Wykład z działu Polskie Państwo Podziemne o Szarych szeregach na 15 - 20 minut
person
brightness_auto
1 odpowiedź
POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE
Ruch oporu na ziemiach polskich
Pierwsze polskie organizacje konspiracyjne powastały już w pierwszych dniach okupacji niemieckiej i radzieckiej. Ruch oporu rozwijał się żywiołowo i masowo. Dla Polaków problem kolaborowania z Niemcami na większą skalę nie istniał. Nigdy nie pojawił się polski odpowiednik Quislinga, być może dlatego, że Niemcy nie próbowali takiego znaleźć. Szybko też okazało się, że dla podporządkowujących się okupantowi nie płyną żadne korzyści. Krwawy terror hitlerowski przynosił na ogół skutek odwrotny od zamierzonego-rosła determinacja i narodowa jedność Polaków. Odmienna była sytuacja na ziemiach okupowanych przez Sowietów w latach 1939-1941. Ich propaganda i polityka gwarantowania pewnych korzyści materialnych, skłoniła do współpracy duże grupy miejscowej ludności-Polaków, Żydów czy Ukraińców. Ulegali oni złudnemu chwilowemu urokowi komunizmu. Rozbita została jednośćlokalnych społeczeństw i doszło do masowego kolaborowania z władzami komunistycznymi. Przyczyniło się do tego NKWD, skutecznie penetrujące i likwidujące polski ruch konspiracyjny.
Bierny opór
Jedną z najbardziej powszechnych form reakcji Polaków na działania okupanta było stawianie biernego oporu wszelkim niemieckim poczynaniom. Przejawiało się to w uchylaniu się od jakiejkolwiek współpracy, krytykowaniu i ośmieszaniu zarządzeń, zrywaniu oficjalnych ogłoszeń, a także słuchaniu i rozpowszechnianiu, często w formie ulotek, informacji przekazywanych przez rozgłośnie alianckie.
Polityczne organizacje konspiracyjne
Bardzo szeroki zasięg działań konspiracyjnych Polaków obejmował wszystkie aspekty życia społeczeństwa-było to Polskie Państwo Podziemne. W konspiracji działały liczne partie polityczne, z których najbardziej aktywne były-Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe i Stronnictwo Pracy. Już w lutym 1940r. powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy(PKP), konspiracyjny ośrodek polityczny, stanowiący reprezentację głównych stronnictw politycznych w Polsce. Jego przewodniczącym został socjalista z PPS, Kazimierz Pużak. W kwietniu 1940r. władze Rzeczpospolitej na uchodźstwie uznały PKP za polityczną reprezentację kraju. W marcu 1943r. komitet przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną, a w styczniu 1944r. w Radę Jedności Narodowej, rodzaj podziemnego parlamentu. W grudniu 1940r. premier rządu polskiego na uchodźstwie powołał Delegaturę Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj, która utworzyła podziemną administrację państwową. Urząd Delegata Rządu na Kraj z uprawnieniami wicepremiera powierzono działaczowi Stronnictwa Pracy, byłemu prezydentowi Poznania, Cyrylowi Ratajskiemu. Następnie funkcję tę pełnił Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego, a po jego aresztowaniu przez Niemców, Jan Stanisław Jankowski ze Stronnictwa Pracy. Delegatowi Rządu na Kraj, który od maja 1944r. wraz ze swoimi trzema zastępcami tworzył Krajową Radę Ministrów-organ władzy wykonawczej Polskiego Państwa Podziemnego, podlegały departamenty, czyli ministerstwa, i administracja terenowa. Między innymi działał Departament Informacji, któremu podporządkowana była prasa podziemna. W latach wojny ukazywało się łącznie 1700 tytułów, powielanych w tysiącach egzemplarzy. Prasa przekazywała informacje o sytuacji na frontach oraz w kraju, wzywała też do oporu. Departamentem Oświaty i Kultury kierowali działacze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej(TON), utworzonej już w październiku 1939r. TON wspierała m.in. tajne nauczanie prowadzone na wszystkich poziomach, które obejmowało ponad 1 mln uczniów szkół podstawowych i 100 tys. licealistów. Na zajęcia konspiracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet Ziem Zach., utworzony w Warszawie z inicjatywy wysiedlonych profesorów Uniwersytetu Poznańskiego, oraz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Zajęcia odbywały się w domach prywatnych. Za udział w nich groziło więzienie lub obóz koncentracyjny.
