Cechy populacji: formy rozprzestrzeniania się organizmów, Referat
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Gatunek rodzimy (native, indigenous, autochtonous species) to gatunek lub podgatunek występujący w obrębie swego naturalnego i potencjalnie dyspersyjnego zasięgu, takiego, w którym takson ten żyje lub może żyć bez udziału człowieka.
Gatunek obcy; niekiedy spotyka się inne określenia: obcego pochodzenia, nierodzimy, allochtoniczny, introdukowany, wprowadzony, egzotyczny (alien, introduced, non-native, non-indigenous, foreign, exotic species) to gatunek lub niższy takson wprowadzony (przeniesiony) świadomie lub zawleczony przypadkowo przez człowieka poza zasięg, w którym występuje lub występował w przeszłości, włączając w to części, gamety, nasiona lub jaja, dzięki którym może on przeżywać i rozmnażać się. Nie dotyczy to jednak gatunków spontanicznie rozprzestrzeniających się poza ich dotychczasowe naturalne zasięgi, nawet gdy wynika to w jakimś stopniu z przekształcenia środowiska i krajobrazu (gatunki ekspansywne np. Pyšek i in. 2002), ani takich, które pojawiają się masowo nieregularnie i/lub w krótkich okresach (głównie owady i ptaki).
Gatunek inwazyjny (invasive species, invader) to taki, który we względnie szybkim tempie i dużej liczbie osobników kolonizuje nowe tereny i siedliska (zob. inwazja), wywołując przy tym negatywne, niekiedy katastrofalne efekty w ekosystemach i gospodarce. Inwazyjność dotyczy zarówno gatunków obcych, jak i rodzimych, poszerzających swój areał i/lub spektrum siedliskowe.
Gatunek obcy inwazyjny lub gatunek inwazyjny obcy (invasive alien species, IAS) to gatunek obcy, którego wprowadzenie czy zawleczenie wywołuje zagrożenia dla lokalnej różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka. Inaczej, jest to gatunek introdukowany bądź wtórnie introdukowany (Weidema 2000), który rozprzestrzenił się poza swoim dotychczasowym zasięgiem, gdzie stał się czynnikiem zmian i zagrożeń ekologicznych.
Gatunek obcy nieinwazyjny (non-invasive alien species) to gatunek obcego pochodzenia tworzący w miejscach introdukcji populacje o niewielkich skłonnościach do dyspersji i rozprzestrzeniania się oraz niewykazujący destrukcyjnego wpływu na miejscowe populacje i ekosystemy.
Gatunek obcy poinwazyjny (post-invasive alien species) to gatunek introdukowany dawno (umownie przed rokiem 1900), w wolnej przyrodzie w pełni już zaaklimatyzowany (long-established), nie wykazujący w okresie badań istotnych zmian w rozmieszczeniu (Usher 2000; Pyšek i in. 2002; Šefrová i Laštůvka 2005).
Gatunek kryptogeniczny (cryptogenic species), przyjmując za Carltonem (1996), to gatunek, który nie jest ewidentnie rodzimy lub obcy, a jego ekspansja czy inwazja mogła i może wynikać z przyczyn zarówno naturalnych, jak i antropogenicznych (np. piaskołaz Mya arenaria).
Gatunek utrwalony, zaadaptowany (established species) – dostosowując się do definicji Cohena i Carltona (1995) – to obcy gatunek zaadaptowany do nowego środowiska i z powodzeniem rozmnażający się w wolnej przyrodzie („in the wild”), z szansą na trwałość występowania w danym miejscu, z pominięciem nieprzewidzianych przypadków katastrof lub udanych zabiegów wyeliminowania takiego gatunku.
Gatunek kwarantannowy (quarantine pest, quarantine species) to – według Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin IPPC (za: Lipą 2004) – agrofag, który nie jest jeszcze szeroko rozprzestrzeniony, o potencjalnym znaczeniu gospodarczym dla obszaru zagrożonego, na którym dotąd nie występował oraz podlegający urzędowemu zwalczaniu.
