Jaka jest relacja między szkieletem konstrukcyjnym a dekoracją w architekturze romańskiej i gotyckiej?
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Gotyk był pierwszym w pełni oryginalnym stylem architektonicznym jaki wykształcił się w zachodniej Europie. Przez ponad trzysta lat budowano strzeliste i pełne światła katedry i kościoły, które stanowiły spektakularny wyraz chrześcijańskiej dumy i wiary.
ARCHITRKTURA SAKRALNA:
Kościół gotycki był symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza czyli żarliwości religijnej wzmożonej w dobie wypraw krzyżowych i pragnienia wzniesienia się ku Bogu. Widoczny z daleka górował nad domami mieszczańskimi, ratuszami, sukiennicami. Jego rozmiary były tak wielkie, że w wielu z nich mogła się pomieścić ludność całego miasta.
O pięknie i wielkości kościołów decydowały również czynniki ambicjonalne. Miasta rywalizowały z sobą, prześcigały w demonstrowaniu swoich możliwości. Katedry, dzieła bardzo kosztowne, były wynikiem kolektywnego zamówienia i wspólnej pracy, świadectwem dumy i potęgi miasta. Fundowali je już nie tylko królowie i książęta, ale całe gminy miejskie. Dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi, dzieła tak ogromne powstawały w stosunkowo krótkim czasie.
Skromniejsze kościoły budowały nowe zakony:
franciszkanów i
dominikanów.
Przy nakładzie niewielkich środków wznoszono świątynie przystosowane do reguły głoszącej ubóstwo.
Kompozycja bryły.
Ogrom i strzelistość gotyckich katedr są cechami najbardziej rzucającymi się w oczy. Przytłaczająca przewaga licznych kierunków pionowych (wertykalizm) oraz drobne elementy dekoracyjne sprawiają, że najbardziej monumentalne kamienne kościoły Francji, Niemiec, Anglii wydają się odmaterializowane. Dynamika strzelistej bryły towarzyszy zjawisku ekspresji. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka, silnie rozczłonkowana, organiczna. Rytmika pionów spotęgowana jest bardzo bliskim ich sąsiedztwem. We wnętrzu sklepienie wydaje się niezmiernie odległe, a płynna, spokojna rytmika niezliczonych kierunków pionowych unosi wzrok ku górze. Delikatna i oszczędna dekoracja rzeźbiarska podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając całe działanie estetyczne.
Różnobarwne światło przesączające się przez okna potęguje wrażenie uduchowienia.
Konstrukcja.
Tak zupełnie nową w wyrazie organizację bryły architektonicznej umożliwił przewrót w konstrukcji przygotowany przez styl romański. Już pod koniec romańszczyzny łuki półkoliste uległy lekkiemu załamaniu. Tak powstał łuk ostry. W jego konstrukcji większa jest siła rozporu na boki i znika stała zależność między jego wysokością a rozpiętością, zależność, która ograniczyła dotychczas wysokość budowli. Obecnie działają przede wszystkim siły ciążące w dół, a wysokość łuku prze określonej rozpiętości morze być teoretycznie dowolna.
Kształt łuków ostrych bogaci się i przybiera różne formy (łuk Tudorów, ośli grzbiet, łuk kotarowy). Niemały wpływ miała tu różnorodność formy łuku w architekturze islamu.
Ewolucję przeszło również sklepienie krzyżowe. Szycia powstałe w przecięciu kolebek zaczęto wyodrębniać w osobie żebra. Tak powstały sklepienia krzyżowo – żebrowe, cienki, mocny szkielet. Pola między żebrami wypełniały wysklepki. Takie sklepienie było o wiele lżejsze i nie wymagało już zupełnie pomocy ścian w podpieraniu. Ciśnienie w dół w czterech rogach sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na łuku ostrym, wymagało to solidniejszego podparcia im budowla była wyższa. Rolę tę spełniały masywne filary międzynawowe pogrubione służkami. W tej sytuacji ściany stały się zbędne i zastąpiono je oknami.
Wobec rosnącego wertykalizmu, na przykład katedra w Beauvais miała sklepienie o wysokości 48 metrów, ciężar sklepień wzrastał i filary nie wystarczały. By je częściowo odciążyć, od ścian naw bocznych przybudowano kamienne wieże sił, a łuki przyporowe przerzucone ponad dachami naw bocznych odbierały z filarów międzynawowych część ciężaru sklepienia i przenosiły go na wieżę. Cała katedra gotycka była jednym wielkim szkieletem konstrukcyjnym niczym nie osłoniętym. Powyższy system konstrukcyjny, występujący wyłącznie w gotyku kamiennym, nazywa się systemem łuków przyporowych.