W 1942r. przy Delegaturze Rządu na Kraj utworzono organizację społeczną, Radę Pomocy Żydom, kryptonim "Żegota". Zajmowała się ona m.in. przekazywaniem do gett żywności, ubrań i lekarstw, organizowaniem ucieczek z gett, dostarczała też fałszywe dokumenty i starała się o mieszkania i kryjówki. Przekazywała także informacje o losie Żydów do państw koalicji. Organizacja ta uratowała ok. 100 tys. Żydów, mimo że za udzielenie im jakiejkolwiek pomocy groziła śmierć.
Podziemie zbrojne
Pierwsze oddziały partyzanckie powstały już we wrześniu 1939r. W walkach z Niemcami wstawiły się m.in. oddziały mjr. Henrya Dobrzańskiego ("Hubala"), a w walkach z Armią Czerwoną ppłk. Jerzego Dąmbrowskiego ("Łupaszki"). Ich działalność nie trwała zbyt długo i zostały one rozbite przez okupantów. Inne organizacje konspiracyjne utworzone po klęsce wrześniowej, łącznie ok. 300, powstawały na ogół spontanicznie. Nie były przygotowane do działań w konspiracji, co stało się przyczyną wielu tragicznych zdarzeń.
Gen. Juliusz Rómmel 27 września 1939r., przed kapitulacją Warszawy, na rozkaz przebywającego już w Rumunii Naczelnego Wodza, marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, powołał Służbę Zwycięstwu Polski(SZP), tajną organizację polityczno-wojskową. Jej kierownictwo powierzono gen. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu. Do zadań SZP należało przygotowanie kraju do działań konspiracyjnych. Bazę organizacji mieli stanowić działacze sanacji, chociaż wstąpili do niej także przedstawiciele innych ugrupowań politycznych. SZP m.in. zaplanowała zakończony niepowodzeniem zamach na Hitlera, 5 października 1939r., podczas jego pobytu w Warszawie.
Gen. Władysław Sikorski po otrzymaniu nominacji na premiera zdecydował się odsunąć przedstawicieli sanacji od działań konspiracyjnych i dlatego 13 listopada 1939r. Powołał Związek Walki Zbrojnej(ZWZ). Jego głównym celem było przygotowanie powszechnego powstania zbrojnego, a do zadań bieżących należały działalność wywiadowcza, propagandowa oraz walka zbrojna ograniczona ze względu na niebezpieczeństwo olbrzymich represji niemieckich. ZWZ był organizacją wojskową i miał prowadzić jedynie działania militarne. Komendantem Związku Walki Zbrojnej został gen. Kazimierz Sosnkowski, przebywający w Paryżu. Na ziemiach polskich reprezentowali go płk. Stefan „Grot” Rowecki na obszarach znajdujących się pod okupacją niemiecką oraz gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski na terenach okupowanych przez Związek Radziecki. Po aresztowaniu gen. Karaszewicza-Tokarzewskiego przez NKWD oraz ze względu na trudności w utrzymaniu sprawnej łączności między krajem a rządem emigracyjnym w Londynie, funkcję Komendanta Głównego ZWZ powierzono Grotowi-Roweckiemu, awansowanemu do rangi generała (30 VI 1940). ZWZ 14 lutego 1942r. został przemianowany na Armię Krajową(AK). Zadaniem AK, organizacji w zamierzeniu masowej, był udział w odbudowie państwa polskiego przez walkę zbrojną, której fazę kulminacyjną miało stanowić ogólnonarodowe powstanie. Dlatego kontynuowano rozpoczętą w 1940r. akcję scaleniową, mającą na celu pełne zespolenie całej zbrojnej konspiracji w ramach AK. W jej ramach w 1942r. Armii Krajowej podporządkowała się większość oddziałów NOW, pozostałe natomiast połączyły się ze Związkiem Jaszczurczym, tworząc razem Narodowe Siły Zbrojne(NSZ). W 1943r. decyzję o podporządkowaniu się AK podjęła większość Batalionów Chłopskich(BCh), a w 1944r. część NSZ. Wówczas stan liczebny sił zaprzysiężonych rządowi emigracyjnemu wynosił ok. 350 tys. osób. Poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego pozostały organizacje komunistyczne, nieliczne sanacyjne i niektóre narodowe.
