Wymień 20 artykułów dotyczących konstytucji RP mających znaczenie dla prawa wyznaniowego
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Po pojęciem związku wyznaniowego w prawie polskim rozumieć należy wspólnotę religijną założoną w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe
Prawo polskie przewiduje dla związków wyznaniowych, odrębny reżim prawny, inny niż np. w przypadku stowarzyszeń. Reżimowi temu podlegają grupy, które uregulowały swoją działalność jako związki wyznaniowe, dokonuje się to przez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Rejestr taki prowadzi aktualnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
W oparciu o przepisy odrębnych aktów normatywnych, działa obecnie 15 kościołów i innych związków wyznaniowych,
Natomiast w rejestrze kościołów i innych związków wyznaniowych jest ponad 140 grup religijnych
SEKTY
W przepisach polskiego prawa nie jest używane określenie sekta. Z socjologicznego punktu widzenia za sektę należy uważać wspólnotę o charakterze religijnym mającą własny , indywidualny światopogląd , działającą w pewnych ramach organizacyjnych i izolująca się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentującą rolę przywódcy .
Współczesne polskie prawo wyznaniowe to zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.
W zakres prawa wyznaniowego wchodzą wiec zarówno unormowania odnoszące się do sytuacji prawnych poszczególnych ludzi , jak i całych grup religijnych. Taki zakres prawa wyznaniowego wynika z obowiązujących przepisów Konstytucji.
Prawo wyznaniowe ujmuje zjawisko religijności w dwóch płaszczyznach:
W wymiarze indywidualnym tj. stosunek człowieka do sakrum, który obejmuje uznanie określonych prawd co do istnienia osoby transcendentalnej (nadprzyrodzonej), udzielającej odpowiedzi na nurtujące każdego człowieka egzystencjalne pytania dot. sensu życia.
W wymiarze wspólnotowym i instytucjonalnym – wyrażają się w istnieniu sformalizowanych grup społecznych , w które łączą się ludzie uznający tę samą wiarę
Potrzeba ustosunkowania się państwa do religii wynika z dwóch przyczyn:
konieczności ochrony praw człowieka do osobistych przekonań i uczuć religijnych – tzw. prywatny wymiar religijny.
konieczność respektowania woli jaką instytucje religijne spełniały i spełniają w życiu społecznym, kulturalnym czy politycznym.
PRAWO WEWNĘTRZNE ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH W SYSTEMIE PRAWA PAŃSTWOWEGO
Władza państwowa realizując swe zadania posługuje się normami prawnymi , które dotyczą również grup społecznych skupionych wokół wierzeń religijnych. Sytuacja taka powoduje możliwość powstania konfliktów pomiędzy unormowaniami państwowymi , a wewnętrznym prawem kościołów i innych zw. wyznaniowych np. prawem kanonicznym.
Można wyróżnić 4 teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego wspólnot religijnych :
TEORIA POZAPRAWNEJ NATURY PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH
Zakładała ona , że prawo może pochodzić jedynie od państwa. Konsekwencją tego było twierdzenie , że prawo kanoniczne czy prawo wewnętrzne jakiegokolwiek innego zw. wyznaniowego nie jest prawem w ścisłym sensie lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.
TEORIA SKUTECZNOŚCI PRAWA
Zakładała , że prawo kanoniczne kościoła katolickiego (analogicznie prawo wewn. innego zw. wyzn.) posiada moc obowiązującą w stosunku do wszystkich ludzi. Teoria ta wyrosła na gruncie kościoła katolickiego , jednak obecnie nie funkcjonuje już w jego doktrynie.
TEORIA NATURY STATUTOWEJ NORM PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH
Teoria ta powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Zakładała ona , że związkom wyznaniowym nie przysługuje osobowość publiczno-prawna i że powinny one być traktowane jako organizacje lub zrzeszenia prywatne , a ich prawo jako statuty tych zrzeszeń . Państwo akceptuje te normy wewnętrzne o ile nie są one sprzeczne z prawem świeckim.
TEORIA RECEPCJI PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH PRZEZ PRAWO ŚWIECKIE
Zgodnie z tą teorią normy prawa kanonicznego ani jakiegokolwiek innego prawa wewnętrznego grup religijnych nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą na mocy prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich.
WOLNOŚĆ SUMIENIA I RELIGII
Pojęcie wolności sumienia i wyznania
Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania światopoglądu zarówno religijnego , jak i areligijnego.
Światopogląd to – nawiązując do sformułowań wstępu do Konstytucji – przekonanie co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy , sprawiedliwości , dobra i piękna”. Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję, oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu polskiego ludzi o różnych światopoglądach.
SYSTEM RELACJI POMIĘDZY PAŃSWEM A KOŚCIOŁEM I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI
Rozróżniamy :
System powiązania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi
System rozdziału kościołów (innych związków wyzn.) i państwa
Ad 1)
System powiązania państwa i religii właściwy jest dla państw wyznaniowych.
Wyróżniamy dwa rodzaje państw wyznaniowych :
Państwo wyznaniowe zamknięte
Państwo wyznaniowe otwarte
Cechy państwa wyznaniowego w wersji zamkniętej :
a) określonej afirmacja doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej
b) formalne uznanie w ustawie lub w umowie konkordatowej jednej religii lub jednego z kościołów rozwijających działalność na terytorium danego państwa jako religii oficjalnej dla kościoła państwowego.
c) subwencjonowanie określonej religii czy też działalności określonego kościoła z funduszy publicznych , co daje mu uprzywilejowana pozycję w stosunku do pozostałych kościołów.
d) formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie ich przez państwo
Cechy państwa wyznaniowego w wersji otwartej :
a) rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej
b)uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych ( wkład kościoła do kultury narodowej lub socjologicznej , przynależność do danego kościoła większości danego społeczeństwa)
c) subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych
d) gwarancje wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości
Różnica między tymi wersjami polega na tym ,że państwo wyznaniowe otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny teologicznej , wstrzymuje się od stanowiska co do ,tego która doktryna religijna jest prawdziwa pozostawiając jednostce wolność wyboru religii i światopoglądu. Niezależnie od tego jednak uznaje oficjalny charakter jednej z religii lub jednego z kościołów.
