Obrót papierami wartościowymi (akcje, obligacje, rynek papierów wartościowych pierwotny i wtórny)
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Papier Wartościowy - to dokument lub zapis w systemie informatycznym na rachunku papierów wartościowych, który ucieleśnia prawa majątkowe w taki sposób, że dane uprawnienia przysługują osobie wskazanej jako uprawniona w treści dokumentu (choćby jako okaziciel), a przedłożenie go jest warunkiem koniecznym i wystarczającym dla realizacji uprawnienia. Ponadto, zniszczenie lub utrata dokumentu powoduje utratę uprawnień dopóki nie zostanie wydane postanowienie o umorzeniu dokumentu.
W teorii papierów wartościowych często używanym pojęciem jest inkorporacja (papier wartościowy X inkorporuje prawo majątkowe Y, "prawo podąża za dokumentem"). Inkorporowanymi prawami majątkowymi mogą być np. wierzytelności pieniężne, udziały, prawo rozporządzania towarem.
Papiery Wartościowe dzielimy na -
1. Według rodzaju inkorporowanego prawa –
• wierzycielskie - weksel, czek, obligacja, list zastawny, świadectwo udziałowe NFI, publiczny papier wartościowy emitowany na podstawie przepisów o finansach publicznych i o banku centralnym (bon skarbowy, obligacja skarbowa, komunalny papier wartościowy, papier wartościowy NBP), bankowy papier wartościowy, warrant subskrypcyjny,
• udziałowe (korporacyjne) - akcja, certyfikat inwestycyjny,
• towarowe - konosament, dowód składowy.
2. Według sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów -
• imienne (zbywalne przez przelew),
• na okaziciela (zbywalne przez przeniesienie posiadania dokumentu),
• na zlecenie (zbywalne przez indos).
Papier wartościowy należy odróżnić od znaku legitymacyjnego (np. bilet kolejowy, znak opłaty, polisa ubezpieczeniowa), który nie ucieleśnia praw majątkowych, a jedynie stanowi dowód zawarcia umowy czy też innego zdarzenia prawnego („dokument podąża za prawem”), identyfikuje uprawnionego, lub konkretyzuje przysługujące mu świadczenie (np. kolejność udzielenia). Zniszczenie lub inna utrata znaku legitymacyjnego nie wyklucza - w przeciwieństwie do papierów wartościowych - możliwości wykazania uprawnień w inny sposób. Ponadto w przypadku papierów wartościowych, dłużnik, co do zasady nie może powoływać się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego (tj. łączącego wystawcę dokumentu z jego pierwszym odbiorcą). Do znaków legitymacyjnych jednakże stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o papierach wartościowych (art. 921[15] kodeksu cywilnego), więc np. spełnienie świadczenia do rąk posiadacza znaku zwalnia z zobowiązania.
Istota, funkcje i regulacja papierów wartościowych różnią się w zależności od systemu prawnego, w którym zostały emitowane. Wyróżnia się trzy typy systemów prawa papierów wartościowych: anglosaski, germański i romański. W Polsce przyjęty został, z niewielkimi modyfikacjami, system germański. Podstawą polskiego systemu papierów wartościowych są przepisy art. 921[6]-921[16] Kodeksu cywilnego. Poszczególne rodzaje papierów wartościowych są regulowane przez odpowiednie ustawy szczególne.
W polskiej nauce prawa wyróżnia się 5 teorii na temat chwili powstania Papieru Wartościowego -
• teoria kreacyjna - uprawnienie powstaje w chwili wystawienia dokumentu zgodnie z przepisami prawa (zazwyczaj przez podpisanie lub zaopatrzenie w faksymile podpisu),
• teoria emisyjna - dla powstania uprawnienia potrzebne jest wydanie dokumentu innej osobie,
• teoria dobrej wiary - uprawnienie powstaje gdy podpisany dokument znajdzie się w rękach nabywcy w dobrej wierze,
• teoria umowna - wystawienie dokumentu i zawarcie umowy między wystawcą a odbiorcą dokumentu,
teoria pozoru prawnego - wariant teorii umownej; nabywca w dobrej wierze jest chroniony przez założenie, że jeśli nawet umowa między wystawcą a odbiorcą nie została zawarta, lub była nieważna, to wystawca przez samo sporządzenie dokumentu stworzył pozór prawny skutecznego zobowiązania się do spełnienia określonego świadczenia.
