Przyroda jako przedmiot w szkole podstawowej
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Przyroda jako całość składa się z ogromnej liczby wzajemnie powiązanych elementów, stanowiących swoisty system, który ukształtował się w czasie trwającego miliony lat życia na Ziemi. Zasadniczymi składnikami tego systemu są wszystkie organizmy żywe (czynniki biotyczne), nie wyłączając człowieka, oraz ich nieożywione (abiotyczne) środowisko - woda, gleba, powietrze. Wzajemne relacje typu: czynniki abiotyczne - czynniki biotyczne - czynniki biotyczne doprowadziły do ukształtowania obecnie istniejącej struktury przyrody, której częścią sami jesteśmy. Każdy jej składnik ma swoje ściśle określone miejsce, odgrywa konkretną rolę i swoiście oddziałuje na inne elementy. W takim spójnym systemie każda część jest ważna, a jej brak powoduje zakłócenia dotychczasowej harmonii - równowagi środowiskowej. Przyroda jako system odpowiednio zorganizowany składa się z wielu poziomów mów - jednostek organizacyjnych. Przedmiotem dotychczasowej nauki w szkole były takie poziomy, jak komórka i organizm. Organizacja przyrody nie kończy się jednak na poziomie organizmu. Organizmy reprezentujące jeden gatunek, żyjące na określonym terenie, swobodnie kontaktujące się i krzyżujące tworzą populację - pierwszy ponadorganizmalny poziom organizacyjny przyrody. Osobniki stanowiące populację oddziałują na siebie - są powiązane siecią zależności wewnętrznych, oddziaływają też na pozostałe elementy środowiska, w którym żyją - przekształcają je, dostosowują do swoich potrzeb, reagują na wpływy z zewnątrz. Jedna populacja żyje w towarzystwie innych. Poszczególne populacje oddziałują na siebie, a ponieważ żyją w tym samym środowisku, stanowią pewien układ wyższego rzędu - biocenozę. Jest to wielogatunkowy zespół organizmów wzajemnie powiązanych i żyjących w określonym środowisku zwanym biotopem. Główne zależności, którymi są połączone ze sobą poszczególne populacje w biocenozie, to zależności pokarmowe (troficzne). Biocenoza jako całość, podobnie jak populacja, działa modyfikująco na środowisko i sama ulegając wpływom różnych czynników - zmienia się. Do funkcjonowania biocenozy są niezbędne czynniki abiotyczne - podłoże, na którym lub w którym bytują organizmy pobierając zeń różne składniki, np. sole mineralne i wodę; powietrze - źródło tlenu i dwutlenku węgla; światło. Obecność tych czynników decyduje o możliwości występowania organizmów w biotopie. Biocenoza wraz z nieożywioną częścią środowiska tworzy podstawową, samowystarczalną jednostkę organizacyjną - ekosystem. Biocenoza jest więc ożywioną częścią ekosystemu. Samowystarczalność ekosystemu wynika z różnorodności organizmów tworzących jego biocenozę. Rośliny pobierając z podłoża sole mineralne i wodę oraz dwutlenek węgla z powietrza w procesie fotosyntezy wytwarzają materię organiczną. Materia zakumulowana w tkankach producentów to w ekosystemie jedyne pierwotne źródło materii organicznej, będącej pożywieniem konsumentów - heterotrofów. Natomiast martwa materia organiczna zbierająca się w ekosystemie - detrytus - jest źródłem pokarmu dla detrytofagów, (destruentów), rozkładających materię na proste związki nieorganiczne - pokarm producentów. Tak więc i elementy ekosystemu są powiązane przede wszystkim zależnościami pokarmowymi. Powierzchni ziemi lub jej część, w której bezpośrednio działa człowiek, nazywamy krajobrazem. Jest on złożonym systemem wzajemnie przeplatających się i powiązanych ze sobą elementów przyrodniczych o różnym pochodzeniu. Na krajobraz składają się: elementy przyrody nieożywionej (np. rzeźba terenu, klimat, wody itp.), pokrywa glebowa, świat roślin i zwierząt oraz społeczność ludzka i jej wytwory. Krajobraz jako synteza elementów abiotycznych, biotycznych i działalności ludzkiej, które pozostają we wzajemnym stosunku i oddziaływaniu - jest jednostką ekologiczną. Zespoły ekosystemów tworzące duże i łatwe do rozróżnienia regiony biologiczne na Ziemi (np. tundra, las, pustynie, morza) nazywamy biomami. Składają się one na środowisko życia naszej planety - biosferą. Problemami, o których była mowa wcześniej , zajmuje się ekologia (oikos- dom, logos - słowo, nauka). Jest to nauka o funkcjonowaniu przyrody i prawidłowościach, które nią kierują. Jej celem jest poznawanie wzajemnych zależności między żywymi organizmami i ich zespołami, a żywym i martwym środowiskiem ich życia. Stosunki te ulegają ustawicznym zmianom na skutek wzajemnego bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania, jak