Państwa wyznaniowe w kulturach między-chrześcijańskich charakteryzował monizm religijno- polityczny , natomiast w kulturze chrześcijańskiej dualizm religijno–polityczny.
Monizm religijno-polityczny – istota tego systemu polega na tym , że władza polityczna i religijna skoncentrowane są w tym samym podmiocie , a społeczność państwowa utożsamiana jest ze społecznością religijną.
Podmiotem tym najczęściej był monarcha , który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana. Niekiedy przypisywano mu także atrybuty boskie.
Tego typu system relacji panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach basenu Morza Śródziemnego.
Współcześnie założenia monistyczne funkcjonują w niektórych państwach arabskich, których ustawodawstwo oparte jest na Koranie np. Arabia Saudyjska , Afganistan , Iran. W państwach tych także współcześnie za zmianę przynależności wyznaniowej polegającej na przejściu z islamu na inną religię grozi kara śmierci.
Dualizm religijno-polityczny
Nie zrywając z zasadą powiązania państwa i kościoła zakładał jednak odrębność władzy państwowej i kościelnej.
W ramach tego nurtu historycznie wskazać można następujące systemy :
CEZAROPAPIZM
PAPOCEZARYZM
JURYSDYKCJONIZM
Systemy te były systemami zwierzchnictwa bądź państwa nad kościołem (cezaropapizm) , okres cesarstwa rzymskiego , a także jurysdykcjonizm wiek XV – następstwo reformacji , bądź kościoła nad państwem (papocezaryzm) wiek XI/XII (?)
Ad 2)
System rozdziału kościoła i państwa właściwy jest dla państw świeckich.
Cechy państwa świeckiego :
nieuznawanie religii państwowej ani oficjalnego kościoła
przyjęcie zasady równości kościołów (związków wyznaniowych) wobec prawa
przyjęcie zasady separacji , czyli oddzielenia kościoła (zw. wyzn ) od państwa
Współczesne konstrukcje ustrojowe państw świeckich :
Amerykański model państwa laickiego (system separacji czystej)
Francuski model państwa laickiego (system separacji wrogiej)
Niemiecki model państwa laickiego (system separacji skoordynowanej)
Model rozdziału państwa od kościoła określany jako separacja czysta ukształtował się w Stanach Zjednoczonych w warunkach wielkiego pluralizmu kulturowego i religijnego w celu pokojowego rozwiązywania ostrych konfliktów religijnych.
Formalnie podstawy tego modelu sformułowane zostały w I –ej poprawce do konstytucji. Zawiera ona zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych.
System separacji wrogiej (model francuski)
Rewolucja francuska 1789-1795 w swoim początkowym stadium nie była skierowana przeciwko religii. Jej głównym celem było obalenie monarchii absolutnej i liberalizacja przywilejów stanowych. W myśl tych postanowień żaden obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania ich na zewnątrz. Wyznanie nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w państwie. Nadal jednak rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji szkolnictwa państwowego zakazująca miedzy innymi nauczania religii w szkołach państwowych.
Obecnie na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i państwowych wolności , przyjąć należy że system relacji państwo – kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego.
Współcześnie francuski system separacji utożsamiany jest z państwem neutralnym wobec przekonań religijnych. Nadal jednak nieprzyjazny jest stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów i uczuć religijnych w sferze publicznej.
Model separacji skoordynowanej
System skoordynowanego rozdziału ukształtował się w Niemczech. Rozdział ten został wprowadzony w tym kraju Konstytucją Republiki Wajmarskiej z 1929 r. Stosowny przepis tej konstytucji stanowił , że nie istnieje kościół państwowy.
Niemiecki model rozdziału dopuszcza między innymi nauczanie religii w szkołach publicznych , nakazał pobieranie podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych , możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku , zakładach karnych , szpitalach .
Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej w Niemczech jest uznanie autonomii związków wyznaniowych.
Podstawowe cechy tej autonomii są następujące :
związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem
wewnętrzna sfera prawa związków wyzn. nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od prawodawstwa państwowego
Definicja źródła prawa wyznaniowego
Źródłem prawa wyznaniowego jest każdy akt normatywny który całościowo lub fragmentarycznie określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary.
Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch obszernych artykułach Konstytucji – art.25 i 53
Inne przepisy Konstytucji mające znaczenie dla prawa wyznaniowego to :
PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE
Art. 30 wskazujący pośrednio na źródło wolności sumienia i religii
Art.32 wyrażający zasadę równości wobec prawa oraz związany nią zakaz dyskryminacji
Art.48 gwarantujący prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami
Art.85 ust.3 przewidujący możliwość odbycia służby zastępczej jeżeli przekonania religijne lub zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej.
Art.191 przyznający kościołom i innym związkom wyzn. prawo do występowania z wnioskami do TK.
Art.233 ustanawiający zakaz ograniczania wolności sumienia i religii w czasie stanów nadzwyczajnych
PRZEPISY OGÓLNE
Art.54 zapewniający wolność wyrażania poglądów.
Art.57 zapewniający wolność organizowania pokojowych zgromadzeń.
Art. 58 zapewniający wolność zrzeszania się.
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Szczególne znaczenie wśród źródeł polskiego prawa wyznaniowego posiada Konkordat podpisany 28.07.1993 , ratyfikowany 23.02.1998.
