Obraz Polski w XX wieku. Napisz na podstawie wybranych utworów literackich.
do szkoły średniej
do szkoły średniej
person
brightness_auto
1 odpowiedź
1. „Kino zmienia obraz świata"
Kinema, reż. Stanisław Różewicz (1995)
Małgorzata Hendrykowska, Śladami tamtych cieni – film w kulturze polskiej przełomu stuleci 1895–1914, Poznań 1993, zwłaszcza s. 52–104
Leo Charney, Przez moment. Film a filozofia nowoczesności, przeł. I. Kurz, „Kwartalnik Filmowy” 2008 nr 61, s. 5–18.
Konteksty:
Bolesław Matuszewski, Nowe źródło historii, przeł. B. Michałek, Warszawa 1955 (1898).
Arnold Hauser, Pod znakiem filmu [w:] tegoż, Społeczna historia sztuki i literatury, t. II, przeł. J. Ruszczycówna, Warszawa 1974.
Zagadnienia: film jako źródło historyczne – rewolucja kinematografu – strategie i tematy kinematograficzne – pamięć i historia – kino jako medium – kino a obyczaje.
2. Obrazy: „W Polsce, czyli gdzie”
Stanisław Brzozowski, Polskie Oberamergau [w:] tegoż, Legenda Młodej Polski, Lwów 1910.
Milan Kundera, Die Weltliteratur [w:] tegoż, Zasłona, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa 2005.
Zagadnienia: „polskość” i „środkowoeurpejskość” – narodowe formy estetyczne – narodowe tożsamości i kompleksy – dziedzictwo romantyzmu – topografia tożsamości: „zaścianek”, „prowincja”, centra i peryferia.
3. Wiek XX
Modris Eksteins, Święto wiosny. Wielka wojna i narodziny nowego wieku, przeł. K. Rabińska, Warszawa 1996, zwłaszcza s. 21–112.
Konteksty:
Mieczysław Porębski, Granice współczesności 1909–1925, Warszawa 1989
Theodor W. Adorno, Filozofia nowej muzyki, przeł. F. Wayda, Warszawa 1974, zwłaszcza rozdz. V.
Zagadnienia: przemiany sztuki na początku XX wieku – pojęcia: emancypacja, awangarda, modernizm – sztuka jako laboratorium kultury – I wojna światowa i jej wpływ na mapę społeczną, polityczną i kulturalną świata.
4. Emancypacja
Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka (1903).
Stanisław Brzozowski, Nie istniejący wulkan i bardzo istniejąca kwestia (1907), [w:] tegoż, Opętane zegary. Wybór publicystyki społecznej i politycznej z lat 1905–1907, wyb. i oprac. A. Mencwel, Warszawa 1985.
Zofia Nałkowska, Uwagi o etycznych zadaniach ruchu kobiecego (prwd. 1907) [w:] Widzenia bliskie i dalekie, Warszawa 1957 (tam także komentarze do wystąpienia Nałkowskiej), s. 235–261.
Konteksty:
„Chcemy całego życia”. Antologia polskich tekstów feministycznych z lat 1870-1939, red. A. Górnicka-Boratyńska, Warszawa 2000.
Virginia Woolf, Własny pokój, przeł. Agnieszka Graff, Warszawa 1997.
Sławomira Walczewska, Damy, rycerze, feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce, Kraków 1999.
Zagadnienia: pojęcie emancypacji – emancypacja kobiet – jej tło społeczne, polityczne i obyczajowe – rewolucja 1905 roku jako zaczyn przekształceń społecznych – emancypacja obyczajowa jako postulat Zofii Nałkowskiej – emancypacja narodowa – narodowa demokracja: idea i partia – sylwetka Romana Dmowskiego – napięcia procesów emancypacyjnych.
5. Formy: awangarda w mieście / fotomontaż
filmy Stefana i Franciszki Themersonów
Dzisiejsze czasy, reż. Charles Chaplin (1936)
Stanisław Czekalski, Fotomontaż polski w XX-leciu międzywojennym, Warszawa 2003
Tadeusz Peiper, Tędy [fragmenty: „Miasto, masa, maszyna”, „Ku specyficzności kina”] [w:] Pisma wybrane, oprac. St. Jaworski, BN I nr 235, Wrocław 1979, s. 7–34, 128–139
konteksty:
Marcin Giżycki, Awangarda wobec kina. Film w kręgu awangardy artystycznej dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 1996.
Ryszard Kluszczyński, Obrazy na wolności. Studia z historii sztuk medialnych w Polsce, Warszawa 1998.
Aleksander Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony, Londyn 1977, Warszawa 1990.
Zagadnienia: awangarda polska w dwudziestoleciu międzywojennym − związki kina z awangardą − sztuka filmowa − fotomontaż jako forma epoki – miasto, masa, maszyna: wymiary nowego wieku.
6. Figury: inteligent – „człowiek nowoczesny”
Stefan Żeromski, Przedwiośnie (1924)
Andrzej Mencwel, »Warszawiacy«, [w:] tegoż, Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 1990.
Konteksty:
Czesław Miłosz, Wyprawa w Dwudziestolecie, Kraków 1999.
Janusz Żarnowski, Polska 1918–1939. Praca – technika – społeczeństwo, Warszawa 1992.