Bieżąca działalność AK
Dużą rolę w walce bieżącej odegrało Biuro Informacji i propagandy, odpowiedzialne za propagandę patriotyczną w społeczeństwie. Wydawało też ono prasę niemieckojęzyczną, w której informowano o zbrodniach hitlerowców, bombardowaniu niemieckich miast, i także o planowanym ukaraniu winnych zbrodniczej działalności. Gazetki te miały wzbudzać w niemieckich żołnierzach zwątpienie w zwycięstwo i w słuszność sprawy, za którą walczą, Działalność tę prowadzono w ramach akcji N. Oprócz niej Biuro Informacji i Propagandy zajmowało się też propagowaniem haseł antykomunistycznych. Zachęcało także do sabotażu, polegającego na mało wydajnej pracy w fabrykach, uszkadzaniu narzędzi, maszyn i urządzeń oraz niszczeniu surowców w sposób uniemożliwiający wykrycie sprawców. Między innymi w parowozach dodawano do wody środków żrących, a do paliwa samochodów sypano cukier, powodując zacieranie się silników. Rolników namawiano do oddawania jak najmniejszych kontyngentów. Koordynacją dywersji, czyli zbrojnych akcji małych grup złożonych z osób noszących ubrania cywilne i rozchodzących się do domów po wykonaniu zadania, zajmowało się Kierownictwo Dywersji, Kedyw. Zostało ono utworzone z połączenia wcześniej działających organizacji: Związku Odwetu „Wachlarza” i Grup Szturmowych Szarych Szeregów „Wachlarz” przeprowadzał akcje dywersyjne i wywiadowcze na wschód od polsko-radzieckiej granicy z 1921r. Związek Odwetu zajmował się głównie likwidacją najbardziej niebezpiecznych niemieckich funkcjonariuszy. Szare Szeregi to konspiracyjny kryptonim Związku Harcerstwa Polskiego. Do Grup Szturmowych Szarych Szeregów należeli harcerze, którzy ukończyli 17 lat. ZWZ-AK poważnie wzmocnili cichociemni-żołnierze polscy szkoleni do zadań specjalnych w Wielkiej Brytani, przerzucani do okupowanej Polski drogą lotniczą. Do kraju skierowano ponad 300 cichociemnych, którzy obejmowali funkcje dowódcze i instruktorskie. Przez Polskę przechodziło 75% przewozów państw osi wysyłanych na front wschodni i dlatego linie kolejowe stawały się pierwszym celem akcji ZWZ-AK. Według danych niemieckich, od czerwca 1942 do listopada 1944r. Zorganizowano ponad 3200 akcji dywersyjno-sabotażowych n linie kolejowe, pociągi, mosty i dworce. Najsłynniejszą z nich było wysadzanie wszystkich torów kolejowych na wylotowych liniach z Warszawy. Akcję tę, noszącą kryptonim „Wieniec”, przeprowadził w nocy 7/8 października 1942r. oddział AK, w skład którego wchodził m.in. minerski patrol kobiecy „Dysk”. Podobną akcję, „Wieniec II”, zorganizowano też w noc sylwestrową 1942/1943r. Do innego rodzaju działań Kedywu należało np. dwukrotne odbicie więźniów z Pińska czy odbicie Jana Bytnara „Rudego” przez kolegów z Szarych Szeregów. W ramach akcji odwetowych wykonywano również wyroki na czołowych przedstawicielach aparatu okupacyjnego, skazanych na śmierć przez podziemne sądy. Najsłynniejszym z nich był zorganizowany w lutym 1944r. zamach na Franza Kutscherę, dowódcę policji i SS dystryktu warszawskiego. ZWZ-AK dużą wagę przykładał do rozbudowy wywiadu i kontrwywiadu, podporządkowanych Oddziałowi II Informacyjno-Wywiadowczemu. Polskie siatki wywiadowcze przekazywały m.in. Brytyjczykom wiadomości o przygotowaniach Niemiec do agresji na ZSRR, o czym rząd brytyjski zawiadomił Stalina. Do największych osiągnięć wywiadu Polskiego