Inne umowy międzynarodowe mogą być uznane za źródła prawa międzynarodowego w Polsce m.in. :
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka (został poświecony ochronie prawa do wolności myśli , sumienia i religii)
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (gwarantujący zasady równouprawnienia oraz zakaz dyskryminacji)
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Społecznych i Kulturalnych (gwarantujący rodzicom wolność zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego , moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami)
USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA WYZNANIOWEGO
17.05.1989r. „Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”
Postanowienia tej ustawy odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.
Wśród źródeł prawa wyznaniowego wyróżnić można ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych.
USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA WYZNANIOWEGO
17.05.1989r. „Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”
Postanowienia tej ustawy odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.
Wśród źródeł prawa wyznaniowego wyróżnić można ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych.
Prawo o aktach stanu cywilnego (przepisy dot. wyznaniowych form małżeństwa)
KPK, KPC, KPA- sytuacje duchownego występującego jako świadek >tajemnica spowiedzi
ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE DO USTAWY O WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA
Rozporządzenie są wydawane na podstawie ustawy o wolności sumienia i wyznania .
Przykłady rozporządzeń :
Rozporządzenie w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów lub innych zw. wyznaniowych w celu obchodzenia świąt nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.
Rozp. w sprawie rejestru kościołów i innych zw. wyznaniowych.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Art.94 Konstytucji „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej , na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie , ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.” (np. prawem miejscowym jest regulacja zawarta w Uchwale RG dot. regulacji sprzedaży napoi alkoholowych w gminach- określenia ilości punktów sprzedaży i ich kontrola)
KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII (WYZNANIA)
Art.53 ust.1 „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii”(w którym to przepisie KRP- gwarantuje się każdemu człowiekowi woloność sumienia i religii oraz wyklucza się ograniczenie o kryterium podmiotowe zawarte w Art. 35 KRP)
Art.53 ust.2 - przedmiotowy zakres wolności religijnej
Uzewnętrznianie religii rozumiane jest przez prawodawcę w sposób szeroki. W sensie pozytywnym (wolność do działania , aktywności) wyróżnione zostały następujące jego przejawy :
uprawiane kultu (sprawowanie aktów mających na celu oddawanie czci Bogu czy to w formie publicznej czy prywatnej)
modlitwa
uczestniczenie w obrzędach
praktykowanie (przyjmowanie sakramentów , zachowywanie postów)
nauczanie (wszelkie akty podejmowane w celu przekazywania wiary)
posiadanie świątyń i innych miejsc kultu
korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania
DOPUSZCZALNOŚĆ OGRANICZEŃ
Ograniczenie wolności religijnej dopuszczone jest przez ustawodawcę(USTROJODAWCĘ) jedynie w sferze jej uzewnętrzniania. Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od spełnienia warunków formalnych i materialnych. Nikt nie może być zmuszany do uzewnętrzniania swoich wierzeń i światopoglądów.
Ograniczenia te mogą być dokonane wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy – FORMALNE
Konstytucja określa również materialne podstawy legalności ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii. Są one dopuszczalne „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa , porządku publicznego , zdrowia , moralności lub wolności i praw innych osób”
ZASADA RÓWNOUPRAWNIENIA I ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA RELIGIĘ LUB ŚWIATOPOGLĄD (istota i przepisy konstytucyjne)
Art.32 „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym , społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”. Jest to bezwarunkowy zakaz dyskryminacji ze względu na wyznawaną religię lub prezentowany światopogląd.
Art.25 zawiera 5 zasad dotyczących sytuacji prawnych kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów. Są to :
1) Zasada równouprawnienia kościołów i innych zw. wyznaniowych
„Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione” Art.25 KRP
Zasada równouprawnienia stanowi jedną z gwarancji wolności sumienia i wyznania. Przyjęcie tej zasady stanowi wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego. Reguła równouprawnienia kościołów i innych zw. wyzn. jest konsekwencją przyjęcia ogólnej zasady równości wyrażonej w Art. 32 KRP cecha wspólna dla wszystkich kościołów i zw. wyzn.Dotyczy to takich kwestii jak :określanie własnej doktryny religijnej
organizowanie kultu
udzielanie posług religijnych
rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem
kształcenie i zatrudnianie osób duchownych
Zasada BEZSTRONNOŚĆI
„Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych , światopoglądowych i filozoficznych , zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.”
Określenie „władze publiczne” obejmuje organy administracji rządowej i samorządowej.
Nałożony na władze publiczne obowiązek zachowania bezstronności oznacza postawę zobiektywizowaną, walkę od uprzedzeń, zakładającą jednakowe odniesienie się do przekonań opisane w Art.25 ust.2 KRP
Zas. autonomii i niezależności
Określa wzajemnie relacje struktur państwowych i kościelnych. Art. 25 ust. 3 Konstytucji stanowi „Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie , jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”
Zasada ta powinna być rozumiana jako zasada wzajemnej nie ingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania .
Uznana przez państwo zasada autonomii kościołów i innych zw. wyzn. oznacza , że podmioty maja prawo do samoorganizacji i samorządności. Mogą stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej , a ich stanowienie oraz stosowanie jest wolne od ingerencji władz publicznych. W szczególności władze nie mają prawa do ingerowania w decyzje dotyczące przynależności do zw. wyznaniowych.
Zasadą autonomii i niezależności zw. wyzn. objęte są sprawy religijne oraz kwestie związane z ich wewnętrzną organizacją.” obejmuję one :
Sprawy dogmatyczne , doktrynalne i kulturowe
Zarząd i organizacja związków wyznaniowych
Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej
Propagowanie wyznawanej wiary
Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny
Zas. współdziałania
Zgodnie z Konstytucją stosunki między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. są kształtowane również na zasadzie ich „współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”. przewiduje m.in. współdziałanie państwa i kościołów w celu zachowania pokoju i zwalczaniu patologii społecznej. W tym celu mogą być zawierane umowy między organami adm. rządowej a władzami poszczególnych kościołów czy zw. wyzn. Ustawa przewiduje także współdziałanie „w ochronie konserwacji , udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury , sztuki i literatury religijnej , które stanowią integralną część dziedzictwa kultury”.
