzę wykorzystać dla dobra ludzi. Żyd żyje w poczuciu bezpieczeństwa za którego podstawę uważa własną prace. Mendel uznaje się za pełnoprawnego obywatela warszawy.Przyjmuje inne kryterium oceniania ludzi. Dzieli ludzi ze względu na ich postępowanie a nie pochodzenie czy religie jaka wyznają. Pewnego dnia dochodzą go niepokojące wieści... Najpierw wnuk przychodzi ze szkoły z żalem ze koledzy wypominają mu to ze jest Żydem.