Zagadnienia: problemy społeczne i postawy polityczne Dwudziestolecia – dyskusja nt. roli pisarza i inteligencji – kształtowanie tożsamości nowoczesnej – rola wojny polsko-radzieckiej w procesie integracji narodowej – Polska: państwo pomiędzy wspólnotą a stowarzyszenie – między mitem ziemiańskim a utopią „szklanych domów”.
7. Formy: melodramat / modernizacja obyczajów
Tadeusz Boy-Żeleński, Piekło kobiet (1930).
Karol Irzykowski, Benjaminek. Rzecz o Boyu Żeleńskim (1933), przedruk Warszawa 1976, s. 411–436
Konteksty:
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (1937), wyd. różne.
Trędowata, reż. Juliusz Gardan (1936)
Jadzia, reż. Mieczysław Krawicz (1936)
Helena Miniszkówna, Trędowata, Warszawa 1972 (1909)
Witold Gombrowicz, Opętani (1939)
Teresa Walas, Posłowie, tamże, s. 455–465
Alina Madej, Mechanizm i system fikcji filmowej (na przykładzie „Trędowatej”), [w:] tejże, Mitologie i konwencje. O polskim filmie fabularnym dwudziestolecia międzywojennego, Kraków 1994
Karol Irzykowski Pocałunek, Ciało jako żywioł [w:] tegoż, Dziesiąta Muza, Kraków 1924
Konteksty:
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (1937).
Modris Eksteins, Na polach Flandrii, [w:] tegoż, Święto wiosny...
Zagadnienia: seksualność i ciało jako wehikuły indywidualności − kino jako „widzialność obcowania człowieka z materią” − rola kina (i fotografii) w upowszechnieniu wyglądów − kino a demokratyzacja obyczajów − formuła melodramatu − gwiazda – kultura popularna Dwudziestolecia – kinematografia Dwudziestolecia – konwencja qui pro quo – Trędowata: przyczyny popularności – spór o Boya – „Wiadomości Literackie” i polski liberalizm − modernizacja – „postęp”: inteligencja postępowa − przyjemność i konsumpcja a postęp − debata o moralności – obyczaj: widzialność form społecznych – rola prasy w kulturze Dwudziestolecia.
8. Obrazy: propaganda
Polska Kronika Filmowa 1944
Świat się śmieje, reż. Grigorij Aleksandrow (ZSRR, 1934)
Alina Madej, Rzeczpospolita filmowa, [w:] tejże, Kino – władza – publiczność. Kinematografia polska w latach 1944-1949, Bielsko-Biała 2002, s. 77–96.
Konteksty:
Richard Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, przeł. W. Kalinowski, Warszawa 1987, zwłaszcza t. 2.
Tomasz Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, Warszawa 1973.
Jerzy Semilski, Jerzy Toeplitz, Owoc zakazany, Kraków 1987.
Zagadnienia: dokumentacja wydarzeń historycznych − film jako środek oddziaływania ideologicznego: propaganda filmowa i wizualna − wykorzystanie filmu w walce narodowej − rola filmu w okupowanej Polsce – kino i kinematografia tuż po wojnie.
9. Obrazy: Auschwitz – „nieprzedstawialne”
Wybór fotografii nt. Auschwitz
Pasażerka, reż. Andrzej Munk (1963)
Tadeusz Borowski, U nas w Auschwitzu, Proszę państwa do gazu, Dzień na Harmenzach, [w:] tegoż, Opowiadania, wyd. różne
Zygmunt Bauman, Nowoczesność i Zagłada, przeł. F. Jaszuński, Warszawa 1992.
Konteksty:
Andrzej Werner, Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, Warszawa 1971.
Anna Pawełczyńska, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1995
Zagadnienia: zapisy dokumentalne i fabularne rekonstrukcje świata obozów − poznawczy i moralny wymiar zapisu zbrodni – krytyka cywilizacji zachodniej: „nowoczesność i Zagłada” – zlagrowana wyobraźnia.
10. Obrazy: Zagłada – „twarz Żyda”
Długa noc, reż. Janusz Nasfeter (1967)
Jerzy Andrzejewski, Wielki Tydzień, wyd. różne (I wersja – 1943)
Jan Błoński, Biedni Polacy patrzą na getto, Kraków 1994 (prwd. „Tygodnik Powszechny” 1987 nr 2)
Konteksty:
Alina Madej, Na tej ulicy nikt już nie mieszka, [w:] tejże, Kino – władza – publiczność...
Zagadnienia: spojrzenie na Obcego – wątki żydowskie w filmie polskim – relacje polsko-żydowskie – postawy Polaków wobec Zagłady.
11. Formy: socrealizm
Przygoda na Mariensztacie, reż. Leopold Buczkowski (1954)
Polska Kronika Filmowa, obrazy socrealistyczne, plakaty propagandowe
Wojciech Tomasik, Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie »propagandy monumentalnej«, Wrocław 1999, rozdz. Harmonia ludzi i maszyn
Rafał Marszałek, Kapelusz i chustka [w:] tegoż, Kino rzeczy znalezionych, Gdańsk 2006
konteksty:
Alina Madej, Hubert Drapella, Kulisy socrealizmu: zjazd w Wiśle, „Kwartalnik Filmowy” nr 18 (lato 1997)
Piotr Zwierzchowski, Zapomniani bohaterowie. O bohaterach filmowych polskiego socrealizmu, Warszawa 2000, zwłaszcza s. 95–134
Zagadnienia: socrealizm: wytyczne i ich realizacja − autorzy, dzieła, gatunki i styl socrealistyczny − nowy model człowieka: ciała, płci, tożsamości.