Zas. dwustronności (bilateralności)
Zasada bilateralności (dwustronności) dotyczy form regulacji instytucjonalnych relacji między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. Zgodnie z art. 25 ust.4,5 Konstytucji „Stosunki między RP a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosunki między RP a innymi kościołami oraz zw. wyzn. określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.
Ideą tych regulacji jest to aby stosunki między państwem a zw. wyzn. opierały się na dwustronnych (bilateralnych) umowach zawieranych przez ich właściwych przedstawicieli , tym samym wykluczona jest możliwość kształtowania tych stosunków wyłącznie przez władze państwowe .
Zawarcie umowy pomiędzy RM i reprezentantami danego zw.wyzn. stanowi warunek konieczny uchwalenia ustawy
STATUS PRAWNY JEDNOSTKI W ZAKRESIE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII W RP
Na status prawny jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składają się m.in. unormowania gwarantujące jej swobodę wyboru religii bądź światopoglądu areligijnego .
Swobodę taką gwarantuje art.1 ust.2 ustawy „O gwarancjach....” zgodnie z którym wolność sumienia i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo , prywatnie i publicznie.
Polskie prawo nie preferuje wybierania przez jednostkę żadnego konkretnego światopoglądu. Jednakowo traktuje osoby wybierające światopogląd religijny , jak i nie religijny. Uzewnętrznianie przekonań religijnych dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie i wykonywanie praktyk religijnych. Jedną z form nauczania jest prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty.
Konstytucja stanowi , że przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia kościoła albo innego zw. wyzn. o uregulowanej sytuacji prawnej tj. takiego , którego status prawny uregulowany został w trybie ustawy bądź który działa na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez MSWiA.
Wykonywanie praktyk religijnych polega na :
uczestniczeniu w sprawowaniu kultu publicznego
sprawowaniu kultu prywatnego
podejmowaniu czynności nakazanych przez doktrynę danej religii
dokonywanie czynności rytualnych (np. obmycia , spożywania koszernych potraw)
Na status jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składa się także prawo do zrzeszania się w celach religijnych. Prawo to realizuje się poprzez zakładanie organizacji o celach religijnych czy przystępowanie do tego rodzaju organizacji.
Na status jednostki w zakresie wolności religijnej składało się także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem , co oznacza zarazem wolność od przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
Możliwa jest sytuacja w której normy postępowania przyjęte w ramach określonej religii lub zespołu przekonań , pozostają w konflikcie w regułami obowiązującego prawa. Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne , określone jest jako klauzula sumienia .
Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia kilku warunków :
osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego z sumieniem świadczenia zdrowotnego jest zobowiązana do uprzedniego powiadomienia o tym przełożonego na piśmie
lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej
powinni wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.
Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczeń w sytuacji gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjentów. Korzystając z prawa powołania się na klauzulę sumienia lekarze nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII
Wolność sumienia i religii podobnie jak inne wolności i prawa chroniona jest przez środki o charakterze generalnym . Należą do nich :
Prawo do sądu
Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich
Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Szczególne znaczenie dla zagwarantowania wolności sumienia i religii posiadają rozwiązania chroniące przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę. Środki ochrony wolności religijnej przewidują przepisy prawa karnego w których określono przestępstwo przeciwko wolności sumienia i wyznania oraz przepisy prawa cywilnego , które stanowią o ochronie praw cywilnych.
Ochrona przed naruszeniami chronionymi przez prawodawcę - ochronę taką zapewnia działalność Trybunału Konstytucyjnego. Postępowanie w sprawie zbadania o konstytucyjności określonych przepisów jest wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów. Istotne znaczenie dla zagwarantowania zgodności stanowionego prawa z zasadą wolności i religii posiada fakt , że wśród podmiotów uprawnionych inicjowania takiej kontroli znajdują się również kościoły i inne zw. wyznaniowe (art.191 ust.1pkt5). Mogą one występować z wnioskami do TK jeżeli akt normatywny w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.
Środkiem służącym ochronie wolności i religii może być także skarga konstytucyjna .
Art79 Konstytucji stanowi „Każdy , czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego , na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.
Orzeczenie TK o niekonstytucyjności skutkuje utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu.
Ochrona o charakterze prawno-karnym zagwarantowana jest przez Kodeks Karny. Rozdział 24 KK nosi tytuł ”Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”
Prawo polskie przewiduje dla związków wyznaniowych, odrębny reżim prawny, inny niż np. w przypadku stowarzyszeń. Reżimowi temu podlegają grupy, które uregulowały swoją działalność jako związki wyznaniowe, dokonuje się to przez wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Rejestr taki prowadzi aktualnie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
W oparciu o przepisy odrębnych aktów normatywnych, działa obecnie 15 kościołów i innych związków wyznaniowych,
Natomiast w rejestrze kościołów i innych związków wyznaniowych jest ponad 140 grup religijnych
SEKTY
W przepisach polskiego prawa nie jest używane określenie sekta. Z socjologicznego punktu widzenia za sektę należy uważać wspólnotę o charakterze religijnym mającą własny , indywidualny światopogląd , działającą w pewnych ramach organizacyjnych i izolująca się od reszty społeczeństwa oraz silnie akcentującą rolę przywódcy .
Współczesne polskie prawo wyznaniowe to zespół norm prawnych odnoszących się do wolności sumienia i religii jednostek oraz statusu wspólnot religijnych.