Prócz kościołów bazilikowych budowano hale dwu- lub trójnawowe. Nie stosowano wtedy łuków przyporowych, a jedynie szkarpy – elementy wzmacniające mur w miejscu zejść żeber sklepienia.
Plany kościołów gotyckich krzyża łacińskiego lub prostokątne, odznaczają się bardzo wydłużonym prezbiterium ze względu na rozbudowanie ceremonii religijnych z udziałem licznego duchowieństwa. Prezbiterium zamknięte jest półkoliście, prostokątnie lub wielobocznie. Wokół niego często występuje obejście (ambit) oraz wieniec kaplic. Nawę główną poprzedza przedsionek – narteks.
Na bazie sklepienia krzyżowo - żebrowego rozwinęło się wiele odmian:
sklepienie palmowe (oparte na jednym słupie),
sklepienie gwiaździste,
sklepienie sieciowe,
sklepienie wachlarzowe,
sklepienie kryształowe.
Mnożenie dodatkowych żeber nabrało z czasem funkcji wyłącznie dekoracyjnej.
Konstrukcja a dekoracja.
Główną rolę dekoracyjną spełniają same elementy konstrukcyjne:
formy łuków,
żebra sklepień
rozczłonkowane służkami filary,
rytmy licznych pionów przerywane poziomymi gzymsami.
W wielkich kamiennych katedrach zwraca uwagę fasada o stałej zasadzie podziałów. Dzieli się na trzy poziome pasy oddzielone fryzami arkadowymi, rzędem rzeźb figuralnych lub gzymsami. Dolny pas stanowią portale. Środkowy portal zwieńczony jest trójkątną szczytnicą (wimpergą). Wyżej znajduje się olbrzymie koliste okno – różyca (rozeta) rozczłonkowane kamiennym laskowaniem (maswerk). Ostatni pas to wieże przeprute wielkimi pustymi oknami. Podział fasad jest pionowy i poziomy. Licznym gęstym pionom odpowiadają oszczędne, silnie zaznaczone poziomy.
Rzeźba figuralna w fasadzie pełni podobną rolę jak w stylu romańskim. Portal gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Uskoki w murze schodziły się w łuk ostry, na obniżonych półkolumnach stały postacie królów i proroków ze Starego Testamentu. Był to typ portalu noszącego nazwę „królewskiego”, zastosowany po raz pierwszy w Chartres.
Dekoracyjna rzeźba architektoniczna ma charakter organiczny, operuje mięsistymi formami roślinnymi i motywami fantastycznymi. Punktuje, podkreśla miejsca złączeń elementów architektonicznych: występuje od spodu kluczy – zwrotników w miejscu przecięcia się żeber także w miejscu spływu żeber na filary, a spływ żeber na ściany podtrzymują wsporniki – konsole. Na zewnątrz elementy konstrukcyjne odrastają kamienne ozdoby. Wieże sił zakończone są sterczynami (fiale), żabki – czołganki „pełzną” po wszystkich krzywiznach, szczyty zwieńcza się kwiatonami.
Rzeźbiarską dekorację architektoniczną dopełniają freski, którymi zdobi się ściany, a głównym akcentem dekorującym są wielkie skrzydłowe obrazy umieszczane ponad ołtarzem. Różnobarwne światło witraży dodatkowo wzbogacało atmosferę wnętrz.
W późnym gotyku wzmaga się dekoracyjność bryły, przeważają miękkie, faliste, niespokojne linie stwarzające wrażenie ekspresyjnego ruchu. Tektonika zaznacza się słabo, widoczna jest przewaga optycznego działania dekoracji nad konstrukcją.
ARCHITEKTURA ŚWIECKA:
W architekturze miast wyróżniają się ratusz i domy mieszkalne. Ratusze były piętrowymi budynkami o ostrołukowych oknach. Nad zwartą, zamkniętą bryłą, górowała zazwyczaj wieża. Domy mieszkalne z kamienia i cegły były piętrowe, bardzo wąskie, przystosowane do ciasnej zabudowy ulic.
Osobną dziedzinę stanowi architektura obronna:
warowne zamki,
miejskie mury obronne,
arsenały i prochownie.
Mury obronne zamków i miast poprzedzano mostem zwodzonym, przerzuconym nad fosą. Przy wyjściu głównych ulic poza mury usytuowane były bramy – w masywnej wieży lub pomiędzy dwiema wieżami. Mury wycięte były w zębate blanki, za którymi ukryty był chodnik dla broniących.