W teorii prawa toczy się spór o obowiązywanie zasady numerus clausus papierów wartościowych. W przepisach kodeksu cywilnego pojęcie papieru wartościowego nie zostało zdefiniowane, ani nie zostało wprost powiedziane, że papiery wartościowe można emitować wyłącznie na podstawie obowiązujących ustaw i w sposób w nich wskazany. Jednakże zdaniem wielu przedstawicieli nauki prawa pośrednio na obowiązywanie tej zasady wskazują mniejsze lub większe rygory formalne, jakimi zazwyczaj są obłożone dokumenty skuteczne erga omnes, tj. nie tylko pomiędzy stronami czynności prawnej.
Ponadto warto wspomnieć, że przepisy o obrocie instrumentami finansowymi na własny użytek konstruują definicję Papierów Wartościowych.
Według tej definicji są nimi -
• akcje,
• prawa poboru,
• prawa do akcji,
• warranty subskrypcyjne,
• kwity depozytowe,
• obligacje,
• listy zastawne,
• certyfikaty inwestycyjne,
• inne zbywalne papiery wartościowe, tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego,
• inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w poprzednich punktach, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych - to spółka akcyjna zajmująca się rejestrowaniem papierów wartościowych i rozliczaniem transakcji na GPW lub CeTO. Jej akcjonariuszami są Skarb Państwa, Giełda Papierów Wartościowych SA oraz NBP.
KDPW funkcjonuje w charakterze spółki akcyjnej od listopada 1994 r., natomiast od 1991 r. funkcjonował jako dział Giełdy Papierów Wartościowych. Nie jest instytucją nastawioną na zysk, więc jego akcje nie dają prawa do dywidendy. Zyski KDPW powodują obniżanie opłat płaconych przez uczestników Depozytu.
Funkcje Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych -
• przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych znajdujących się w publicznym obrocie, sprawując nadzór nad wielkością ich emisji,
• nadawanie kodu papierom wartościowym każdej emisji,
• opracowanie procedur ewidencyjnych papierów wartościowych,
• nadawanie kont depozytowych uprawnionym podmiotom,
• obsługa emitentów oraz wykonywanie praw wynikających z posiadania papierów wartościowych,
• przeprowadzanie jednoczesnych rozliczeń w papierach wartościowych i rozliczeń pieniężnych potwierdzonych transakcji dokonanych na rynku regulowanym,
• prowadzenie centralnego depozytu papierów wartościowych,
• przestrzeganie zgodności liczby papierów wartościowych wyemitowanych z liczbą znajdującą się w obrocie,
• tworzenie, organizacja, obsługa obowiązkowego systemu rekompensat.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) - to istniejący w latach 1991 - 2006 organ państwowy sprawujący nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych. KPWiG miała siedzibę w Warszawie.
Zadania KPWiG przejęła Komisja Nadzoru Finansowego.
Historia powstania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
Komisja Papierów Wartościowych została utworzona 22 marca 1991 roku na mocy ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych.
Pierwsze posiedzenie Komisji, której przewodniczył Lesław Paga, odbyło się 3 czerwca 1991 roku.
Uchwalona 21 sierpnia 1997 roku ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi rozszerzyła kompetencje Komisji o nadzór nad giełdami towarowymi. Później, do chwili zlikwidowania Komisji, podstawę prawną jej działalności określała ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym z dnia 29 lipca 2005 r. Inne kompetencje, które przysługiwały Komisji zostały umieszczone m.in. w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r. oraz w ustawie o ofercie publicznej i spółkach publicznych z dnia 29 lipca 2005 r.