W zakres prawa wyznaniowego wchodzą wiec zarówno unormowania odnoszące się do sytuacji prawnych poszczególnych ludzi , jak i całych grup religijnych. Taki zakres prawa wyznaniowego wynika z obowiązujących przepisów Konstytucji.
Prawo wyznaniowe ujmuje zjawisko religijności w dwóch płaszczyznach:
W wymiarze indywidualnym tj. stosunek człowieka do sakrum, który obejmuje uznanie określonych prawd co do istnienia osoby transcendentalnej (nadprzyrodzonej), udzielającej odpowiedzi na nurtujące każdego człowieka egzystencjalne pytania dot. sensu życia.
W wymiarze wspólnotowym i instytucjonalnym – wyrażają się w istnieniu sformalizowanych grup społecznych , w które łączą się ludzie uznający tę samą wiarę
Potrzeba ustosunkowania się państwa do religii wynika z dwóch przyczyn:
konieczności ochrony praw człowieka do osobistych przekonań i uczuć religijnych – tzw. prywatny wymiar religijny.
konieczność respektowania woli jaką instytucje religijne spełniały i spełniają w życiu społecznym, kulturalnym czy politycznym.
PRAWO WEWNĘTRZNE ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH W SYSTEMIE PRAWA PAŃSTWOWEGO
Władza państwowa realizując swe zadania posługuje się normami prawnymi , które dotyczą również grup społecznych skupionych wokół wierzeń religijnych. Sytuacja taka powoduje możliwość powstania konfliktów pomiędzy unormowaniami państwowymi , a wewnętrznym prawem kościołów i innych zw. wyznaniowych np. prawem kanonicznym.
Można wyróżnić 4 teorie tłumaczące stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego wspólnot religijnych :
TEORIA POZAPRAWNEJ NATURY PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH
Zakładała ona , że prawo może pochodzić jedynie od państwa. Konsekwencją tego było twierdzenie , że prawo kanoniczne czy prawo wewnętrzne jakiegokolwiek innego zw. wyznaniowego nie jest prawem w ścisłym sensie lecz ma jedynie charakter norm moralnych lub dyscyplinarnych.
TEORIA SKUTECZNOŚCI PRAWA
Zakładała , że prawo kanoniczne kościoła katolickiego (analogicznie prawo wewn. innego zw. wyzn.) posiada moc obowiązującą w stosunku do wszystkich ludzi. Teoria ta wyrosła na gruncie kościoła katolickiego , jednak obecnie nie funkcjonuje już w jego doktrynie.
TEORIA NATURY STATUTOWEJ NORM PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH
Teoria ta powstała w systemach rozdziału kościoła od państwa. Zakładała ona , że związkom wyznaniowym nie przysługuje osobowość publiczno-prawna i że powinny one być traktowane jako organizacje lub zrzeszenia prywatne , a ich prawo jako statuty tych zrzeszeń . Państwo akceptuje te normy wewnętrzne o ile nie są one sprzeczne z prawem świeckim.
TEORIA RECEPCJI PRAWA WEWNĘTRZNEGO ZW. WYZNANIOWYCH PRZEZ PRAWO ŚWIECKIE
Zgodnie z tą teorią normy prawa kanonicznego ani jakiegokolwiek innego prawa wewnętrznego grup religijnych nie obowiązują automatycznie na forum państwowym. Mogą jednak w ściśle określonym zakresie uzyskać moc obowiązującą na mocy prawodawczej decyzji kompetentnych władz świeckich.
WOLNOŚĆ SUMIENIA I RELIGII
Pojęcie wolności sumienia i wyznania
Wolność sumienia polega na możliwości przyjmowania światopoglądu zarówno religijnego , jak i areligijnego.
Światopogląd to – nawiązując do sformułowań wstępu do Konstytucji – przekonanie co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy , sprawiedliwości , dobra i piękna”. Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję, oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu polskiego ludzi o różnych światopoglądach.
SYSTEM RELACJI POMIĘDZY PAŃSWEM A KOŚCIOŁEM I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI
Rozróżniamy :
System powiązania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi
System rozdziału kościołów (innych związków wyzn.) i państwa
Ad 1)
System powiązania państwa i religii właściwy jest dla państw wyznaniowych.
Wyróżniamy dwa rodzaje państw wyznaniowych :
Państwo wyznaniowe zamknięte
Państwo wyznaniowe otwarte
Cechy państwa wyznaniowego w wersji zamkniętej :
a) określonej afirmacja doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej
b) formalne uznanie w ustawie lub w umowie konkordatowej jednej religii lub jednego z kościołów rozwijających działalność na terytorium danego państwa jako religii oficjalnej dla kościoła państwowego.
c) subwencjonowanie określonej religii czy też działalności określonego kościoła z funduszy publicznych , co daje mu uprzywilejowana pozycję w stosunku do pozostałych kościołów.
d) formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowanie ich przez państwo
Cechy państwa wyznaniowego w wersji otwartej :
a) rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej
b)uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych ( wkład kościoła do kultury narodowej lub socjologicznej , przynależność do danego kościoła większości danego społeczeństwa)
c) subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych
d) gwarancje wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości
Różnica między tymi wersjami polega na tym ,że państwo wyznaniowe otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny teologicznej , wstrzymuje się od stanowiska co do ,tego która doktryna religijna jest prawdziwa pozostawiając jednostce wolność wyboru religii i światopoglądu. Niezależnie od tego jednak uznaje oficjalny charakter jednej z religii lub jednego z kościołów.
Państwa wyznaniowe w kulturach między-chrześcijańskich charakteryzował monizm religijno- polityczny , natomiast w kulturze chrześcijańskiej dualizm religijno–polityczny.