12. Obrazy: miasto / figury: chuligan
Ludzie z pustego obszaru, reż Kazimierz Karabasz i Władysław Ślesicki (1957)
Adam Ważyk, Poemat dla dorosłych, „Nowa Kultura” 1955 nr 33
Marek Hłasko, Pierwszy krok w chmurach. Opowiadania, wyd. I 1956
Stanisław Manturzewski, „Idzie figus Targową ulicą…”, „Po prostu” 1955 nr 35; Furtki wdechowej twierdzy, „Po prostu” 1955 nr 37. Przedruk [w:] Wiesław Władyka, Na czołówce. Prasa w październiku 1956 roku, Warszawa–Łódź 1989
konteksty:
Leopold Tyrmand, Zły (1955)
Zagadnienia: odwilż polityczna i obyczajowa − „czarna” twórczość fabularna i dokumentalna − „chuligani” i „wdechowcy”: subkultura i moda − ekspresja młodości i „wieczna młodość” – obraz robotnika – mitologia miłości i „złej” kobiety – kultura popularna.
13. Formy: polska szkoła filmowa
Popiół i diament, reż. Andrzej Wajda (1957)
powojenne kroniki filmowe
recepcja filmu: wybór recenzji „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (wiosna 1997)
Marek Hendrykowski, Polska szkoła filmowa jako formacja artystyczna, „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (wiosna 1997)
konteksty:
Andrzej Werner, Polskie, arcypolskie, Londyn 1987, rozdz. III Więcej popiołu
Tadeusz Lubelski, Strategie autorskie w polskim filmie fabularnym lat 1945–1961, Kraków 2000, s. 138–144
Aleksander Jackiewicz, Alkohol i noc, Antropologia szkoły polskiej, Maciek [w:] tegoż, Moja filmoteka. Film w kulturze, Warszawa 1989
Zagadnienia: kultura polska „zaraz po wojnie” i „zaraz po odwilży” − reakcje na Popiół i diament jako wyraz postaw wobec najnowszej historii Polski i polskiej współczesności − narodziny mitu „Maćka” – „polska szkoła filmowa”.
14. Obrazy: Powstanie Warszawskie
Kanał, reż. Andrzej Wajda (1957)
Muzeum Powstania Warszawskiego
Jarosław Marek Rymkiewicz, Kinderszenen, Warszawa 2008
konteksty:
Jan Kott, O laickim tragizmie [w:] tegoż, Mitologia i realizm. Szkice literackie, Warszawa 1946
Maria Dąbrowska, Szkice o Conradzie, Warszawa 1959
Zagadnienia: obraz Powstania Warszawskiego w kulturze polskiej – spór o postawy „conradowskie” i ocenę Powstania ¬¬– postawy wobec historii Polski: polemika i apologia – walka o pamięć – nacjonalizm jako narzędzie legitymizacji komunizmu – popularna wersja historii – „bohaterszczyzna” − przyczyny i konsekwencje skupienia na historii – polityka historyczna.
15. Obrazy: konsumpcja – „mała stabilizacja” – rzeczy
Nóż w wodzie, reż. Roman Polański (1961)
Polska Kronika Filmowa
Tadeusz Różewicz, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja (1961)
konteksty:
Marek Hendrykowski, Modern jazz, „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (1997)
Tadeusz Lubelski, Strategie autorskie w polskim filmie fabularnym lat 1945–1961, Kraków 2000, s. 176–185
Mariola Jankun-Dopartowa, »Formy przestraszone ogniem i zapachem krwi«. Konteksty kulturowe kina artystycznego lat 1956–70 a kreacja filmowego bohatera [w:] Człowiek z ekranu. Z antropologii postaci filmowej, red. M. Jankun-Dopartowa, M. Przylipiak, Kraków 1996
Zagadnienia: pojęcie „małej stabilizacji” – jego sensy i użycia − konteksty kulturowe i obyczajowe lat 60. – cywilizacyjne znaczenie i kulturowe sensy motoryzacji.
16. Formy: cywilizacja „Przekroju”
Małżeństwo z rozsądku, reż. Stanisław Bareja (1966)
Justyna Jaworska, Cywilizacja „Przekroju”, Warszawa 2008
Leopold Tyrmand, Cywilizacja komunizmu, Warszawa 2001
konteksty:
Andrzej Klominek Życie w „Przekroju”, Warszawa 1995
Olgierd Budrewicz, Baedeker warszawski (wyd. różne)
numery „Przekroju” (lata 50. , 60.)
Zagadnienia: demokratyzacja manier – konsekwencje awansu społecznego – nowe mieszczaństwo – misja obyczajowa – moda – kuchnia – salon – kultura popularna.
17. Formy: telewizja
Wojna domowa, reż. Jerzy Gruza (1965, na podst. felietonów Marii Zientarowej [Miry Michałowskiej] w „Przekroju”)
Czterdziestolatek, reż. Jerzy Gruza (1975)
Kabaret Starszych Panów, program TV
Stanisław Barańczak, Czerwony sztandar nad dyskoteką, [w:] tegoż, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, Paris 1983
konteksty:
Krzysztof Teodor Toeplitz, Mieszkańcy masowej wyobraźni, Warszawa 1972
Zagadnienia: kultura popularna między rozrywką a propagandą – wzorce paleotelewizji – salon dla miliona – okno na świat – ironia.