Introdukcja (introduction) oznacza celowe i/lub przypadkowe wprowadzenie (zawleczenie) przez człowieka gatunku poza jego znany naturalny zasięg. Inaczej, jest to wprowadzenie taksonu na zupełnie nowe dla niego tereny, często w odmienne warunki klimatyczne, na skutek likwidacji przez człowieka barier naturalnych oddzielających gatunki.
Introdukcja zamierzona, celowa (intentional introduction) oznacza przeniesienie żywego organizmu/gatunku lub niższego taksonu z rozmysłem (dla osiągnięcia jakiegoś celu) poza jego znany naturalny zasięg geograficzny.
Introdukcja niezamierzona, przypadkowa, zawleczenie (unintentional introduction) oznacza przypadkowe, niezamierzone przesiedlenie żywego organizmu/gatunku lub niższego taksonu poza areał jego naturalnego występowania.
Ekspansja (expansion) oznacza (w sensie geograficznym) spontaniczne rozprzestrzenianie się populacji danego gatunku i ustawicznej penetracji obszarów przylegających do dotychczasowej granicy zasięgu przez diaspory (u roślin) lub osobniki (u zwierząt), zwykle na krótki dystans i w nielicznych grupach osobników; bądź (w sensie ekologicznym) opanowywanie nowych siedlisk w obrębie dotychczasowego areału i wypełnianie niezajętych dotąd w obrębie naturalnego zasięgu przestrzeni życiowych. Ekspansja ma przebieg względnie łagodny (trwa co najmniej dziesiątki lat), ciągły lub etapowy. Może być wywołana czynnikami naturalnymi (zmiana klimatu, przenoszenie przez wiatr, wodę lub ptaki, powstanie nowych przystosowań w wyniku mutacji, spadku konkurencji czy nacisku drapieżnictwa na zajmowanych terenach), jak też pośrednią działalnością ludzką (przeobrażenie siedlisk, naruszenie równowagi ekologicznej, eksterminacja gatunków i uwolnienie nisz ekologicznych itp). Ekspansja może nastąpić z obszaru naturalnego występowania gatunku, jak również z miejsca jego introdukcji.
Inwazja (invasion) oznacza (w umownym odróżnieniu od ekspansji) gwałtowną kolonizację nowych terenów, której towarzyszy szybki, niekiedy eksplozywny wzrost populacji, powodując na zajętych terenach większe lub mniejsze zmiany w ekosystemach i szkody w gospodarce. W niniejszym opracowaniu inwazja oznacza „agresywną” kolonizację nowych terenów z miejsca introdukcji obcego gatunku lub z terenów jego naturalnego występowania wskutek przełamania przez człowieka naturalnych barier geograficznych i ekologicznych dotąd izolujących gatunki czy taksony niższej rangi.
Różnorodność biologiczna (biological diversity), w znaczeniu Konwencji o Różnorodności Biologicznej z Rio de Janeiro (Convention on biological diversity 1992) to zróżnicowanie wszystkich żyjących organizmów, wliczywszy wszelkie ekosystemy lądowe, morskie i inne wodne, oraz układy ekologiczne, których organizmy te są częścią; dotyczy to różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i na poziomie ekosystemów. Ujmując prościej, jest to rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów – tak w skali Ziemi, jak i mniejszych jednostek biogeograficznych i ekologicznych.
Notka: Termin „różnorodność biologiczna” stosowany jest też w skróconej formie jako bioróżnorodność (biodiversity; zob. np. Global Biodiversity Assessment, Heywood i Watson 1995), jakkolwiek w polskiej wersji językowej jest to niezbyt zgrabny neologizm. Nie przyjęto tu natomiast propozycji wprowadzenia do polskiej terminologii wyrażenia „różnorodność biotyczna” (Weiner 2004). Uznano bowiem, że : (1) termin „biological diversity” silnie utarł się w literaturze anglojęzycznej i utrwalił jako różnorodność biologiczna (w zasadzie równoznaczna z różnorodnością biotyczną), a nie biotyczna (Lovejoy 1980; Wilson 1985 i in.), (2) wszedł on także do języka Konwencji z Rio de Janeiro – CBD (1992) i innych aktów prawnych, (3) terminy „biotic and abiotic” wchodzą bardziej w pojęcie różnorodności ekologicznej (ecological diversity), rozumianej przede wszystkim jako liczebność gatunków z uwzględnieniem ich rozmieszczenia i ekologicznej roli w ekosystemach, jednostkach krajobrazowych i biomach (Pielou 1975; Heywood i Baste 1995).