Monizm religijno-polityczny – istota tego systemu polega na tym , że władza polityczna i religijna skoncentrowane są w tym samym podmiocie , a społeczność państwowa utożsamiana jest ze społecznością religijną.
Podmiotem tym najczęściej był monarcha , który jednocześnie sprawował funkcję najwyższego kapłana. Niekiedy przypisywano mu także atrybuty boskie.
Tego typu system relacji panował we wszystkich przedchrześcijańskich państwach basenu Morza Śródziemnego.
Współcześnie założenia monistyczne funkcjonują w niektórych państwach arabskich, których ustawodawstwo oparte jest na Koranie np. Arabia Saudyjska , Afganistan , Iran. W państwach tych także współcześnie za zmianę przynależności wyznaniowej polegającej na przejściu z islamu na inną religię grozi kara śmierci.
Dualizm religijno-polityczny
Nie zrywając z zasadą powiązania państwa i kościoła zakładał jednak odrębność władzy państwowej i kościelnej.
W ramach tego nurtu historycznie wskazać można następujące systemy :
CEZAROPAPIZM
PAPOCEZARYZM
JURYSDYKCJONIZM
Systemy te były systemami zwierzchnictwa bądź państwa nad kościołem (cezaropapizm) , okres cesarstwa rzymskiego , a także jurysdykcjonizm wiek XV – następstwo reformacji , bądź kościoła nad państwem (papocezaryzm) wiek XI/XII (?)
Ad 2)
System rozdziału kościoła i państwa właściwy jest dla państw świeckich.
Cechy państwa świeckiego :
nieuznawanie religii państwowej ani oficjalnego kościoła
przyjęcie zasady równości kościołów (związków wyznaniowych) wobec prawa
przyjęcie zasady separacji , czyli oddzielenia kościoła (zw. wyzn ) od państwa
Współczesne konstrukcje ustrojowe państw świeckich :
Amerykański model państwa laickiego (system separacji czystej)
Francuski model państwa laickiego (system separacji wrogiej)
Niemiecki model państwa laickiego (system separacji skoordynowanej)
Model rozdziału państwa od kościoła określany jako separacja czysta ukształtował się w Stanach Zjednoczonych w warunkach wielkiego pluralizmu kulturowego i religijnego w celu pokojowego rozwiązywania ostrych konfliktów religijnych.
Formalnie podstawy tego modelu sformułowane zostały w I –ej poprawce do konstytucji. Zawiera ona zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych.
System separacji wrogiej (model francuski)
Rewolucja francuska 1789-1795 w swoim początkowym stadium nie była skierowana przeciwko religii. Jej głównym celem było obalenie monarchii absolutnej i liberalizacja przywilejów stanowych. W myśl tych postanowień żaden obywatel francuski nie mógł być prześladowany z powodu przekonań religijnych i manifestowania ich na zewnątrz. Wyznanie nie mogło mieć wpływu na pozycję obywatela w państwie. Nadal jednak rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji szkolnictwa państwowego zakazująca miedzy innymi nauczania religii w szkołach państwowych.
Obecnie na skutek akceptacji przez Francję dokumentów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i państwowych wolności , przyjąć należy że system relacji państwo – kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego.
Współcześnie francuski system separacji utożsamiany jest z państwem neutralnym wobec przekonań religijnych. Nadal jednak nieprzyjazny jest stosunek państwa do wyrażania swoich poglądów i uczuć religijnych w sferze publicznej.
Model separacji skoordynowanej
System skoordynowanego rozdziału ukształtował się w Niemczech. Rozdział ten został wprowadzony w tym kraju Konstytucją Republiki Wajmarskiej z 1929 r. Stosowny przepis tej konstytucji stanowił , że nie istnieje kościół państwowy.
Niemiecki model rozdziału dopuszcza między innymi nauczanie religii w szkołach publicznych , nakazał pobieranie podatku kościelnego przy pomocy organów państwowych , możliwość sprawowania opieki duszpasterskiej w wojsku , zakładach karnych , szpitalach .
Najistotniejszym elementem separacji skoordynowanej w Niemczech jest uznanie autonomii związków wyznaniowych.
Podstawowe cechy tej autonomii są następujące :
związki wyznaniowe mają zdolność do rządzenia się własnym prawem
wewnętrzna sfera prawa związków wyzn. nie jest w jakikolwiek sposób uzależniona od prawodawstwa państwowego
Definicja źródła prawa wyznaniowego
Źródłem prawa wyznaniowego jest każdy akt normatywny który całościowo lub fragmentarycznie określa prawa i obowiązki związane z wyznawaniem wiary.
Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch obszernych artykułach Konstytucji – art.25 i 53
Inne przepisy Konstytucji mające znaczenie dla prawa wyznaniowego to :
PRZEPISY SZCZEGÓŁOWE
Art. 30 wskazujący pośrednio na źródło wolności sumienia i religii
Art.32 wyrażający zasadę równości wobec prawa oraz związany nią zakaz dyskryminacji
Art.48 gwarantujący prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami
Art.85 ust.3 przewidujący możliwość odbycia służby zastępczej jeżeli przekonania religijne lub zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej.
Art.191 przyznający kościołom i innym związkom wyzn. prawo do występowania z wnioskami do TK.
Art.233 ustanawiający zakaz ograniczania wolności sumienia i religii w czasie stanów nadzwyczajnych
PRZEPISY OGÓLNE
Art.54 zapewniający wolność wyrażania poglądów.
Art.57 zapewniający wolność organizowania pokojowych zgromadzeń.
Art. 58 zapewniający wolność zrzeszania się.
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Szczególne znaczenie wśród źródeł polskiego prawa wyznaniowego posiada Konkordat podpisany 28.07.1993 , ratyfikowany 23.02.1998.