Państwa Podziemnego należało dokładne zlokalizowanie miejsc produkcji pocisków odrzutowych V-1 oraz przejęcie niewypału rakiety V-2. Dzięki temu Anglicy w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943r. mogli zbombardować centrum badań pocisków w Peenemunde. Przejęcie rakiety niewypału V-2 umożliwiło z kolei odkrycie tajemnicy jej budowy. Pocisk przechwycili wywiadowcy AK w rejonie Sarnak, a następnie zdemontowali go i w częściach wysłali drogą lotniczą do Anglii. Działania wymierzone w okupantów miało koordynować Kierownictwo Walki Podziemnej, utworzone w lipcu 1943r. z połączenia dwóch ośrodków dyspozycyjnych- Kierownictwa walki Cywilnej, powstałego w 1941r. przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, oraz Kierownictwa Walki Konspiracyjnej, utworzonego w 1942r. w ramach AK do kierowania walką bieżącą. Działania dywersyjno-sabotażowe nasiliły się w latach 1943-1944. Zlikwidowano wówczas m.in. ok. 2 tys. agentów gestapo, ok. 1 tys. żandarmów i uwolniono kilkuset więźniów.
Niemcy na przełomie 1942-1943r. Rozpoczęli wysiedlanie Polaków z Zamojszczyzny, ale lokalne oddziały partyzanckie AK i BCh podjęły tam walkę, przeciwstawiając się okupantowi. W marcu 1943r. wsparła je komunistyczna GL. Opór Polaków uniemożliwił Niemcom przeprowadzenie operacji i spowodował gwałtowny rozwój oddziałów partyzanckich. Już w 1943r. działało ich ok. 60. Niszczyły one linie kolejowe, napadały na niemieckie garnizony i niemieckich kolonistów, co zmusiło okupanta do skierowania przeciwko nim znacznych sił-kilkuset tysięcy żołnierzy i policjantów, których w związku z tym Hitler nie mógł wysłać na front. Niebezpieczna działalność konspiratorów powodowała, że wielu z nich straciło życie. W ich szeregi udawało się przenikać agentom gestapo i niemieckiego kontrwywiadu wojskowego, Abwehry, co pociągało za sobą aresztowania. Łącznie z rąk niemieckiego okupanta zginęło ok. 60tys. żołnierzy AK. Między innymi 30 czerwca 1943r. Niemcy ujęli Komendanta Głównego AK, gen. Stefana „Grota” Roweckiego. Jego funkcję przejął gen. Tadeusz Komorowski, pseudonim „Bór”.
Plan powstania
Armia Krajowa równocześnie z prowadzeniem walki bieżącej zajmowała się planowaniem powstania powszechnego. Aby do niego doprowadzić, tworzyła konspiracyjne oddziały, magazynowała i uruchamiała produkcję broni oraz prowadziła działania wywiadowcze. Zakładano, że armię niemiecką pokonają wojska radzieckie i wówczas rozpocznie ona paniczny odwrót. Zamierzano wtedy, na wschód od granicy polsko-radzieckiej ustalonej w 1921r. rozpocząć akcję „Wachlarz”, mającą na celu zniszczenie linii komunikacyjnych wojsk niemieckich w czasie ich wycofywania się z obszarów ZSRR. Działania celowo oddalono od ziem polskich, aby uniknąć represjonowania Polaków przez Niemców w odwecie za akcje dywersyjne i maksymalnie opóźnić na skutek zniszczeń wejście Armii Czerwonej. W tej sytuacji AK zyskałaby czas na rozpoczęcie powstania w Polsce. Planowano rozbroić oddziały niemieckie, a w zdobytą broń i sprzęt wyposażyć polskie wojsko, co znacznie zwiększyłoby jego siłę. Jednocześnie w kraju miały wylądować polskie dywizjony lotnicze i 1. Brygada Spadochronowa, przerzucone z Wielkiej Brytanii. Zamierzono zorganizować administrację i armię przed wkroczeniem Armii Czerwonej w granice byłej II Rzeczpospolitej i wystąpić w roli „gospodarza terenu”.