W dniu 19 września 2006 r., tj. z dniem wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz. 1119) rozpoczęła działalność Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Nowy organ nadzoru przejął zadania zniesionej przepisami tejże ustawy Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych oraz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Zadania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
1. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi do zadań Komisji należały,
2. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych,
3. sprawowanie nadzoru nad wypełnianiem przez domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską oraz zagraniczne osoby prawne, o których mowa w art. 52 ust. 2, prowadzące działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wymogów dotyczących ich sytuacji finansowej oraz dotyczących posiadania przez osoby zarządzające tymi podmiotami lub kierujące działalnością maklerską prowadzoną przez te podmioty odpowiedniego doświadczenia zawodowego i dobrej opinii związanej z pełnionymi funkcjami,
4. inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,
5. współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych,
6. upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,
7. przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych,
8. podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami ustawy.
Skład Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
1. Przewodniczący KPWiG - Jarosław H. Kozłowski,
2. Zastępca Przewodniczącego Komisji - Zbigniew Mrowiec,
3. Zastępca Przewodniczącego Komisji - Witold Pochmara,
4. Przedstawiciel Ministra Finansów - Bartosz Drabikowski,
5. Przedstawiciel Ministra Skarbu Państwa - Przemysław Morysiak,
6. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego - Wojciech Kwaśniak,
7. Przedstawiciel Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Adam Żołnowski,
8. Przedstawiciel Przewodniczącego Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - Adam Kałdus,
9. Przedstawiciel Maklerów Giełd Towarowych - Artur Dembny.
Zadania Giełdy Papierów Wartościowych -
Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce.
Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria -
1. wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
2. posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria,
3. doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
4. zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
5. dbać o przejrzystość rynku,
6. zapewniać bezpieczne rozliczenia,
7. organizować regularne sesje,
8. posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
9. dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.
Funkcje Giełdy Papierów Wartościowych -
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę „nie interesuje” czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce -
1. alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
2. wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
3. kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów.
Giełda papierów wartościowych w Warszawie powstała w kwietniu 1991 . Przy jej tworzeniu jako wzór przyjęto giełdę w Lyonie. GPW w Warszawie jest spółką akcyjną, której akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Funkcjonują 4 rynki: podstawowy, równoległy, wolny i blokowy.
Indeksy giełdowe służą do syntetycznego przedstawienia stanu rynku giełdowego lub jego wybranych elementów. Indeksy stosowane na GPW w Warszawie -
1. WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) - jest oficjalnym indeksem dla akcji notowanych na giełdzie; odzwierciedla on dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym,
2. WIG 20 - jest obliczany na podstawie cen akcji 20 spółek rynku podstawowego charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem,
3. MIDWIG - indeks tzw. „średniaków”, listę uczestników indeksu podaje giełda; do indeksu nie mogą wejść spółki WIG 20, NFI i spółki mające siedzibę zagraniczną,
4. WIR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) - jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego,
Indeks NFI - obliczany jest na podstawie kursów akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Makler Papierów Wartościowych - (broker) osoba zawodowo zajmująca się pośrednictwem w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych (np. akcji czy obligacji) dla klienta, w zamian za wynagrodzenie ustalane w procentach od wartości transakcji (prowizja). Maklerzy zrzeszeni są w domach maklerskich bo tylko one jako członkowie giełdy mogą bezpośrednio uczestniczyć w obrocie papierami wartościowymi na giełdzie.
Maklerzy dokonują więc transakcji w imieniu danego domu maklerskiego, a pośrednio w imieniu klienta, który ma w nim rachunek inwestycyjny.
Do wykonywania tego zawodu w Polsce konieczna jest licencja wydawana przez Komisję Nadzoru Finansowego (dawniej przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd).