Ekosystem naturalny, układ naturalny (natural ecosystem, natural formation) oznacza biogeocenozę i formację przyrodniczą niezmienioną dostrzegalnie i niezakłóconą przez człowieka (np. Duffey 1973). Przykładami mogą być zarówno klimaksowe zbiorowiska leśne, jak i np. naturalne jeziora, połoniny, torfowiska, bagna, naturalne słonawiska lub wydmy podlegające zwykle powolnym zmianom sukcesyjnym.
Ekosystem półnaturalny, układ półnaturalny (semi-natural ecosystem, semi-natural formation) oznacza biogeocenozę i formację przyrodniczą wyraźnie zmienioną przez działalność człowieka, lub powstałą w wyniku działalności człowieka (np. Duffey 1973), lecz mimo to będącą systemem ekologicznym samoregulującym się (self-sustaining) i podlegającym naturalnym procesom, m.in. sukcesji. Do takich formacji należą np. zbocza kserotermiczne, łąki niekoszone, słonawiska poprzemysłowe itp.
Ekosystem sztuczny, układ sztuczny (artificial ecosystem, artificial formation) oznacza biogeocenozy i formacje przyrodnicze utworzone przez człowieka w wyniku jego celowej działalności gospodarczej (np. Duffey 1973). Są to np. monokultury rolne i leśne, parki miejskie, trawniki, żywopłoty, ogrody botaniczne, arboreta, stawy rybne, zbiorniki zaporowe, glinianki, kanały, hałdy kopalniane, kamieniołomy itp. Ich utrzymanie w pożądanym stanie wymaga ciągłej interwencji człowieka; zaniechanie tych zabiegów prowadzi do sukcesji i przekształcenia się w system ekologiczny półnaturalny.
Gatunek obcy; niekiedy spotyka się inne określenia: obcego pochodzenia, nierodzimy, allochtoniczny, introdukowany, wprowadzony, egzotyczny (alien, introduced, non-native, non-indigenous, foreign, exotic species) to gatunek lub niższy takson wprowadzony (przeniesiony) świadomie lub zawleczony przypadkowo przez człowieka poza zasięg, w którym występuje lub występował w przeszłości, włączając w to części, gamety, nasiona lub jaja, dzięki którym może on przeżywać i rozmnażać się. Nie dotyczy to jednak gatunków spontanicznie rozprzestrzeniających się poza ich dotychczasowe naturalne zasięgi, nawet gdy wynika to w jakimś stopniu z przekształcenia środowiska i krajobrazu (gatunki ekspansywne np. Pyšek i in. 2002), ani takich, które pojawiają się masowo nieregularnie i/lub w krótkich okresach (głównie owady i ptaki).
Gatunek inwazyjny (invasive species, invader) to taki, który we względnie szybkim tempie i dużej liczbie osobników kolonizuje nowe tereny i siedliska (zob. inwazja), wywołując przy tym negatywne, niekiedy katastrofalne efekty w ekosystemach i gospodarce. Inwazyjność dotyczy zarówno gatunków obcych, jak i rodzimych, poszerzających swój areał i/lub spektrum siedliskowe.
Gatunek obcy inwazyjny lub gatunek inwazyjny obcy (invasive alien species, IAS) to gatunek obcy, którego wprowadzenie czy zawleczenie wywołuje zagrożenia dla lokalnej różnorodności biologicznej i/lub gospodarki człowieka. Inaczej, jest to gatunek introdukowany bądź wtórnie introdukowany (Weidema 2000), który rozprzestrzenił się poza swoim dotychczasowym zasięgiem, gdzie stał się czynnikiem zmian i zagrożeń ekologicznych.