18. Formy: kryzys języka / obrazy: puste ramy
Muchotłuk, reż. Marek Piwowski (1966)
Określona epoka. Nowa Fala 1968-1983. Wiersze i komentarze, oprac. Tadeusz Nyczek, Kraków 1994
Michał Głowiński, Marcowe gadanie, Warszawa 1991 (wybór)
konteksty:
Julian Kornhauser, Adam Zagajewski Świat nie przedstawiony, Kraków 1974
Maciej Łuczak, Rejs, czyli szczególnie nie chodzę na filmy polskie, Warszawa 2002
Zagadnienia: Rejs: sukces nieudolności? − związki nowego filmu polskiego z dokumentem − kryzys dotychczasowych estetyk i języków − tradycja polskiej groteski – pokolenie „tubylców” – świat nie przedstawiony: nowe zadania przed kulturą polską.
19. Figury: człowiek z awansu
Tańczący jastrząb, reż. Grzegorz Królikiewicz (1977)
Julian Kawalec, Tańczący jastrząb, Warszawa 1964
Roch Sulima, Mity ludowe a mity narodowe [w:] tegoż, Głosy tradycji, Warszawa 2001
Grzegorz Królikiewicz, Przestrzeń filmowa poza kadrem, „Kino” 1972 nr 11
Zagadnienia: „nurt chłopski” w filmie i literaturze − figury myślenia o ludowości i kulturze chłopskiej – poszukiwanie tożsamości – poszukiwanie nowego języka – kultura chłopska pomiędzy milczeniem a „Cepelią”.
20. Formy: savoir-vivre
Dziewczyny do wzięcia, reż Janusz Kondratiuk (1972)
Jan Kamyczek, Demokratyczny savoir-vivre, wyd. różne
Irena Gumowska, ABC dobrego wychowania, Warszawa 1968
Zagadnienia: prowincja/centrum – nowe formy obyczajowości – modele kobiecości – dekada sukcesu.
21. Formy: „gospodarka wyłączona”
Miś, reż. Stanisław Bareja (1980)
kabaret TEY Na tyłach sklepu
Kazimierz Wyka, Gospodarka wyłączona [w:] tegoż, Życie na niby. Pamiętnik po klęsce, Kraków 1984
konteksty:
Maciej Łuczak, Miś czyli rzecz o Stanisławie Barei, Warszawa 2000
Michał Głowiński, Peereliada, Warszawa 1993
Zagadnienia: Miś: „dokument” czasów – odbiór współczesny: PRL jako świat absurdu − świadomość „wyłączona” – jednostka a państwo – „ja”, „my” i „oni”.
22. Figury: „kobieta samotna”
Kobieta samotna, reż. Agnieszka Holland (1981)
twórczość Aliny Szapocznikow
Czesław Miłosz, Jakiegoż to gościa mieliśmy. O Annie Świrszczyńskiej, Kraków 1996, zwłaszcza s. 78–106
konteksty:
Elżbieta H. Oleksy, »Wróbelek ze złamanym skrzydłem […] i kieliszek czystej.« Konstrukcja kobiecość w polskiej kulturze wizualnej [w:] Gender − Film − Media, red. E. H. Oleksy, E. Ostrowska, Kraków 2001.
Małgorzata Szpakowska, Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, Warszawa 2003, s. 23–83.
Zagadnienia: portret kobiety w kulturze polskiej – podział ról – „wojna płci” – obraz i (nie)obecność ciała w kulturze polskiej – prywatne/publiczne.
23. Formy: blokowisko
Życie wewnętrzne, reż. Marek Koterski (1987)
piosenki rockowe
Marcin Czerwiński, Życie po miejsku, PIW, Warszawa 1975.
Zagadnienia: blokowisko jako mikrokosmos i znak makrokosmosu − przestrzeń rozpadu – atomizacja społeczna i alienacja jednostki – metafizyka blokowiska.
24. Obrazy: wspólnota / rozpad wspólnoty
Człowiek z żelaza, reż. Andrzej Wajda (1980)
Usłyszcie mój krzy, reż. Maciej Drygas (1991)
Psy, reż. Władysław Pasikowski (1992)
Dług, reż. Krzysztof Krauze (1999)
Polska Kronika Filmowa, 1970
Bronisław Baczko, Polska czasów »Solidarności«, czyli eksplozja pamięci [w:] tegoż, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Warszawa 1994
Tadeusz Lubelski, 1975–1995. Wzlot i upadek wspólnoty, [w:] Kino ma 100 lat. Dekada po dekadzie, red. J. Rek, E. Ostrowska, Łódź 1998
Zagadnienia: biografia jednostki a historia zbiorowa – dylematy zaangażowania – podziały społeczne a wspólnota (nadziei − przekonań − oporu − śmiechu) – obrazy wspólnoty – jedność narodowa i jedność społeczna – pamięć jako źródło konsolidacji społecznej – dokument w archiwum – dokument w obiegu społecznym – 1989: transformacja i rozpad – estetyka folderu reklamowego – przemiany komunikacji: „kaseciak” – magnetowid – „talerz”.