Zadania zawodowe Maklera Papierów Wartościowych -
1. oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie,
2. nabywanie lub sprzedawanie papierów wartościowych we własnym imieniu, lecz na rachunek dającego zlecenie,
3. nabywanie lub sprzedawanie papierów wartościowych we własnym imieniu i na własny rachunek,
4. zawieranie umów w zakresie prowadzenia oraz obsługi rachunków pieniężnych i rachunków papierów wartościowych klienta,
5. przechowywanie papierów wartościowych,
6. prowadzenie rozliczeń klienta z tytułu posiadania, nabycia lub zbycia papierów wartościowych,
7. przyjmowanie ofert kupna bądź sprzedaży papierów wartościowych notowanych na giełdzie,
8. pośredniczenie w dokonywaniu zapisu na sprzedaż lub zamianę akcji,
9. pośredniczenie w nabywaniu znacznego pakietu akcji,
10. wykonywanie zadań maklera specjalisty na podstawie umowy zawartej z emitentem.
Makler specjalista ustala kurs dnia i może ogłosić tzw. ofertę specjalisty.
Działalność maklerska - należy do usług finansowych, prowadzonych zazwyczaj przez domy maklerskie. Prowadzenie takiej działalności wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Stanowi wykonywanie czynności polegających na -
1. przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia maklerskich instrumentów finansowych,
2. wykonywaniu zleceń, polegających na przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia maklerskich instrumentów finansowych, na rachunek dającego zlecenie,
3. nabywaniu lub zbywaniu na własny rachunek maklerskich instrumentów finansowych,
4. zarządzaniu portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa liczba maklerskich instrumentów finansowych,
5. oferowaniu maklerskich instrumentów finansowych,
6. świadczeniu usług w wykonaniu zawartych umów o subemisje inwestycyjne i usługowe lub zawieraniu i wykonywaniu innych umów o podobnym charakterze, jeżeli ich przedmiotem są maklerskie instrumenty finansowe,
7. prowadzeniu rachunków papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi, z wyłączeniem rachunków prowadzonych przez bank powierniczy,
8. doradztwie inwestycyjnym w zakresie maklerskich instrumentów finansowych, dopuszczonych do obrotu zorganizowanego,
9. organizowaniu alternatywnego systemu obrotu (ASO),
10. przechowywaniu i rejestrowaniu zmian stanu posiadania maklerskich instrumentów finansowych,
11. ewidencjonowaniu oraz prowadzeniu rachunków, na których są zapisywane maklerskie instrumenty finansowe, z wyłączeniem rachunków papierów wartościowych, oraz prowadzeniu rachunków pieniężnych służących do obsługi rachunków, na których są zapisywane te instrumenty, z wyłączeniem obsługi rachunków papierów wartościowych, jak również rozliczaniu transakcji, których przedmiotem są te instrumenty, z wyłączeniem transakcji, których przedmiotem są zdematerializowane papiery wartościowe lub inne maklerskie instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu zorganizowanego,
12. udostępnianiu skrytek sejfowych,
13. udzielaniu pożyczek pieniężnych na dokonanie transakcji, której przedmiotem jest jeden lub większa liczba maklerskich instrumentów finansowych, w przypadku gdy transakcja jest dokonywana za pośrednictwem firmy inwestycyjnej udzielającej pożyczki,
14. doradztwie dla przedsiębiorstw w zakresie struktury kapitałowej, strategii przedsiębiorstwa lub innych zagadnień związanych z taką strukturą lub strategią,
15. doradztwie i innych usługach w zakresie łączenia, podziału oraz przejmowania przedsiębiorstw,
16. doradztwie inwestycyjnym w zakresie maklerskich instrumentów finansowych, z wyłączeniem instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu zorganizowanego,
17. świadczeniu usług dodatkowych związanych z subemisją usługową lub inwestycyjną,
18. wymianie walutowej, w przypadku gdy jest to związane z działalnością maklerską.