Inne umowy międzynarodowe mogą być uznane za źródła prawa międzynarodowego w Polsce m.in. :
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka (został poświecony ochronie prawa do wolności myśli , sumienia i religii)
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (gwarantujący zasady równouprawnienia oraz zakaz dyskryminacji)
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Społecznych i Kulturalnych (gwarantujący rodzicom wolność zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego , moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami)
USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA WYZNANIOWEGO
17.05.1989r. „Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”
Postanowienia tej ustawy odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.
Wśród źródeł prawa wyznaniowego wyróżnić można ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych.
USTAWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA WYZNANIOWEGO
17.05.1989r. „Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania”
Postanowienia tej ustawy odnoszą się do wierzących wszystkich wyznań oraz do wszelkiego rodzaju związków wyznaniowych.
Wśród źródeł prawa wyznaniowego wyróżnić można ustawy regulujące w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych.
Prawo o aktach stanu cywilnego (przepisy dot. wyznaniowych form małżeństwa)
KPK, KPC, KPA- sytuacje duchownego występującego jako świadek >tajemnica spowiedzi
ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE DO USTAWY O WOLNOŚCI SUMIENIA I WYZNANIA
Rozporządzenie są wydawane na podstawie ustawy o wolności sumienia i wyznania .
Przykłady rozporządzeń :
Rozporządzenie w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów lub innych zw. wyznaniowych w celu obchodzenia świąt nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.
Rozp. w sprawie rejestru kościołów i innych zw. wyznaniowych.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Art.94 Konstytucji „Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej , na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie , ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.” (np. prawem miejscowym jest regulacja zawarta w Uchwale RG dot. regulacji sprzedaży napoi alkoholowych w gminach- określenia ilości punktów sprzedaży i ich kontrola)
KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII (WYZNANIA)
Art.53 ust.1 „Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii”(w którym to przepisie KRP- gwarantuje się każdemu człowiekowi woloność sumienia i religii oraz wyklucza się ograniczenie o kryterium podmiotowe zawarte w Art. 35 KRP)
Art.53 ust.2 - przedmiotowy zakres wolności religijnej
Uzewnętrznianie religii rozumiane jest przez prawodawcę w sposób szeroki. W sensie pozytywnym (wolność do działania , aktywności) wyróżnione zostały następujące jego przejawy :
uprawiane kultu (sprawowanie aktów mających na celu oddawanie czci Bogu czy to w formie publicznej czy prywatnej)
modlitwa
uczestniczenie w obrzędach
praktykowanie (przyjmowanie sakramentów , zachowywanie postów)
nauczanie (wszelkie akty podejmowane w celu przekazywania wiary)
posiadanie świątyń i innych miejsc kultu
korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania
DOPUSZCZALNOŚĆ OGRANICZEŃ
Ograniczenie wolności religijnej dopuszczone jest przez ustawodawcę(USTROJODAWCĘ) jedynie w sferze jej uzewnętrzniania. Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od spełnienia warunków formalnych i materialnych. Nikt nie może być zmuszany do uzewnętrzniania swoich wierzeń i światopoglądów.
Ograniczenia te mogą być dokonane wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy – FORMALNE
Konstytucja określa również materialne podstawy legalności ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii. Są one dopuszczalne „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa , porządku publicznego , zdrowia , moralności lub wolności i praw innych osób”
ZASADA RÓWNOUPRAWNIENIA I ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA RELIGIĘ LUB ŚWIATOPOGLĄD (istota i przepisy konstytucyjne)
Art.32 „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym , społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny”. Jest to bezwarunkowy zakaz dyskryminacji ze względu na wyznawaną religię lub prezentowany światopogląd.
Art.25 zawiera 5 zasad dotyczących sytuacji prawnych kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów. Są to :
1) Zasada równouprawnienia kościołów i innych zw. wyznaniowych
„Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione” Art.25 KRP
Zasada równouprawnienia stanowi jedną z gwarancji wolności sumienia i wyznania. Przyjęcie tej zasady stanowi wyraz odrzucenia modelu państwa wyznaniowego. Reguła równouprawnienia kościołów i innych zw. wyzn. jest konsekwencją przyjęcia ogólnej zasady równości wyrażonej w Art. 32 KRP cecha wspólna dla wszystkich kościołów i zw. wyzn.Dotyczy to takich kwestii jak :określanie własnej doktryny religijnej
organizowanie kultu
udzielanie posług religijnych
rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem
kształcenie i zatrudnianie osób duchownych
Zasada BEZSTRONNOŚĆI
„Władze publiczne w RP zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych , światopoglądowych i filozoficznych , zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.”
Określenie „władze publiczne” obejmuje organy administracji rządowej i samorządowej.
Nałożony na władze publiczne obowiązek zachowania bezstronności oznacza postawę zobiektywizowaną, walkę od uprzedzeń, zakładającą jednakowe odniesienie się do przekonań opisane w Art.25 ust.2 KRP
Zas. autonomii i niezależności
Określa wzajemnie relacje struktur państwowych i kościelnych. Art. 25 ust. 3 Konstytucji stanowi „Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie , jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”
Zasada ta powinna być rozumiana jako zasada wzajemnej nie ingerencji tych podmiotów w sprawy należące odpowiednio do ich własnego zakresu działania .
Uznana przez państwo zasada autonomii kościołów i innych zw. wyzn. oznacza , że podmioty maja prawo do samoorganizacji i samorządności. Mogą stanowić normy obowiązujące wewnątrz ich struktury organizacyjnej , a ich stanowienie oraz stosowanie jest wolne od ingerencji władz publicznych. W szczególności władze nie mają prawa do ingerowania w decyzje dotyczące przynależności do zw. wyznaniowych.