Niemcy, mimo klęsk na froncie wschodnim, wycofywali się zachowując porządek. Rozwiały się więc nadzieje przywódców państwa podziemnego, którzy liczyli na niskie morale niemieckich wojsk i chaos. Dlatego też na przełomie 1943 i 1944r. Opracowano nowy plan pod kryptonimem „Burza”. Zrezygnowano też z wybuchu powstania od razu na terenie całego kraju, ponieważ silna wciąż armia hitlerowska zmasakrowałaby Polaków. Zamierzano je wywoływać strefami, poczynając od wschodu, i rozszerzać w miarę zbliżania się jednostek radzieckich. Polacy mieli atakować Niemców, współpracując z nadciągającymi oddziałami Armii Czerwonej, a na opanowanych obszarach planowali ujawnienie AK i administracji podziemnej. Występując w roli gospodarzy, chcieli potwierdzić polskość Kresów Wschodnich, uznawanych przez ZSRR za jego terytorium, oraz legalność rządu emigracyjnego. Plan „Burza” był zatem militarnie wymierzony przeciwko Niemcom, ale politycznie- przeciwko ZSRR, nieuznającemu od kwietnia 1943r. rządu londyńskiego. W ukryciu miała pozostać organizacja „Nie”, kierowana przez gen. Emila Fieldorfa, pseudonim „Nil”. Miała ona kontynuować walkę o niepodległość Polski w wypadku klęski planu „Burza” i przejęcia władzy przez komunistów po zajęciu polskiego terytorium przez Armię Czerwoną.
Ruch oporu na ziemiach polskich
Pierwsze polskie organizacje konspiracyjne powastały już w pierwszych dniach okupacji niemieckiej i radzieckiej. Ruch oporu rozwijał się żywiołowo i masowo. Dla Polaków problem kolaborowania z Niemcami na większą skalę nie istniał. Nigdy nie pojawił się polski odpowiednik Quislinga, być może dlatego, że Niemcy nie próbowali takiego znaleźć. Szybko też okazało się, że dla podporządkowujących się okupantowi nie płyną żadne korzyści. Krwawy terror hitlerowski przynosił na ogół skutek odwrotny od zamierzonego-rosła determinacja i narodowa jedność Polaków. Odmienna była sytuacja na ziemiach okupowanych przez Sowietów w latach 1939-1941. Ich propaganda i polityka gwarantowania pewnych korzyści materialnych, skłoniła do współpracy duże grupy miejscowej ludności-Polaków, Żydów czy Ukraińców. Ulegali oni złudnemu chwilowemu urokowi komunizmu. Rozbita została jednośćlokalnych społeczeństw i doszło do masowego kolaborowania z władzami komunistycznymi. Przyczyniło się do tego NKWD, skutecznie penetrujące i likwidujące polski ruch konspiracyjny.
Bierny opór
Jedną z najbardziej powszechnych form reakcji Polaków na działania okupanta było stawianie biernego oporu wszelkim niemieckim poczynaniom. Przejawiało się to w uchylaniu się od jakiejkolwiek współpracy, krytykowaniu i ośmieszaniu zarządzeń, zrywaniu oficjalnych ogłoszeń, a także słuchaniu i rozpowszechnianiu, często w formie ulotek, informacji przekazywanych przez rozgłośnie alianckie.