Wszystkie te budowle świeckie, podobnie jak sakralne, cechuje wertykalizm: podkreślano go jeszcze w architekturze mieszkalnej bardzo spadzistymi dachami ukrytymi za ceglanymi sterczynami szczytów. W domach i ratuszach, w basztach, stosowano ostrołukowe okna. Proporcje budowli są smukłe i miękkie. Nawet potężne sylwety zamków są najeżone licznymi wieżami o spiczastych hełmach, co urozmaica zwartą, ciężką masę zabudowy.
CECHY ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ W KRAJACH EUROPY:
Francja.
Podstawowe zdobycze w dziedzinie konstrukcji ukształtowały się we Francji. Kościoły tego typu są oparte o system łuków przyporowych. W fasadzie występują zawsze dwie wielkie wierze o ściętych wierzchołkach. Prezbiterium zakończone jest półkoliście i otoczone kaplicami. Katedry w Laon, Paryżu, Noyon, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais należą do arcydzieł architektury gotyckiej. Przykładem architektury obronnej jest twierdza Carcasonne i w Avignion.
Anglia.
Prezbiterium kościołów jest najczęściej zamknięte prostokątnie. Zdarzają się dwie lub nawet trzy nawy poprzeczne. W Anglii występuje największe bogactwo odmian sklepień, zwłaszcza w gotyku późnym. Bryły ukształtowane są różnie, dość silnie zaznacza się w nich kierunek horyzontu (poziomy). Brak łuków przyporowych. Dzieła reprezentowane są przez katedry w Lincoln, Peterborough, Salisbury, Canterbury, York i Exeter.
Niemcy.
W Niemczech występuje duża rozmaitość planów. Strzelistość budowli i rytmika pionów jest wyjątkowo silnie zaznaczona. W fasadzie dwie lub jedna wieża. Zabytki to katedra w Kolonii, Freiburgu, Naumburgu. Niemcy miały też sakralną architekturę ceglaną – były to kościoły halowe.
Włochy.
Styl gotycki słabo przyjął się w kraju jako kontrastowo różny do rodzimych tradycji. Na przykładzie katedry w Sienie można stwierdzić pewną niechęć do wertykalizmu i dążenie do osiągnięcia malowniczości przez zastosowanie dwukolorowego kamienia. Brak skarp i łuków przyporowych.
(Inf. zaczerpnięto z książki "Sztuka i Czas".
ARCHITRKTURA SAKRALNA:
Kościół gotycki był symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza czyli żarliwości religijnej wzmożonej w dobie wypraw krzyżowych i pragnienia wzniesienia się ku Bogu. Widoczny z daleka górował nad domami mieszczańskimi, ratuszami, sukiennicami. Jego rozmiary były tak wielkie, że w wielu z nich mogła się pomieścić ludność całego miasta.
O pięknie i wielkości kościołów decydowały również czynniki ambicjonalne. Miasta rywalizowały z sobą, prześcigały w demonstrowaniu swoich możliwości. Katedry, dzieła bardzo kosztowne, były wynikiem kolektywnego zamówienia i wspólnej pracy, świadectwem dumy i potęgi miasta. Fundowali je już nie tylko królowie i książęta, ale całe gminy miejskie. Dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi, dzieła tak ogromne powstawały w stosunkowo krótkim czasie.
Skromniejsze kościoły budowały nowe zakony:
franciszkanów i
dominikanów.
Przy nakładzie niewielkich środków wznoszono świątynie przystosowane do reguły głoszącej ubóstwo.
Kompozycja bryły.
Ogrom i strzelistość gotyckich katedr są cechami najbardziej rzucającymi się w oczy. Przytłaczająca przewaga licznych kierunków pionowych (wertykalizm) oraz drobne elementy dekoracyjne sprawiają, że najbardziej monumentalne kamienne kościoły Francji, Niemiec, Anglii wydają się odmaterializowane. Dynamika strzelistej bryły towarzyszy zjawisku ekspresji. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka, silnie rozczłonkowana, organiczna. Rytmika pionów spotęgowana jest bardzo bliskim ich sąsiedztwem. We wnętrzu sklepienie wydaje się niezmiernie odległe, a płynna, spokojna rytmika niezliczonych kierunków pionowych unosi wzrok ku górze. Delikatna i oszczędna dekoracja rzeźbiarska podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając całe działanie estetyczne.
Różnobarwne światło przesączające się przez okna potęguje wrażenie uduchowienia.
Konstrukcja.