Zasadą autonomii i niezależności zw. wyzn. objęte są sprawy religijne oraz kwestie związane z ich wewnętrzną organizacją.” obejmuję one :
Sprawy dogmatyczne , doktrynalne i kulturowe
Zarząd i organizacja związków wyznaniowych
Tworzenie materialnych warunków działalności religijnej
Propagowanie wyznawanej wiary
Działalność wynikająca z przyjmowanej doktryny
Zas. współdziałania
Zgodnie z Konstytucją stosunki między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. są kształtowane również na zasadzie ich „współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego”. przewiduje m.in. współdziałanie państwa i kościołów w celu zachowania pokoju i zwalczaniu patologii społecznej. W tym celu mogą być zawierane umowy między organami adm. rządowej a władzami poszczególnych kościołów czy zw. wyzn. Ustawa przewiduje także współdziałanie „w ochronie konserwacji , udostępnianiu i upowszechnianiu zabytków architektury , sztuki i literatury religijnej , które stanowią integralną część dziedzictwa kultury”.
Zas. dwustronności (bilateralności)
Zasada bilateralności (dwustronności) dotyczy form regulacji instytucjonalnych relacji między państwem a kościołami i innymi zw. wyzn. Zgodnie z art. 25 ust.4,5 Konstytucji „Stosunki między RP a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosunki między RP a innymi kościołami oraz zw. wyzn. określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.
Ideą tych regulacji jest to aby stosunki między państwem a zw. wyzn. opierały się na dwustronnych (bilateralnych) umowach zawieranych przez ich właściwych przedstawicieli , tym samym wykluczona jest możliwość kształtowania tych stosunków wyłącznie przez władze państwowe .
Zawarcie umowy pomiędzy RM i reprezentantami danego zw.wyzn. stanowi warunek konieczny uchwalenia ustawy
STATUS PRAWNY JEDNOSTKI W ZAKRESIE WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII W RP
Na status prawny jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składają się m.in. unormowania gwarantujące jej swobodę wyboru religii bądź światopoglądu areligijnego .
Swobodę taką gwarantuje art.1 ust.2 ustawy „O gwarancjach....” zgodnie z którym wolność sumienia i wyznania obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo , prywatnie i publicznie.
Polskie prawo nie preferuje wybierania przez jednostkę żadnego konkretnego światopoglądu. Jednakowo traktuje osoby wybierające światopogląd religijny , jak i nie religijny. Uzewnętrznianie przekonań religijnych dokonuje się najczęściej poprzez nauczanie i wykonywanie praktyk religijnych. Jedną z form nauczania jest prawo do edukacji religijnej w ramach systemu oświaty.
Konstytucja stanowi , że przedmiotem nauczania w szkołach publicznych może być religia kościoła albo innego zw. wyzn. o uregulowanej sytuacji prawnej tj. takiego , którego status prawny uregulowany został w trybie ustawy bądź który działa na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez MSWiA.
Wykonywanie praktyk religijnych polega na :
uczestniczeniu w sprawowaniu kultu publicznego
sprawowaniu kultu prywatnego
podejmowaniu czynności nakazanych przez doktrynę danej religii
dokonywanie czynności rytualnych (np. obmycia , spożywania koszernych potraw)
Na status jednostki w zakresie wolności sumienia i religii składa się także prawo do zrzeszania się w celach religijnych. Prawo to realizuje się poprzez zakładanie organizacji o celach religijnych czy przystępowanie do tego rodzaju organizacji.
Na status jednostki w zakresie wolności religijnej składało się także prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem , co oznacza zarazem wolność od przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
Możliwa jest sytuacja w której normy postępowania przyjęte w ramach określonej religii lub zespołu przekonań , pozostają w konflikcie w regułami obowiązującego prawa. Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania religijne lub moralne , określone jest jako klauzula sumienia .
Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia kilku warunków :
osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego z sumieniem świadczenia zdrowotnego jest zobowiązana do uprzedniego powiadomienia o tym przełożonego na piśmie
lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej
powinni wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.
Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczeń w sytuacji gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjentów. Korzystając z prawa powołania się na klauzulę sumienia lekarze nie mogą naruszać ciążącego na nich obowiązku udzielania pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI SUMIENIA I RELIGII
Wolność sumienia i religii podobnie jak inne wolności i prawa chroniona jest przez środki o charakterze generalnym . Należą do nich :
Prawo do sądu
Prawo do wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich
Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Szczególne znaczenie dla zagwarantowania wolności sumienia i religii posiadają rozwiązania chroniące przed naruszeniami dokonywanymi przez prawodawcę. Środki ochrony wolności religijnej przewidują przepisy prawa karnego w których określono przestępstwo przeciwko wolności sumienia i wyznania oraz przepisy prawa cywilnego , które stanowią o ochronie praw cywilnych.
Ochrona przed naruszeniami chronionymi przez prawodawcę - ochronę taką zapewnia działalność Trybunału Konstytucyjnego. Postępowanie w sprawie zbadania o konstytucyjności określonych przepisów jest wszczynane wyłącznie z inicjatywy uprawnionych podmiotów. Istotne znaczenie dla zagwarantowania zgodności stanowionego prawa z zasadą wolności i religii posiada fakt , że wśród podmiotów uprawnionych inicjowania takiej kontroli znajdują się również kościoły i inne zw. wyznaniowe (art.191 ust.1pkt5). Mogą one występować z wnioskami do TK jeżeli akt normatywny w odniesieniu do którego wnioskowana jest kontrola dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.
Środkiem służącym ochronie wolności i religii może być także skarga konstytucyjna .
Art79 Konstytucji stanowi „Każdy , czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego , na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.
Orzeczenie TK o niekonstytucyjności skutkuje utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu.
Ochrona o charakterze prawno-karnym zagwarantowana jest przez Kodeks Karny. Rozdział 24 KK nosi tytuł ”Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”