Kinema, reż. Stanisław Różewicz (1995)
Małgorzata Hendrykowska, Śladami tamtych cieni – film w kulturze polskiej przełomu stuleci 1895–1914, Poznań 1993, zwłaszcza s. 52–104
Leo Charney, Przez moment. Film a filozofia nowoczesności, przeł. I. Kurz, „Kwartalnik Filmowy” 2008 nr 61, s. 5–18.
Konteksty:
Bolesław Matuszewski, Nowe źródło historii, przeł. B. Michałek, Warszawa 1955 (1898).
Arnold Hauser, Pod znakiem filmu [w:] tegoż, Społeczna historia sztuki i literatury, t. II, przeł. J. Ruszczycówna, Warszawa 1974.
Zagadnienia: film jako źródło historyczne – rewolucja kinematografu – strategie i tematy kinematograficzne – pamięć i historia – kino jako medium – kino a obyczaje.
2. Obrazy: „W Polsce, czyli gdzie”
Stanisław Brzozowski, Polskie Oberamergau [w:] tegoż, Legenda Młodej Polski, Lwów 1910.
Milan Kundera, Die Weltliteratur [w:] tegoż, Zasłona, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa 2005.
Zagadnienia: „polskość” i „środkowoeurpejskość” – narodowe formy estetyczne – narodowe tożsamości i kompleksy – dziedzictwo romantyzmu – topografia tożsamości: „zaścianek”, „prowincja”, centra i peryferia.
3. Wiek XX
Modris Eksteins, Święto wiosny. Wielka wojna i narodziny nowego wieku, przeł. K. Rabińska, Warszawa 1996, zwłaszcza s. 21–112.
Konteksty:
Mieczysław Porębski, Granice współczesności 1909–1925, Warszawa 1989
Theodor W. Adorno, Filozofia nowej muzyki, przeł. F. Wayda, Warszawa 1974, zwłaszcza rozdz. V.
Zagadnienia: przemiany sztuki na początku XX wieku – pojęcia: emancypacja, awangarda, modernizm – sztuka jako laboratorium kultury – I wojna światowa i jej wpływ na mapę społeczną, polityczną i kulturalną świata.
4. Emancypacja
Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka (1903).
Stanisław Brzozowski, Nie istniejący wulkan i bardzo istniejąca kwestia (1907), [w:] tegoż, Opętane zegary. Wybór publicystyki społecznej i politycznej z lat 1905–1907, wyb. i oprac. A. Mencwel, Warszawa 1985.
Zofia Nałkowska, Uwagi o etycznych zadaniach ruchu kobiecego (prwd. 1907) [w:] Widzenia bliskie i dalekie, Warszawa 1957 (tam także komentarze do wystąpienia Nałkowskiej), s. 235–261.
Konteksty:
„Chcemy całego życia”. Antologia polskich tekstów feministycznych z lat 1870-1939, red. A. Górnicka-Boratyńska, Warszawa 2000.
Virginia Woolf, Własny pokój, przeł. Agnieszka Graff, Warszawa 1997.
Sławomira Walczewska, Damy, rycerze, feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce, Kraków 1999.
Zagadnienia: pojęcie emancypacji – emancypacja kobiet – jej tło społeczne, polityczne i obyczajowe – rewolucja 1905 roku jako zaczyn przekształceń społecznych – emancypacja obyczajowa jako postulat Zofii Nałkowskiej – emancypacja narodowa – narodowa demokracja: idea i partia – sylwetka Romana Dmowskiego – napięcia procesów emancypacyjnych.
5. Formy: awangarda w mieście / fotomontaż
filmy Stefana i Franciszki Themersonów
Dzisiejsze czasy, reż. Charles Chaplin (1936)
Stanisław Czekalski, Fotomontaż polski w XX-leciu międzywojennym, Warszawa 2003
Tadeusz Peiper, Tędy [fragmenty: „Miasto, masa, maszyna”, „Ku specyficzności kina”] [w:] Pisma wybrane, oprac. St. Jaworski, BN I nr 235, Wrocław 1979, s. 7–34, 128–139
konteksty:
Marcin Giżycki, Awangarda wobec kina. Film w kręgu awangardy artystycznej dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 1996.
Ryszard Kluszczyński, Obrazy na wolności. Studia z historii sztuk medialnych w Polsce, Warszawa 1998.
Aleksander Wat, Mój wiek. Pamiętnik mówiony, Londyn 1977, Warszawa 1990.
Zagadnienia: awangarda polska w dwudziestoleciu międzywojennym − związki kina z awangardą − sztuka filmowa − fotomontaż jako forma epoki – miasto, masa, maszyna: wymiary nowego wieku.
6. Figury: inteligent – „człowiek nowoczesny”
Stefan Żeromski, Przedwiośnie (1924)
Andrzej Mencwel, »Warszawiacy«, [w:] tegoż, Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 1990.
Konteksty:
Czesław Miłosz, Wyprawa w Dwudziestolecie, Kraków 1999.
Janusz Żarnowski, Polska 1918–1939. Praca – technika – społeczeństwo, Warszawa 1992.
Zagadnienia: problemy społeczne i postawy polityczne Dwudziestolecia – dyskusja nt. roli pisarza i inteligencji – kształtowanie tożsamości nowoczesnej – rola wojny polsko-radzieckiej w procesie integracji narodowej – Polska: państwo pomiędzy wspólnotą a stowarzyszenie – między mitem ziemiańskim a utopią „szklanych domów”.