równieý pod wpływem zachodzącej w organizmach przemiany materii i energii, której warunkiem jest pobieranie z otoczenia pewnych elementów materii i form energii, a oddawanie innych. Ekologia to nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody Zadania układów ekologicznych dotyczą raczej "działania" przyrody, niż tego, jak ona "wygląda". Ekologia tworzy teoretyczne podstawy nauki o kształtowaniu środowiska przyrodniczego. Istnieje wiele działów ekologii dotyczących różnych zagadnień szczegółowych, np. autekologia - badająca związki organizmu ze środowiskiem (tzw. ekologia organizmów), a więc powiązana z fizjologią; synekologia - ekologia ekosystemów, zespołów, populacji. Sozologią - zajmującą się podstawami ochrony przyrody i jej zasobów oraz zapewnieniem trwałości ich użytkowania, często traktuje się jako część ekologii, choć w zasadzie stanowi już ona odrębną dziedzinę nauki. Wyróżnia się też ekologię poszczególnych grup organizmów (np. ekologia człowieka) lub środowisk (np. ekologia wód słodkich, ekologia lądowa). Człowiek jest częścią przyrody i - jak każdy organizm - wpływa modyfikująco na środowisko. W początkowych okresach działalności człowieka na Ziemi wpływ ten nie był wielki. Gospodarka człowieka pierwotnego, którego podstawą bytu stanowiło zbieractwo i myślistwo, miała zasięg lokalny, nie zakłócała ukształtowanej w przyrodzie równowagi, dzięki czemu odnowa środowiska następowała szybko i łatwo. Poważniejsze przekształcenia pojawiły się wraz z rozwojem pasterstwa, później rolnictwa i przejściem człowieka do osiadłego trybu życia. Wypalanie lasów, stosowane jako sposób przygotowania gruntu pod pastwiska i pola uprawne, powodowało nie tylko niszczenie szaty roślinnej, ale równieý zakłócenie współzależności biocenotycznych, zmiany bilansu wodnego i erozją gleb. Inne przekształcenia wynikały z nadmiernego i długotrwałego wypasania wielkich stad zwierząt hodowlanych. Rozwój rolnictwa zwiększył wpływ człowieka na procesy zachodzące w naturalnych ekosystemach. Pola powstałe w wyniku karczowania i wypalania lasów opuszczano po krótkim użytkowaniu, gdy wyeksploatowana gleba dawała zbyt małe plony. W ten sposób dokonywano następnych zniszczeń terenów leśnych. Zmiany te miały jednak mały zasięg i dotyczyły części obszaru Azji i Europy. Wielkie odkrycia geograficzne i kolonizacja nowych terenów dały początek silnej ingerencji człowieka w obszary do tej pory stosunkowo mało przekształcone. Od tego czasu wpływ człowieka na naturalne środowisko zwiększa się w szybkim tempie. Rozwój techniki, urbanizacji i gwałtowny wzrost liczby ludności doprowadziły do pojawienia się nowych ujemnych zjawisk, jak np. zanieczyszczenia atmosfery, degradacji i skażenia gleb oraz wody. Spowodowało to obecny stan zagrożenia biosfery. Nieprzemyślana działalność człowieka doprowadziła do naruszenia równowagi przyrodniczej i w konsekwencji - do widocznego wyczerpywania się naturalnych zasobów przyrody. Przykładem tego jest obecny kryzys energetyczny. Dlatego przedmiotem zainteresowania ochrony przyrody, poza tworzeniem parków, rezerwatów, ochronę gatunków, stają się zasoby naturalne i racjonalna gospodarka nimi, a także pogarszające się warunki życia człowieka. Problemy te podejmuje - jak już wiadomo - sozologia (sozo - chronić, ratować, ocalać). Jej celem jest dążenie do zapewnienia trwałości zasobów przyrody. Jako dziedzina nauk przyrodniczych bada ona przyczyny, doraźne i długofalowe następstwa przemian układów przyrodniczych, opracowuje sposoby zapobiegania ujemnym skutkom takich przemian, a także szuka możliwości ich łagodzenia. Tradycyjnie pojmowana ochrona przyrody nie jest już w stanie ochronić ginących fragmentów środowiska naturalnego, ani - tym bardziej - rozumnie kształtować to środowisko, zgodnie z potrzebami człowieka, i w sposób zapewniający równowagę biologiczną. Do zadań współczesnej ochrony przyrody, rozumianej także jako racjonalna gospodarka zasobami przyrodniczymi, należy równieý rekultywacja zniszczonych środowisk, Które zajmują już znaczne obszary. Jest oczywiste, że problemy te mogły być rozwiązywane tylko przy współpracy różnych dziedzin nauki i techniki. Spośród nauk przyrodniczych - największe zadania do spełnienia ma ekologia. Ekologia i sozologia, choć w odmienny sposób, zajmują się procesami zachodzącymi w naturalnych i zmienionych przez człowieka środowiskach przyrodniczych, określając wzajemne relacje między organizmem a środowiskiem, florą i fauną w aspekcie zasobów biologicznych Ziemi.