W teorii papierów wartościowych często używanym pojęciem jest inkorporacja (papier wartościowy X inkorporuje prawo majątkowe Y, "prawo podąża za dokumentem"). Inkorporowanymi prawami majątkowymi mogą być np. wierzytelności pieniężne, udziały, prawo rozporządzania towarem.
Papiery Wartościowe dzielimy na -
1. Według rodzaju inkorporowanego prawa –
• wierzycielskie - weksel, czek, obligacja, list zastawny, świadectwo udziałowe NFI, publiczny papier wartościowy emitowany na podstawie przepisów o finansach publicznych i o banku centralnym (bon skarbowy, obligacja skarbowa, komunalny papier wartościowy, papier wartościowy NBP), bankowy papier wartościowy, warrant subskrypcyjny,
• udziałowe (korporacyjne) - akcja, certyfikat inwestycyjny,
• towarowe - konosament, dowód składowy.
2. Według sposobu wskazania osoby uprawnionej oraz trybu zbywania papierów -
• imienne (zbywalne przez przelew),
• na okaziciela (zbywalne przez przeniesienie posiadania dokumentu),
• na zlecenie (zbywalne przez indos).
Papier wartościowy należy odróżnić od znaku legitymacyjnego (np. bilet kolejowy, znak opłaty, polisa ubezpieczeniowa), który nie ucieleśnia praw majątkowych, a jedynie stanowi dowód zawarcia umowy czy też innego zdarzenia prawnego („dokument podąża za prawem”), identyfikuje uprawnionego, lub konkretyzuje przysługujące mu świadczenie (np. kolejność udzielenia). Zniszczenie lub inna utrata znaku legitymacyjnego nie wyklucza - w przeciwieństwie do papierów wartościowych - możliwości wykazania uprawnień w inny sposób. Ponadto w przypadku papierów wartościowych, dłużnik, co do zasady nie może powoływać się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego (tj. łączącego wystawcę dokumentu z jego pierwszym odbiorcą). Do znaków legitymacyjnych jednakże stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o papierach wartościowych (art. 921[15] kodeksu cywilnego), więc np. spełnienie świadczenia do rąk posiadacza znaku zwalnia z zobowiązania.
Istota, funkcje i regulacja papierów wartościowych różnią się w zależności od systemu prawnego, w którym zostały emitowane. Wyróżnia się trzy typy systemów prawa papierów wartościowych: anglosaski, germański i romański. W Polsce przyjęty został, z niewielkimi modyfikacjami, system germański. Podstawą polskiego systemu papierów wartościowych są przepisy art. 921[6]-921[16] Kodeksu cywilnego. Poszczególne rodzaje papierów wartościowych są regulowane przez odpowiednie ustawy szczególne.
W polskiej nauce prawa wyróżnia się 5 teorii na temat chwili powstania Papieru Wartościowego -
• teoria kreacyjna - uprawnienie powstaje w chwili wystawienia dokumentu zgodnie z przepisami prawa (zazwyczaj przez podpisanie lub zaopatrzenie w faksymile podpisu),
• teoria emisyjna - dla powstania uprawnienia potrzebne jest wydanie dokumentu innej osobie,
• teoria dobrej wiary - uprawnienie powstaje gdy podpisany dokument znajdzie się w rękach nabywcy w dobrej wierze,
• teoria umowna - wystawienie dokumentu i zawarcie umowy między wystawcą a odbiorcą dokumentu,
teoria pozoru prawnego - wariant teorii umownej; nabywca w dobrej wierze jest chroniony przez założenie, że jeśli nawet umowa między wystawcą a odbiorcą nie została zawarta, lub była nieważna, to wystawca przez samo sporządzenie dokumentu stworzył pozór prawny skutecznego zobowiązania się do spełnienia określonego świadczenia.
