Średniowiecznej literaturze patronował duch paranezy (z grec. parainesis-zachęta ) - to ona właśnie inspirowała do tworzenia wzorcowych wizerunków
np. świętego, rycerza, władcy.
Charakterystyczne dla literatury średniowiecznej typy bohaterów są wyrazem
ówczesnego układu sił społecznych ii propagowanej przez kościół ideologii -
spotykamy się zatem z typem rycerza i władcy feudalnego oraz ascety i świętego, które są zarazem wzorami osobowymi ludzi średniowiecza.
I wzorzec osobowy - IDEAŁ RYCERZA
Najlepszym przykładem, wzorem rycerza średniowiecznego byłby Hrabia Roland, bohater "Pieśni o Rolandzie". Zostaje zaskoczony przez wrogów w wąwozie w Pirenejach. Może wezwać pomoc za pomocą rogu, ale nie robi tego gdyż kieruje nim duma, dbałość o dobre imię. Ale jest to również przejaw dumy nadmiernej, wręcz pychy. Jego decyzja przyczynia się do zdziesiątkowania oddziału, którym dowodzi. Skazuje tym samym na śmierć nie tylko siebie, ale i wielu innych ludzi. Wiemy! honor jest ważny ale przecież dla Rolanda nie byłoby hańbiące wezwanie pomocy, gdy widział że przewaga wroga skazuje jego samego oraz jego ludzi na pewną śmierć. Taka postawa wydaje się lekkomyślna - choćby z tego względu, że jako dzielny rycerz mógłby dalej wspierać swego opiekuna króla Karola Wielkiego w jego wojnie. Oczywiście najważniejsza pozostaje kwestia "wydania wyroku" na ludzi ze swojego oddziału. Roland poświęcił ich dla swojego dobrego imienia. Moim zdaniem jest to zwykła krótkowzroczność. Kolejna sprawa burząca moje wątpliwości to stosunek bohaterów i autora "Pieśni o Rolandzie" ich zachwyt nad krwawą rzezią w której ubroczonej był nie tylko Durendal ( imię Rolanda), ale także ramiona rycerza i cały jego koń. Stwierdzenie, że "bitwa jest wspaniała, a czerwona krew płynie potokiem po zielonej murawie" może dziś budzić zdumienie, a nawet oskarżenie o cynizm.
II wzorzec osobowy - ASCETA
ASCETA - postawa polegająca na wyrzekaniu się radości życia codziennego i celowym umartwianiu duszy i ciała w celu otrzymania nagrody w życiu wiecznym u boku Boga.
Asceta to człowiek, który dobrowolnie rezygnuje z życiowych przyjemności, prowadzi życie w surowej dyscyplinie wewn. I zewn. Wyrzeka się dóbr materialnych : bogactwa, sławy, rodziny. Skazuje się na samotność, cierpienie i ból. Celowo umartwia ciało i duszę. Najlepszym przykładem jest Św. Aleksy z "Legendy o Św. Aleksym". Sposób życia wybrany przez bohatera jest całkowicie obcy współczesnemu człowiekowi. Tym bardziej ocena postawy Aleksego wobec życia musi być surowa. Nie wydaje się, aby umartwienie ciała, wyrzeczenie się szczęścia osobistego (i tym samym wyrzeczenie naturalnych popędów biologicznych), życie pełne cierpień i bólu, mogły stać się dobrą "receptą" na życie człowieka dzisiejszych czasów. Nie chodzi tu tylko o "modę" na konsumpcyjny model egzystencji panujący dość powszechnie przy końcu XX w. Chodzi raczej o to, że życie może mięć wartość etyczną także wtedy, gdy będziemy się nim cieszyć i korzystać ze wszystkich jego uroków. Św. Aleksego można zrozumieć jeśli zrozumie się specyfikę epoki średniowiecza, z jej podstawowym hasłem "memento mori" i teocentryzmem a więc podporządkowaniem życia Bobu. Jednak zrozumienie to nie wystarcza, aby zaakceptować postawę bohatera. Ludzie wierzący mogą przecież w inny sposób objawiać swoją religijność tak aby żyć zgodnie z dekalogiem. Dla nich postawa Aleksego może być bardziej zrozumiała niż dla ludzi niewierzących - dla nich jest to po prostu nie do przyjęcia.
III wzorzec osobowy - IDEAŁ WŁADCY
Ideał władcy średniowiecznego zostaje nam przedstawiony w świetle fragmentów "Kroniki polskiej" Galla Anonima. Te opisy zawdzięczających, bohaterskich dokonań wybitnych postaci odzwierciedlały niezwykłą osobowość, wolę i postępki bohatera lub bohaterów. W "Kronice" na pierwszy plan wysuwają się opisy życia i czynów dwóch postaci : Bolesława Chrobrego i Krzywoustego. W śród cnót zdobiących obu królów wysunięte są ich cnoty wojenne. Autor zwraca także uwagę na stosunek władcy do poddanych - z uznaniem podkreślając sprawiedliwość B. Chrobrego.
B. CHROBRY - król ojciec, był sprawiedliwy, mądry, roztropny
B. KRZYWOUSTY - waleczny, bojowy, broniący kraju, odważny, poświęcił się dla swego państwa.
Obaj królowie są przykładami idealnego władcy, który był jednym z wzorców osobowych ludzi średniowiecza