Polityczne organizacje konspiracyjne
Bardzo szeroki zasięg działań konspiracyjnych Polaków obejmował wszystkie aspekty życia społeczeństwa-było to Polskie Państwo Podziemne. W konspiracji działały liczne partie polityczne, z których najbardziej aktywne były-Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe i Stronnictwo Pracy. Już w lutym 1940r. powstał Polityczny Komitet Porozumiewawczy(PKP), konspiracyjny ośrodek polityczny, stanowiący reprezentację głównych stronnictw politycznych w Polsce. Jego przewodniczącym został socjalista z PPS, Kazimierz Pużak. W kwietniu 1940r. władze Rzeczpospolitej na uchodźstwie uznały PKP za polityczną reprezentację kraju. W marcu 1943r. komitet przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną, a w styczniu 1944r. w Radę Jedności Narodowej, rodzaj podziemnego parlamentu. W grudniu 1940r. premier rządu polskiego na uchodźstwie powołał Delegaturę Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj, która utworzyła podziemną administrację państwową. Urząd Delegata Rządu na Kraj z uprawnieniami wicepremiera powierzono działaczowi Stronnictwa Pracy, byłemu prezydentowi Poznania, Cyrylowi Ratajskiemu. Następnie funkcję tę pełnił Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego, a po jego aresztowaniu przez Niemców, Jan Stanisław Jankowski ze Stronnictwa Pracy. Delegatowi Rządu na Kraj, który od maja 1944r. wraz ze swoimi trzema zastępcami tworzył Krajową Radę Ministrów-organ władzy wykonawczej Polskiego Państwa Podziemnego, podlegały departamenty, czyli ministerstwa, i administracja terenowa. Między innymi działał Departament Informacji, któremu podporządkowana była prasa podziemna. W latach wojny ukazywało się łącznie 1700 tytułów, powielanych w tysiącach egzemplarzy. Prasa przekazywała informacje o sytuacji na frontach oraz w kraju, wzywała też do oporu. Departamentem Oświaty i Kultury kierowali działacze Tajnej Organizacji Nauczycielskiej(TON), utworzonej już w październiku 1939r. TON wspierała m.in. tajne nauczanie prowadzone na wszystkich poziomach, które obejmowało ponad 1 mln uczniów szkół podstawowych i 100 tys. licealistów. Na zajęcia konspiracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet Ziem Zach., utworzony w Warszawie z inicjatywy wysiedlonych profesorów Uniwersytetu Poznańskiego, oraz Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Zajęcia odbywały się w domach prywatnych. Za udział w nich groziło więzienie lub obóz koncentracyjny.
W 1942r. przy Delegaturze Rządu na Kraj utworzono organizację społeczną, Radę Pomocy Żydom, kryptonim "Żegota". Zajmowała się ona m.in. przekazywaniem do gett żywności, ubrań i lekarstw, organizowaniem ucieczek z gett, dostarczała też fałszywe dokumenty i starała się o mieszkania i kryjówki. Przekazywała także informacje o losie Żydów do państw koalicji. Organizacja ta uratowała ok. 100 tys. Żydów, mimo że za udzielenie im jakiejkolwiek pomocy groziła śmierć.
Podziemie zbrojne
Pierwsze oddziały partyzanckie powstały już we wrześniu 1939r. W walkach z Niemcami wstawiły się m.in. oddziały mjr. Henrya Dobrzańskiego ("Hubala"), a w walkach z Armią Czerwoną ppłk. Jerzego Dąmbrowskiego ("Łupaszki"). Ich działalność nie trwała zbyt długo i zostały one rozbite przez okupantów. Inne organizacje konspiracyjne utworzone po klęsce wrześniowej, łącznie ok. 300, powstawały na ogół spontanicznie. Nie były przygotowane do działań w konspiracji, co stało się przyczyną wielu tragicznych zdarzeń.
Gen. Juliusz Rómmel 27 września 1939r., przed kapitulacją Warszawy, na rozkaz przebywającego już w Rumunii Naczelnego Wodza, marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, powołał Służbę Zwycięstwu Polski(SZP), tajną organizację polityczno-wojskową. Jej kierownictwo powierzono gen. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu. Do zadań SZP należało przygotowanie kraju do działań konspiracyjnych. Bazę organizacji mieli stanowić działacze sanacji, chociaż wstąpili do niej także przedstawiciele innych ugrupowań politycznych. SZP m.in. zaplanowała zakończony niepowodzeniem zamach na Hitlera, 5 października 1939r., podczas jego pobytu w Warszawie.