W teorii prawa toczy się spór o obowiązywanie zasady numerus clausus papierów wartościowych. W przepisach kodeksu cywilnego pojęcie papieru wartościowego nie zostało zdefiniowane, ani nie zostało wprost powiedziane, że papiery wartościowe można emitować wyłącznie na podstawie obowiązujących ustaw i w sposób w nich wskazany. Jednakże zdaniem wielu przedstawicieli nauki prawa pośrednio na obowiązywanie tej zasady wskazują mniejsze lub większe rygory formalne, jakimi zazwyczaj są obłożone dokumenty skuteczne erga omnes, tj. nie tylko pomiędzy stronami czynności prawnej.
Ponadto warto wspomnieć, że przepisy o obrocie instrumentami finansowymi na własny użytek konstruują definicję Papierów Wartościowych.
Według tej definicji są nimi -
• akcje,
• prawa poboru,
• prawa do akcji,
• warranty subskrypcyjne,
• kwity depozytowe,
• obligacje,
• listy zastawne,
• certyfikaty inwestycyjne,
• inne zbywalne papiery wartościowe, tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego,
• inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w poprzednich punktach, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego (prawa pochodne).
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych - to spółka akcyjna zajmująca się rejestrowaniem papierów wartościowych i rozliczaniem transakcji na GPW lub CeTO. Jej akcjonariuszami są Skarb Państwa, Giełda Papierów Wartościowych SA oraz NBP.
KDPW funkcjonuje w charakterze spółki akcyjnej od listopada 1994 r., natomiast od 1991 r. funkcjonował jako dział Giełdy Papierów Wartościowych. Nie jest instytucją nastawioną na zysk, więc jego akcje nie dają prawa do dywidendy. Zyski KDPW powodują obniżanie opłat płaconych przez uczestników Depozytu.
Funkcje Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych -
• przechowywanie i rejestracja papierów wartościowych znajdujących się w publicznym obrocie, sprawując nadzór nad wielkością ich emisji,
• nadawanie kodu papierom wartościowym każdej emisji,
• opracowanie procedur ewidencyjnych papierów wartościowych,
• nadawanie kont depozytowych uprawnionym podmiotom,
• obsługa emitentów oraz wykonywanie praw wynikających z posiadania papierów wartościowych,
• przeprowadzanie jednoczesnych rozliczeń w papierach wartościowych i rozliczeń pieniężnych potwierdzonych transakcji dokonanych na rynku regulowanym,
• prowadzenie centralnego depozytu papierów wartościowych,
• przestrzeganie zgodności liczby papierów wartościowych wyemitowanych z liczbą znajdującą się w obrocie,
• tworzenie, organizacja, obsługa obowiązkowego systemu rekompensat.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) - to istniejący w latach 1991 - 2006 organ państwowy sprawujący nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych. KPWiG miała siedzibę w Warszawie.
Zadania KPWiG przejęła Komisja Nadzoru Finansowego.
Historia powstania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
Komisja Papierów Wartościowych została utworzona 22 marca 1991 roku na mocy ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych.
Pierwsze posiedzenie Komisji, której przewodniczył Lesław Paga, odbyło się 3 czerwca 1991 roku.
Uchwalona 21 sierpnia 1997 roku ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi rozszerzyła kompetencje Komisji o nadzór nad giełdami towarowymi. Później, do chwili zlikwidowania Komisji, podstawę prawną jej działalności określała ustawa o nadzorze nad rynkiem kapitałowym z dnia 29 lipca 2005 r. Inne kompetencje, które przysługiwały Komisji zostały umieszczone m.in. w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r. oraz w ustawie o ofercie publicznej i spółkach publicznych z dnia 29 lipca 2005 r.
W dniu 19 września 2006 r., tj. z dniem wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 157, poz. 1119) rozpoczęła działalność Komisja Nadzoru Finansowego (KNF). Nowy organ nadzoru przejął zadania zniesionej przepisami tejże ustawy Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych oraz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.