7. Formy: melodramat / modernizacja obyczajów
Tadeusz Boy-Żeleński, Piekło kobiet (1930).
Karol Irzykowski, Benjaminek. Rzecz o Boyu Żeleńskim (1933), przedruk Warszawa 1976, s. 411–436
Konteksty:
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (1937), wyd. różne.
Trędowata, reż. Juliusz Gardan (1936)
Jadzia, reż. Mieczysław Krawicz (1936)
Helena Miniszkówna, Trędowata, Warszawa 1972 (1909)
Witold Gombrowicz, Opętani (1939)
Teresa Walas, Posłowie, tamże, s. 455–465
Alina Madej, Mechanizm i system fikcji filmowej (na przykładzie „Trędowatej”), [w:] tejże, Mitologie i konwencje. O polskim filmie fabularnym dwudziestolecia międzywojennego, Kraków 1994
Karol Irzykowski Pocałunek, Ciało jako żywioł [w:] tegoż, Dziesiąta Muza, Kraków 1924
Konteksty:
Witold Gombrowicz, Ferdydurke (1937).
Modris Eksteins, Na polach Flandrii, [w:] tegoż, Święto wiosny...
Zagadnienia: seksualność i ciało jako wehikuły indywidualności − kino jako „widzialność obcowania człowieka z materią” − rola kina (i fotografii) w upowszechnieniu wyglądów − kino a demokratyzacja obyczajów − formuła melodramatu − gwiazda – kultura popularna Dwudziestolecia – kinematografia Dwudziestolecia – konwencja qui pro quo – Trędowata: przyczyny popularności – spór o Boya – „Wiadomości Literackie” i polski liberalizm − modernizacja – „postęp”: inteligencja postępowa − przyjemność i konsumpcja a postęp − debata o moralności – obyczaj: widzialność form społecznych – rola prasy w kulturze Dwudziestolecia.
8. Obrazy: propaganda
Polska Kronika Filmowa 1944
Świat się śmieje, reż. Grigorij Aleksandrow (ZSRR, 1934)
Alina Madej, Rzeczpospolita filmowa, [w:] tejże, Kino – władza – publiczność. Kinematografia polska w latach 1944-1949, Bielsko-Biała 2002, s. 77–96.
Konteksty:
Richard Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, przeł. W. Kalinowski, Warszawa 1987, zwłaszcza t. 2.
Tomasz Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne, Warszawa 1973.
Jerzy Semilski, Jerzy Toeplitz, Owoc zakazany, Kraków 1987.
Zagadnienia: dokumentacja wydarzeń historycznych − film jako środek oddziaływania ideologicznego: propaganda filmowa i wizualna − wykorzystanie filmu w walce narodowej − rola filmu w okupowanej Polsce – kino i kinematografia tuż po wojnie.
9. Obrazy: Auschwitz – „nieprzedstawialne”
Wybór fotografii nt. Auschwitz
Pasażerka, reż. Andrzej Munk (1963)
Tadeusz Borowski, U nas w Auschwitzu, Proszę państwa do gazu, Dzień na Harmenzach, [w:] tegoż, Opowiadania, wyd. różne
Zygmunt Bauman, Nowoczesność i Zagłada, przeł. F. Jaszuński, Warszawa 1992.
Konteksty:
Andrzej Werner, Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, Warszawa 1971.
Anna Pawełczyńska, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1995
Zagadnienia: zapisy dokumentalne i fabularne rekonstrukcje świata obozów − poznawczy i moralny wymiar zapisu zbrodni – krytyka cywilizacji zachodniej: „nowoczesność i Zagłada” – zlagrowana wyobraźnia.
10. Obrazy: Zagłada – „twarz Żyda”
Długa noc, reż. Janusz Nasfeter (1967)
Jerzy Andrzejewski, Wielki Tydzień, wyd. różne (I wersja – 1943)
Jan Błoński, Biedni Polacy patrzą na getto, Kraków 1994 (prwd. „Tygodnik Powszechny” 1987 nr 2)
Konteksty:
Alina Madej, Na tej ulicy nikt już nie mieszka, [w:] tejże, Kino – władza – publiczność...
Zagadnienia: spojrzenie na Obcego – wątki żydowskie w filmie polskim – relacje polsko-żydowskie – postawy Polaków wobec Zagłady.
11. Formy: socrealizm
Przygoda na Mariensztacie, reż. Leopold Buczkowski (1954)
Polska Kronika Filmowa, obrazy socrealistyczne, plakaty propagandowe
Wojciech Tomasik, Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie »propagandy monumentalnej«, Wrocław 1999, rozdz. Harmonia ludzi i maszyn
Rafał Marszałek, Kapelusz i chustka [w:] tegoż, Kino rzeczy znalezionych, Gdańsk 2006
konteksty:
Alina Madej, Hubert Drapella, Kulisy socrealizmu: zjazd w Wiśle, „Kwartalnik Filmowy” nr 18 (lato 1997)
Piotr Zwierzchowski, Zapomniani bohaterowie. O bohaterach filmowych polskiego socrealizmu, Warszawa 2000, zwłaszcza s. 95–134
Zagadnienia: socrealizm: wytyczne i ich realizacja − autorzy, dzieła, gatunki i styl socrealistyczny − nowy model człowieka: ciała, płci, tożsamości.