Gen. Władysław Sikorski po otrzymaniu nominacji na premiera zdecydował się odsunąć przedstawicieli sanacji od działań konspiracyjnych i dlatego 13 listopada 1939r. Powołał Związek Walki Zbrojnej(ZWZ). Jego głównym celem było przygotowanie powszechnego powstania zbrojnego, a do zadań bieżących należały działalność wywiadowcza, propagandowa oraz walka zbrojna ograniczona ze względu na niebezpieczeństwo olbrzymich represji niemieckich. ZWZ był organizacją wojskową i miał prowadzić jedynie działania militarne. Komendantem Związku Walki Zbrojnej został gen. Kazimierz Sosnkowski, przebywający w Paryżu. Na ziemiach polskich reprezentowali go płk. Stefan „Grot” Rowecki na obszarach znajdujących się pod okupacją niemiecką oraz gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski na terenach okupowanych przez Związek Radziecki. Po aresztowaniu gen. Karaszewicza-Tokarzewskiego przez NKWD oraz ze względu na trudności w utrzymaniu sprawnej łączności między krajem a rządem emigracyjnym w Londynie, funkcję Komendanta Głównego ZWZ powierzono Grotowi-Roweckiemu, awansowanemu do rangi generała (30 VI 1940). ZWZ 14 lutego 1942r. został przemianowany na Armię Krajową(AK). Zadaniem AK, organizacji w zamierzeniu masowej, był udział w odbudowie państwa polskiego przez walkę zbrojną, której fazę kulminacyjną miało stanowić ogólnonarodowe powstanie. Dlatego kontynuowano rozpoczętą w 1940r. akcję scaleniową, mającą na celu pełne zespolenie całej zbrojnej konspiracji w ramach AK. W jej ramach w 1942r. Armii Krajowej podporządkowała się większość oddziałów NOW, pozostałe natomiast połączyły się ze Związkiem Jaszczurczym, tworząc razem Narodowe Siły Zbrojne(NSZ). W 1943r. decyzję o podporządkowaniu się AK podjęła większość Batalionów Chłopskich(BCh), a w 1944r. część NSZ. Wówczas stan liczebny sił zaprzysiężonych rządowi emigracyjnemu wynosił ok. 350 tys. osób. Poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego pozostały organizacje komunistyczne, nieliczne sanacyjne i niektóre narodowe.
Bieżąca działalność AK
Dużą rolę w walce bieżącej odegrało Biuro Informacji i propagandy, odpowiedzialne za propagandę patriotyczną w społeczeństwie. Wydawało też ono prasę niemieckojęzyczną, w której informowano o zbrodniach hitlerowców, bombardowaniu niemieckich miast, i także o planowanym ukaraniu winnych zbrodniczej działalności. Gazetki te miały wzbudzać w niemieckich żołnierzach zwątpienie w zwycięstwo i w słuszność sprawy, za którą walczą, Działalność tę prowadzono w ramach akcji N. Oprócz niej Biuro Informacji i Propagandy zajmowało się też propagowaniem haseł antykomunistycznych. Zachęcało także do sabotażu, polegającego na mało wydajnej pracy w fabrykach, uszkadzaniu narzędzi, maszyn i urządzeń oraz niszczeniu surowców w sposób uniemożliwiający wykrycie sprawców. Między innymi w parowozach dodawano do wody środków żrących, a do paliwa samochodów sypano cukier, powodując zacieranie się silników. Rolników namawiano do oddawania jak najmniejszych kontyngentów. Koordynacją dywersji, czyli zbrojnych akcji małych grup złożonych z osób noszących ubrania cywilne i rozchodzących się do domów po wykonaniu zadania, zajmowało się Kierownictwo Dywersji, Kedyw. Zostało ono utworzone z połączenia wcześniej działających organizacji: Związku Odwetu „Wachlarza” i Grup Szturmowych Szarych Szeregów „Wachlarz” przeprowadzał akcje dywersyjne i wywiadowcze na wschód od polsko-radzieckiej granicy z 1921r. Związek Odwetu zajmował się głównie likwidacją najbardziej niebezpiecznych niemieckich funkcjonariuszy. Szare