Zadania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
1. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi do zadań Komisji należały,
2. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych,
3. sprawowanie nadzoru nad wypełnianiem przez domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską oraz zagraniczne osoby prawne, o których mowa w art. 52 ust. 2, prowadzące działalność maklerską na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wymogów dotyczących ich sytuacji finansowej oraz dotyczących posiadania przez osoby zarządzające tymi podmiotami lub kierujące działalnością maklerską prowadzoną przez te podmioty odpowiedniego doświadczenia zawodowego i dobrej opinii związanej z pełnionymi funkcjami,
4. inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,
5. współdziałanie z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim oraz instytucjami i uczestnikami publicznego obrotu w zakresie kształtowania polityki gospodarczej państwa zapewniającej rozwój rynku papierów wartościowych,
6. upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych,
7. przygotowywanie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych,
8. podejmowanie innych działań przewidzianych przepisami ustawy.
Skład Komisji Papierów Wartościowych i Giełd -
1. Przewodniczący KPWiG - Jarosław H. Kozłowski,
2. Zastępca Przewodniczącego Komisji - Zbigniew Mrowiec,
3. Zastępca Przewodniczącego Komisji - Witold Pochmara,
4. Przedstawiciel Ministra Finansów - Bartosz Drabikowski,
5. Przedstawiciel Ministra Skarbu Państwa - Przemysław Morysiak,
6. Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego - Wojciech Kwaśniak,
7. Przedstawiciel Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Adam Żołnowski,
8. Przedstawiciel Przewodniczącego Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - Adam Kałdus,
9. Przedstawiciel Maklerów Giełd Towarowych - Artur Dembny.
Zadania Giełdy Papierów Wartościowych -
Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce.
Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria -
1. wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
2. posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria,
3. doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
4. zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
5. dbać o przejrzystość rynku,
6. zapewniać bezpieczne rozliczenia,
7. organizować regularne sesje,
8. posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
9. dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.
Funkcje Giełdy Papierów Wartościowych -
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę „nie interesuje” czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce -
1. alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
2. wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
3. kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów.
Giełda papierów wartościowych w Warszawie powstała w kwietniu 1991 . Przy jej tworzeniu jako wzór przyjęto giełdę w Lyonie. GPW w Warszawie jest spółką akcyjną, której akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Funkcjonują 4 rynki: podstawowy, równoległy, wolny i blokowy.
Indeksy giełdowe służą do syntetycznego przedstawienia stanu rynku giełdowego lub jego wybranych elementów. Indeksy stosowane na GPW w Warszawie -
1. WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) - jest oficjalnym indeksem dla akcji notowanych na giełdzie; odzwierciedla on dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym,
2. WIG 20 - jest obliczany na podstawie cen akcji 20 spółek rynku podstawowego charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem,
3. MIDWIG - indeks tzw. „średniaków”, listę uczestników indeksu podaje giełda; do indeksu nie mogą wejść spółki WIG 20, NFI i spółki mające siedzibę zagraniczną,
4. WIR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) - jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego,
Indeks NFI - obliczany jest na podstawie kursów akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
Makler Papierów Wartościowych - (broker) osoba zawodowo zajmująca się pośrednictwem w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych (np. akcji czy obligacji) dla klienta, w zamian za wynagrodzenie ustalane w procentach od wartości transakcji (prowizja). Maklerzy zrzeszeni są w domach maklerskich bo tylko one jako członkowie giełdy mogą bezpośrednio uczestniczyć w obrocie papierami wartościowymi na giełdzie.
Maklerzy dokonują więc transakcji w imieniu danego domu maklerskiego, a pośrednio w imieniu klienta, który ma w nim rachunek inwestycyjny.
Do wykonywania tego zawodu w Polsce konieczna jest licencja wydawana przez Komisję Nadzoru Finansowego (dawniej przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd).