12. Obrazy: miasto / figury: chuligan
Ludzie z pustego obszaru, reż Kazimierz Karabasz i Władysław Ślesicki (1957)
Adam Ważyk, Poemat dla dorosłych, „Nowa Kultura” 1955 nr 33
Marek Hłasko, Pierwszy krok w chmurach. Opowiadania, wyd. I 1956
Stanisław Manturzewski, „Idzie figus Targową ulicą…”, „Po prostu” 1955 nr 35; Furtki wdechowej twierdzy, „Po prostu” 1955 nr 37. Przedruk [w:] Wiesław Władyka, Na czołówce. Prasa w październiku 1956 roku, Warszawa–Łódź 1989
konteksty:
Leopold Tyrmand, Zły (1955)
Zagadnienia: odwilż polityczna i obyczajowa − „czarna” twórczość fabularna i dokumentalna − „chuligani” i „wdechowcy”: subkultura i moda − ekspresja młodości i „wieczna młodość” – obraz robotnika – mitologia miłości i „złej” kobiety – kultura popularna.
13. Formy: polska szkoła filmowa
Popiół i diament, reż. Andrzej Wajda (1957)
powojenne kroniki filmowe
recepcja filmu: wybór recenzji „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (wiosna 1997)
Marek Hendrykowski, Polska szkoła filmowa jako formacja artystyczna, „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (wiosna 1997)
konteksty:
Andrzej Werner, Polskie, arcypolskie, Londyn 1987, rozdz. III Więcej popiołu
Tadeusz Lubelski, Strategie autorskie w polskim filmie fabularnym lat 1945–1961, Kraków 2000, s. 138–144
Aleksander Jackiewicz, Alkohol i noc, Antropologia szkoły polskiej, Maciek [w:] tegoż, Moja filmoteka. Film w kulturze, Warszawa 1989
Zagadnienia: kultura polska „zaraz po wojnie” i „zaraz po odwilży” − reakcje na Popiół i diament jako wyraz postaw wobec najnowszej historii Polski i polskiej współczesności − narodziny mitu „Maćka” – „polska szkoła filmowa”.
14. Obrazy: Powstanie Warszawskie
Kanał, reż. Andrzej Wajda (1957)
Muzeum Powstania Warszawskiego
Jarosław Marek Rymkiewicz, Kinderszenen, Warszawa 2008
konteksty:
Jan Kott, O laickim tragizmie [w:] tegoż, Mitologia i realizm. Szkice literackie, Warszawa 1946
Maria Dąbrowska, Szkice o Conradzie, Warszawa 1959
Zagadnienia: obraz Powstania Warszawskiego w kulturze polskiej – spór o postawy „conradowskie” i ocenę Powstania ¬¬– postawy wobec historii Polski: polemika i apologia – walka o pamięć – nacjonalizm jako narzędzie legitymizacji komunizmu – popularna wersja historii – „bohaterszczyzna” − przyczyny i konsekwencje skupienia na historii – polityka historyczna.
15. Obrazy: konsumpcja – „mała stabilizacja” – rzeczy
Nóż w wodzie, reż. Roman Polański (1961)
Polska Kronika Filmowa
Tadeusz Różewicz, Świadkowie albo nasza mała stabilizacja (1961)
konteksty:
Marek Hendrykowski, Modern jazz, „Kwartalnik Filmowy” nr 17 (1997)
Tadeusz Lubelski, Strategie autorskie w polskim filmie fabularnym lat 1945–1961, Kraków 2000, s. 176–185
Mariola Jankun-Dopartowa, »Formy przestraszone ogniem i zapachem krwi«. Konteksty kulturowe kina artystycznego lat 1956–70 a kreacja filmowego bohatera [w:] Człowiek z ekranu. Z antropologii postaci filmowej, red. M. Jankun-Dopartowa, M. Przylipiak, Kraków 1996
Zagadnienia: pojęcie „małej stabilizacji” – jego sensy i użycia − konteksty kulturowe i obyczajowe lat 60. – cywilizacyjne znaczenie i kulturowe sensy motoryzacji.
16. Formy: cywilizacja „Przekroju”
Małżeństwo z rozsądku, reż. Stanisław Bareja (1966)
Justyna Jaworska, Cywilizacja „Przekroju”, Warszawa 2008
Leopold Tyrmand, Cywilizacja komunizmu, Warszawa 2001
konteksty:
Andrzej Klominek Życie w „Przekroju”, Warszawa 1995
Olgierd Budrewicz, Baedeker warszawski (wyd. różne)
numery „Przekroju” (lata 50. , 60.)
Zagadnienia: demokratyzacja manier – konsekwencje awansu społecznego – nowe mieszczaństwo – misja obyczajowa – moda – kuchnia – salon – kultura popularna.
17. Formy: telewizja
Wojna domowa, reż. Jerzy Gruza (1965, na podst. felietonów Marii Zientarowej [Miry Michałowskiej] w „Przekroju”)
Czterdziestolatek, reż. Jerzy Gruza (1975)
Kabaret Starszych Panów, program TV
Stanisław Barańczak, Czerwony sztandar nad dyskoteką, [w:] tegoż, Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazja w masowej kulturze literackiej PRL, Paris 1983
konteksty:
Krzysztof Teodor Toeplitz, Mieszkańcy masowej wyobraźni, Warszawa 1972
Zagadnienia: kultura popularna między rozrywką a propagandą – wzorce paleotelewizji – salon dla miliona – okno na świat – ironia.