Tak zupełnie nową w wyrazie organizację bryły architektonicznej umożliwił przewrót w konstrukcji przygotowany przez styl romański. Już pod koniec romańszczyzny łuki półkoliste uległy lekkiemu załamaniu. Tak powstał łuk ostry. W jego konstrukcji większa jest siła rozporu na boki i znika stała zależność między jego wysokością a rozpiętością, zależność, która ograniczyła dotychczas wysokość budowli. Obecnie działają przede wszystkim siły ciążące w dół, a wysokość łuku prze określonej rozpiętości morze być teoretycznie dowolna.
Kształt łuków ostrych bogaci się i przybiera różne formy (łuk Tudorów, ośli grzbiet, łuk kotarowy). Niemały wpływ miała tu różnorodność formy łuku w architekturze islamu.
Ewolucję przeszło również sklepienie krzyżowe. Szycia powstałe w przecięciu kolebek zaczęto wyodrębniać w osobie żebra. Tak powstały sklepienia krzyżowo – żebrowe, cienki, mocny szkielet. Pola między żebrami wypełniały wysklepki. Takie sklepienie było o wiele lżejsze i nie wymagało już zupełnie pomocy ścian w podpieraniu. Ciśnienie w dół w czterech rogach sklepienia krzyżowo-żebrowego, opartego na łuku ostrym, wymagało to solidniejszego podparcia im budowla była wyższa. Rolę tę spełniały masywne filary międzynawowe pogrubione służkami. W tej sytuacji ściany stały się zbędne i zastąpiono je oknami.
Wobec rosnącego wertykalizmu, na przykład katedra w Beauvais miała sklepienie o wysokości 48 metrów, ciężar sklepień wzrastał i filary nie wystarczały. By je częściowo odciążyć, od ścian naw bocznych przybudowano kamienne wieże sił, a łuki przyporowe przerzucone ponad dachami naw bocznych odbierały z filarów międzynawowych część ciężaru sklepienia i przenosiły go na wieżę. Cała katedra gotycka była jednym wielkim szkieletem konstrukcyjnym niczym nie osłoniętym. Powyższy system konstrukcyjny, występujący wyłącznie w gotyku kamiennym, nazywa się systemem łuków przyporowych.
Prócz kościołów bazilikowych budowano hale dwu- lub trójnawowe. Nie stosowano wtedy łuków przyporowych, a jedynie szkarpy – elementy wzmacniające mur w miejscu zejść żeber sklepienia.
Plany kościołów gotyckich krzyża łacińskiego lub prostokątne, odznaczają się bardzo wydłużonym prezbiterium ze względu na rozbudowanie ceremonii religijnych z udziałem licznego duchowieństwa. Prezbiterium zamknięte jest półkoliście, prostokątnie lub wielobocznie. Wokół niego często występuje obejście (ambit) oraz wieniec kaplic. Nawę główną poprzedza przedsionek – narteks.
Na bazie sklepienia krzyżowo - żebrowego rozwinęło się wiele odmian:
sklepienie palmowe (oparte na jednym słupie),
sklepienie gwiaździste,
sklepienie sieciowe,
sklepienie wachlarzowe,
sklepienie kryształowe.
Mnożenie dodatkowych żeber nabrało z czasem funkcji wyłącznie dekoracyjnej.
Konstrukcja a dekoracja.
Główną rolę dekoracyjną spełniają same elementy konstrukcyjne:
formy łuków,
żebra sklepień
rozczłonkowane służkami filary,
rytmy licznych pionów przerywane poziomymi gzymsami.
W wielkich kamiennych katedrach zwraca uwagę fasada o stałej zasadzie podziałów. Dzieli się na trzy poziome pasy oddzielone fryzami arkadowymi, rzędem rzeźb figuralnych lub gzymsami. Dolny pas stanowią portale. Środkowy portal zwieńczony jest trójkątną szczytnicą (wimpergą). Wyżej znajduje się olbrzymie koliste okno – różyca (rozeta) rozczłonkowane kamiennym laskowaniem (maswerk). Ostatni pas to wieże przeprute wielkimi pustymi oknami. Podział fasad jest pionowy i poziomy. Licznym gęstym pionom odpowiadają oszczędne, silnie zaznaczone poziomy.
Rzeźba figuralna w fasadzie pełni podobną rolę jak w stylu romańskim. Portal gotycki był rozwinięciem formy portalu romańskiego. Uskoki w murze schodziły się w łuk ostry, na obniżonych półkolumnach stały postacie królów i proroków ze Starego Testamentu. Był to typ portalu noszącego nazwę „królewskiego”, zastosowany po raz pierwszy w Chartres.