Zadania zawodowe Maklera Papierów Wartościowych -
1. oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie,
2. nabywanie lub sprzedawanie papierów wartościowych we własnym imieniu, lecz na rachunek dającego zlecenie,
3. nabywanie lub sprzedawanie papierów wartościowych we własnym imieniu i na własny rachunek,
4. zawieranie umów w zakresie prowadzenia oraz obsługi rachunków pieniężnych i rachunków papierów wartościowych klienta,
5. przechowywanie papierów wartościowych,
6. prowadzenie rozliczeń klienta z tytułu posiadania, nabycia lub zbycia papierów wartościowych,
7. przyjmowanie ofert kupna bądź sprzedaży papierów wartościowych notowanych na giełdzie,
8. pośredniczenie w dokonywaniu zapisu na sprzedaż lub zamianę akcji,
9. pośredniczenie w nabywaniu znacznego pakietu akcji,
10. wykonywanie zadań maklera specjalisty na podstawie umowy zawartej z emitentem.
Makler specjalista ustala kurs dnia i może ogłosić tzw. ofertę specjalisty.
Działalność maklerska - należy do usług finansowych, prowadzonych zazwyczaj przez domy maklerskie. Prowadzenie takiej działalności wymaga zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Stanowi wykonywanie czynności polegających na -
1. przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia maklerskich instrumentów finansowych,
2. wykonywaniu zleceń, polegających na przyjmowaniu i przekazywaniu zleceń nabycia lub zbycia maklerskich instrumentów finansowych, na rachunek dającego zlecenie,
3. nabywaniu lub zbywaniu na własny rachunek maklerskich instrumentów finansowych,
4. zarządzaniu portfelami, w skład których wchodzi jeden lub większa liczba maklerskich instrumentów finansowych,
5. oferowaniu maklerskich instrumentów finansowych,
6. świadczeniu usług w wykonaniu zawartych umów o subemisje inwestycyjne i usługowe lub zawieraniu i wykonywaniu innych umów o podobnym charakterze, jeżeli ich przedmiotem są maklerskie instrumenty finansowe,
7. prowadzeniu rachunków papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi, z wyłączeniem rachunków prowadzonych przez bank powierniczy,
8. doradztwie inwestycyjnym w zakresie maklerskich instrumentów finansowych, dopuszczonych do obrotu zorganizowanego,
9. organizowaniu alternatywnego systemu obrotu (ASO),
10. przechowywaniu i rejestrowaniu zmian stanu posiadania maklerskich instrumentów finansowych,
11. ewidencjonowaniu oraz prowadzeniu rachunków, na których są zapisywane maklerskie instrumenty finansowe, z wyłączeniem rachunków papierów wartościowych, oraz prowadzeniu rachunków pieniężnych służących do obsługi rachunków, na których są zapisywane te instrumenty, z wyłączeniem obsługi rachunków papierów wartościowych, jak również rozliczaniu transakcji, których przedmiotem są te instrumenty, z wyłączeniem transakcji, których przedmiotem są zdematerializowane papiery wartościowe lub inne maklerskie instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu zorganizowanego,
12. udostępnianiu skrytek sejfowych,
13. udzielaniu pożyczek pieniężnych na dokonanie transakcji, której przedmiotem jest jeden lub większa liczba maklerskich instrumentów finansowych, w przypadku gdy transakcja jest dokonywana za pośrednictwem firmy inwestycyjnej udzielającej pożyczki,
14. doradztwie dla przedsiębiorstw w zakresie struktury kapitałowej, strategii przedsiębiorstwa lub innych zagadnień związanych z taką strukturą lub strategią,
15. doradztwie i innych usługach w zakresie łączenia, podziału oraz przejmowania przedsiębiorstw,
16. doradztwie inwestycyjnym w zakresie maklerskich instrumentów finansowych, z wyłączeniem instrumentów finansowych dopuszczonych do obrotu zorganizowanego,
17. świadczeniu usług dodatkowych związanych z subemisją usługową lub inwestycyjną,
18. wymianie walutowej, w przypadku gdy jest to związane z działalnością maklerską.