18. Formy: kryzys języka / obrazy: puste ramy
Muchotłuk, reż. Marek Piwowski (1966)
Określona epoka. Nowa Fala 1968-1983. Wiersze i komentarze, oprac. Tadeusz Nyczek, Kraków 1994
Michał Głowiński, Marcowe gadanie, Warszawa 1991 (wybór)
konteksty:
Julian Kornhauser, Adam Zagajewski Świat nie przedstawiony, Kraków 1974
Maciej Łuczak, Rejs, czyli szczególnie nie chodzę na filmy polskie, Warszawa 2002
Zagadnienia: Rejs: sukces nieudolności? − związki nowego filmu polskiego z dokumentem − kryzys dotychczasowych estetyk i języków − tradycja polskiej groteski – pokolenie „tubylców” – świat nie przedstawiony: nowe zadania przed kulturą polską.
19. Figury: człowiek z awansu
Tańczący jastrząb, reż. Grzegorz Królikiewicz (1977)
Julian Kawalec, Tańczący jastrząb, Warszawa 1964
Roch Sulima, Mity ludowe a mity narodowe [w:] tegoż, Głosy tradycji, Warszawa 2001
Grzegorz Królikiewicz, Przestrzeń filmowa poza kadrem, „Kino” 1972 nr 11
Zagadnienia: „nurt chłopski” w filmie i literaturze − figury myślenia o ludowości i kulturze chłopskiej – poszukiwanie tożsamości – poszukiwanie nowego języka – kultura chłopska pomiędzy milczeniem a „Cepelią”.
20. Formy: savoir-vivre
Dziewczyny do wzięcia, reż Janusz Kondratiuk (1972)
Jan Kamyczek, Demokratyczny savoir-vivre, wyd. różne
Irena Gumowska, ABC dobrego wychowania, Warszawa 1968
Zagadnienia: prowincja/centrum – nowe formy obyczajowości – modele kobiecości – dekada sukcesu.
21. Formy: „gospodarka wyłączona”
Miś, reż. Stanisław Bareja (1980)
kabaret TEY Na tyłach sklepu
Kazimierz Wyka, Gospodarka wyłączona [w:] tegoż, Życie na niby. Pamiętnik po klęsce, Kraków 1984
konteksty:
Maciej Łuczak, Miś czyli rzecz o Stanisławie Barei, Warszawa 2000
Michał Głowiński, Peereliada, Warszawa 1993
Zagadnienia: Miś: „dokument” czasów – odbiór współczesny: PRL jako świat absurdu − świadomość „wyłączona” – jednostka a państwo – „ja”, „my” i „oni”.
22. Figury: „kobieta samotna”
Kobieta samotna, reż. Agnieszka Holland (1981)
twórczość Aliny Szapocznikow
Czesław Miłosz, Jakiegoż to gościa mieliśmy. O Annie Świrszczyńskiej, Kraków 1996, zwłaszcza s. 78–106
konteksty:
Elżbieta H. Oleksy, »Wróbelek ze złamanym skrzydłem […] i kieliszek czystej.« Konstrukcja kobiecość w polskiej kulturze wizualnej [w:] Gender − Film − Media, red. E. H. Oleksy, E. Ostrowska, Kraków 2001.
Małgorzata Szpakowska, Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, Warszawa 2003, s. 23–83.
Zagadnienia: portret kobiety w kulturze polskiej – podział ról – „wojna płci” – obraz i (nie)obecność ciała w kulturze polskiej – prywatne/publiczne.
23. Formy: blokowisko
Życie wewnętrzne, reż. Marek Koterski (1987)
piosenki rockowe
Marcin Czerwiński, Życie po miejsku, PIW, Warszawa 1975.
Zagadnienia: blokowisko jako mikrokosmos i znak makrokosmosu − przestrzeń rozpadu – atomizacja społeczna i alienacja jednostki – metafizyka blokowiska.
24. Obrazy: wspólnota / rozpad wspólnoty
Człowiek z żelaza, reż. Andrzej Wajda (1980)
Usłyszcie mój krzy, reż. Maciej Drygas (1991)
Psy, reż. Władysław Pasikowski (1992)
Dług, reż. Krzysztof Krauze (1999)
Polska Kronika Filmowa, 1970
Bronisław Baczko, Polska czasów »Solidarności«, czyli eksplozja pamięci [w:] tegoż, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Warszawa 1994
Tadeusz Lubelski, 1975–1995. Wzlot i upadek wspólnoty, [w:] Kino ma 100 lat. Dekada po dekadzie, red. J. Rek, E. Ostrowska, Łódź 1998
Zagadnienia: biografia jednostki a historia zbiorowa – dylematy zaangażowania – podziały społeczne a wspólnota (nadziei − przekonań − oporu − śmiechu) – obrazy wspólnoty – jedność narodowa i jedność społeczna – pamięć jako źródło konsolidacji społecznej – dokument w archiwum – dokument w obiegu społecznym – 1989: transformacja i rozpad – estetyka folderu reklamowego – przemiany komunikacji: „kaseciak” – magnetowid – „talerz”.