Dekoracyjna rzeźba architektoniczna ma charakter organiczny, operuje mięsistymi formami roślinnymi i motywami fantastycznymi. Punktuje, podkreśla miejsca złączeń elementów architektonicznych: występuje od spodu kluczy – zwrotników w miejscu przecięcia się żeber także w miejscu spływu żeber na filary, a spływ żeber na ściany podtrzymują wsporniki – konsole. Na zewnątrz elementy konstrukcyjne odrastają kamienne ozdoby. Wieże sił zakończone są sterczynami (fiale), żabki – czołganki „pełzną” po wszystkich krzywiznach, szczyty zwieńcza się kwiatonami.
Rzeźbiarską dekorację architektoniczną dopełniają freski, którymi zdobi się ściany, a głównym akcentem dekorującym są wielkie skrzydłowe obrazy umieszczane ponad ołtarzem. Różnobarwne światło witraży dodatkowo wzbogacało atmosferę wnętrz.
W późnym gotyku wzmaga się dekoracyjność bryły, przeważają miękkie, faliste, niespokojne linie stwarzające wrażenie ekspresyjnego ruchu. Tektonika zaznacza się słabo, widoczna jest przewaga optycznego działania dekoracji nad konstrukcją.
ARCHITEKTURA ŚWIECKA:
W architekturze miast wyróżniają się ratusz i domy mieszkalne. Ratusze były piętrowymi budynkami o ostrołukowych oknach. Nad zwartą, zamkniętą bryłą, górowała zazwyczaj wieża. Domy mieszkalne z kamienia i cegły były piętrowe, bardzo wąskie, przystosowane do ciasnej zabudowy ulic.
Osobną dziedzinę stanowi architektura obronna:
warowne zamki,
miejskie mury obronne,
arsenały i prochownie.
Mury obronne zamków i miast poprzedzano mostem zwodzonym, przerzuconym nad fosą. Przy wyjściu głównych ulic poza mury usytuowane były bramy – w masywnej wieży lub pomiędzy dwiema wieżami. Mury wycięte były w zębate blanki, za którymi ukryty był chodnik dla broniących.
Wszystkie te budowle świeckie, podobnie jak sakralne, cechuje wertykalizm: podkreślano go jeszcze w architekturze mieszkalnej bardzo spadzistymi dachami ukrytymi za ceglanymi sterczynami szczytów. W domach i ratuszach, w basztach, stosowano ostrołukowe okna. Proporcje budowli są smukłe i miękkie. Nawet potężne sylwety zamków są najeżone licznymi wieżami o spiczastych hełmach, co urozmaica zwartą, ciężką masę zabudowy.
CECHY ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ W KRAJACH EUROPY:
Francja.
Podstawowe zdobycze w dziedzinie konstrukcji ukształtowały się we Francji. Kościoły tego typu są oparte o system łuków przyporowych. W fasadzie występują zawsze dwie wielkie wierze o ściętych wierzchołkach. Prezbiterium zakończone jest półkoliście i otoczone kaplicami. Katedry w Laon, Paryżu, Noyon, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais należą do arcydzieł architektury gotyckiej. Przykładem architektury obronnej jest twierdza Carcasonne i w Avignion.
Anglia.
Prezbiterium kościołów jest najczęściej zamknięte prostokątnie. Zdarzają się dwie lub nawet trzy nawy poprzeczne. W Anglii występuje największe bogactwo odmian sklepień, zwłaszcza w gotyku późnym. Bryły ukształtowane są różnie, dość silnie zaznacza się w nich kierunek horyzontu (poziomy). Brak łuków przyporowych. Dzieła reprezentowane są przez katedry w Lincoln, Peterborough, Salisbury, Canterbury, York i Exeter.
Niemcy.
W Niemczech występuje duża rozmaitość planów. Strzelistość budowli i rytmika pionów jest wyjątkowo silnie zaznaczona. W fasadzie dwie lub jedna wieża. Zabytki to katedra w Kolonii, Freiburgu, Naumburgu. Niemcy miały też sakralną architekturę ceglaną – były to kościoły halowe.
Włochy.
Styl gotycki słabo przyjął się w kraju jako kontrastowo różny do rodzimych tradycji. Na przykładzie katedry w Sienie można stwierdzić pewną niechęć do wertykalizmu i dążenie do osiągnięcia malowniczości przez zastosowanie dwukolorowego kamienia. Brak skarp i łuków przyporowych.
(Inf. zaczerpnięto z książki "Sztuka i Czas".