Gatunek obcy nieinwazyjny (non-invasive alien species) to gatunek obcego pochodzenia tworzący w miejscach introdukcji populacje o niewielkich skłonnościach do dyspersji i rozprzestrzeniania się oraz niewykazujący destrukcyjnego wpływu na miejscowe populacje i ekosystemy.
Gatunek obcy poinwazyjny (post-invasive alien species) to gatunek introdukowany dawno (umownie przed rokiem 1900), w wolnej przyrodzie w pełni już zaaklimatyzowany (long-established), nie wykazujący w okresie badań istotnych zmian w rozmieszczeniu (Usher 2000; Pyšek i in. 2002; Šefrová i Laštůvka 2005).
Gatunek kryptogeniczny (cryptogenic species), przyjmując za Carltonem (1996), to gatunek, który nie jest ewidentnie rodzimy lub obcy, a jego ekspansja czy inwazja mogła i może wynikać z przyczyn zarówno naturalnych, jak i antropogenicznych (np. piaskołaz Mya arenaria).
Gatunek utrwalony, zaadaptowany (established species) – dostosowując się do definicji Cohena i Carltona (1995) – to obcy gatunek zaadaptowany do nowego środowiska i z powodzeniem rozmnażający się w wolnej przyrodzie („in the wild”), z szansą na trwałość występowania w danym miejscu, z pominięciem nieprzewidzianych przypadków katastrof lub udanych zabiegów wyeliminowania takiego gatunku.
Gatunek kwarantannowy (quarantine pest, quarantine species) to – według Międzynarodowej Konwencji Ochrony Roślin IPPC (za: Lipą 2004) – agrofag, który nie jest jeszcze szeroko rozprzestrzeniony, o potencjalnym znaczeniu gospodarczym dla obszaru zagrożonego, na którym dotąd nie występował oraz podlegający urzędowemu zwalczaniu.
Introdukcja (introduction) oznacza celowe i/lub przypadkowe wprowadzenie (zawleczenie) przez człowieka gatunku poza jego znany naturalny zasięg. Inaczej, jest to wprowadzenie taksonu na zupełnie nowe dla niego tereny, często w odmienne warunki klimatyczne, na skutek likwidacji przez człowieka barier naturalnych oddzielających gatunki.
Introdukcja zamierzona, celowa (intentional introduction) oznacza przeniesienie żywego organizmu/gatunku lub niższego taksonu z rozmysłem (dla osiągnięcia jakiegoś celu) poza jego znany naturalny zasięg geograficzny.
Introdukcja niezamierzona, przypadkowa, zawleczenie (unintentional introduction) oznacza przypadkowe, niezamierzone przesiedlenie żywego organizmu/gatunku lub niższego taksonu poza areał jego naturalnego występowania.
Ekspansja (expansion) oznacza (w sensie geograficznym) spontaniczne rozprzestrzenianie się populacji danego gatunku i ustawicznej penetracji obszarów przylegających do dotychczasowej granicy zasięgu przez diaspory (u roślin) lub osobniki (u zwierząt), zwykle na krótki dystans i w nielicznych grupach osobników; bądź (w sensie ekologicznym) opanowywanie nowych siedlisk w obrębie dotychczasowego areału i wypełnianie niezajętych dotąd w obrębie naturalnego zasięgu przestrzeni życiowych. Ekspansja ma przebieg względnie łagodny (trwa co najmniej dziesiątki lat), ciągły lub etapowy. Może być wywołana czynnikami naturalnymi (zmiana klimatu, przenoszenie przez wiatr, wodę lub ptaki, powstanie nowych przystosowań w wyniku mutacji, spadku konkurencji czy nacisku drapieżnictwa na zajmowanych terenach), jak też pośrednią działalnością ludzką (przeobrażenie siedlisk, naruszenie równowagi ekologicznej, eksterminacja gatunków i uwolnienie nisz ekologicznych itp). Ekspansja może nastąpić z obszaru naturalnego występowania gatunku, jak również z miejsca jego introdukcji.
Inwazja (invasion) oznacza (w umownym odróżnieniu od ekspansji) gwałtowną kolonizację nowych terenów, której towarzyszy szybki, niekiedy eksplozywny wzrost populacji, powodując na zajętych terenach większe lub mniejsze zmiany w ekosystemach i szkody w gospodarce. W niniejszym opracowaniu inwazja oznacza „agresywną” kolonizację nowych terenów z miejsca introdukcji obcego gatunku lub z terenów jego naturalnego występowania wskutek przełamania przez człowieka naturalnych barier geograficznych i ekologicznych dotąd izolujących gatunki czy taksony niższej rangi.
Różnorodność biologiczna (biological diversity), w znaczeniu Konwencji o Różnorodności Biologicznej z Rio de Janeiro (Convention on biological diversity 1992) to zróżnicowanie wszystkich żyjących organizmów, wliczywszy wszelkie ekosystemy lądowe, morskie i inne wodne, oraz układy ekologiczne, których organizmy te są częścią; dotyczy to różnorodności wewnątrzgatunkowej, międzygatunkowej i na poziomie ekosystemów. Ujmując prościej, jest to rozmaitość form życia wraz z całą ich zmiennością na poziomie genów, gatunków i ekosystemów – tak w skali Ziemi, jak i mniejszych jednostek biogeograficznych i ekologicznych.
Notka: Termin „różnorodność biologiczna” stosowany jest też w skróconej formie jako bioróżnorodność (biodiversity; zob. np. Global Biodiversity Assessment, Heywood i Watson 1995), jakkolwiek w polskiej wersji językowej jest to niezbyt zgrabny neologizm. Nie przyjęto tu natomiast propozycji wprowadzenia do polskiej terminologii wyrażenia „różnorodność biotyczna” (Weiner 2004). Uznano bowiem, że : (1) termin „biological diversity” silnie utarł się w literaturze anglojęzycznej i utrwalił jako różnorodność biologiczna (w zasadzie równoznaczna z różnorodnością biotyczną), a nie biotyczna (Lovejoy 1980; Wilson 1985 i in.), (2) wszedł on także do języka Konwencji z Rio de Janeiro – CBD (1992) i innych aktów prawnych, (3) terminy „biotic and abiotic” wchodzą bardziej w pojęcie różnorodności ekologicznej (ecological diversity), rozumianej przede wszystkim jako liczebność gatunków z uwzględnieniem ich rozmieszczenia i ekologicznej roli w ekosystemach, jednostkach krajobrazowych i biomach (Pielou 1975; Heywood i Baste 1995).
Ekosystem naturalny, układ naturalny (natural ecosystem, natural formation) oznacza biogeocenozę i formację przyrodniczą niezmienioną dostrzegalnie i niezakłóconą przez człowieka (np. Duffey 1973). Przykładami mogą być zarówno klimaksowe zbiorowiska leśne, jak i np. naturalne jeziora, połoniny, torfowiska, bagna, naturalne słonawiska lub wydmy podlegające zwykle powolnym zmianom sukcesyjnym.
Ekosystem półnaturalny, układ półnaturalny (semi-natural ecosystem, semi-natural formation) oznacza biogeocenozę i formację przyrodniczą wyraźnie zmienioną przez działalność człowieka, lub powstałą w wyniku działalności człowieka (np. Duffey 1973), lecz mimo to będącą systemem ekologicznym samoregulującym się (self-sustaining) i podlegającym naturalnym procesom, m.in. sukcesji. Do takich formacji należą np. zbocza kserotermiczne, łąki niekoszone, słonawiska poprzemysłowe itp.
Ekosystem sztuczny, układ sztuczny (artificial ecosystem, artificial formation) oznacza biogeocenozy i formacje przyrodnicze utworzone przez człowieka w wyniku jego celowej działalności gospodarczej (np. Duffey 1973). Są to np. monokultury rolne i leśne, parki miejskie, trawniki, żywopłoty, ogrody botaniczne, arboreta, stawy rybne, zbiorniki zaporowe, glinianki, kanały, hałdy kopalniane, kamieniołomy itp. Ich utrzymanie w pożądanym stanie wymaga ciągłej interwencji człowieka; zaniechanie tych zabiegów prowadzi do sukcesji i przekształcenia się w system ekologiczny półnaturalny.