Szeregi to konspiracyjny kryptonim Związku Harcerstwa Polskiego. Do Grup Szturmowych Szarych Szeregów należeli harcerze, którzy ukończyli 17 lat. ZWZ-AK poważnie wzmocnili cichociemni-żołnierze polscy szkoleni do zadań specjalnych w Wielkiej Brytani, przerzucani do okupowanej Polski drogą lotniczą. Do kraju skierowano ponad 300 cichociemnych, którzy obejmowali funkcje dowódcze i instruktorskie. Przez Polskę przechodziło 75% przewozów państw osi wysyłanych na front wschodni i dlatego linie kolejowe stawały się pierwszym celem akcji ZWZ-AK. Według danych niemieckich, od czerwca 1942 do listopada 1944r. Zorganizowano ponad 3200 akcji dywersyjno-sabotażowych n linie kolejowe, pociągi, mosty i dworce. Najsłynniejszą z nich było wysadzanie wszystkich torów kolejowych na wylotowych liniach z Warszawy. Akcję tę, noszącą kryptonim „Wieniec”, przeprowadził w nocy 7/8 października 1942r. oddział AK, w skład którego wchodził m.in. minerski patrol kobiecy „Dysk”. Podobną akcję, „Wieniec II”, zorganizowano też w noc sylwestrową 1942/1943r. Do innego rodzaju działań Kedywu należało np. dwukrotne odbicie więźniów z Pińska czy odbicie Jana Bytnara „Rudego” przez kolegów z Szarych Szeregów. W ramach akcji odwetowych wykonywano również wyroki na czołowych przedstawicielach aparatu okupacyjnego, skazanych na śmierć przez podziemne sądy. Najsłynniejszym z nich był zorganizowany w lutym 1944r. zamach na Franza Kutscherę, dowódcę policji i SS dystryktu warszawskiego. ZWZ-AK dużą wagę przykładał do rozbudowy wywiadu i kontrwywiadu, podporządkowanych Oddziałowi II Informacyjno-Wywiadowczemu. Polskie siatki wywiadowcze przekazywały m.in. Brytyjczykom wiadomości o przygotowaniach Niemiec do agresji na ZSRR, o czym rząd brytyjski zawiadomił Stalina. Do największych osiągnięć wywiadu Polskiego Państwa Podziemnego należało dokładne zlokalizowanie miejsc produkcji pocisków odrzutowych V-1 oraz przejęcie niewypału rakiety V-2. Dzięki temu Anglicy w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943r. mogli zbombardować centrum badań pocisków w Peenemunde. Przejęcie rakiety niewypału V-2 umożliwiło z kolei odkrycie tajemnicy jej budowy. Pocisk przechwycili wywiadowcy AK w rejonie Sarnak, a następnie zdemontowali go i w częściach wysłali drogą lotniczą do Anglii. Działania wymierzone w okupantów miało koordynować Kierownictwo Walki Podziemnej, utworzone w lipcu 1943r. z połączenia dwóch ośrodków dyspozycyjnych- Kierownictwa walki Cywilnej, powstałego w 1941r. przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, oraz Kierownictwa Walki Konspiracyjnej, utworzonego w 1942r. w ramach AK do kierowania walką bieżącą. Działania dywersyjno-sabotażowe nasiliły się w latach 1943-1944. Zlikwidowano wówczas m.in. ok. 2 tys. agentów gestapo, ok. 1 tys. żandarmów i uwolniono kilkuset więźniów.
Niemcy na przełomie 1942-1943r. Rozpoczęli wysiedlanie Polaków z Zamojszczyzny, ale lokalne oddziały partyzanckie AK i BCh podjęły tam walkę, przeciwstawiając się okupantowi. W marcu 1943r. wsparła je komunistyczna GL. Opór Polaków uniemożliwił Niemcom przeprowadzenie operacji i spowodował gwałtowny rozwój oddziałów partyzanckich. Już w 1943r. działało ich ok. 60. Niszczyły one linie kolejowe, napadały na niemieckie garnizony i niemieckich kolonistów, co zmusiło okupanta do skierowania przeciwko nim znacznych sił-kilkuset tysięcy żołnierzy i policjantów, których w związku z tym Hitler nie mógł wysłać na front. Niebezpieczna działalność konspiratorów powodowała, że wielu z nich straciło życie. W ich szeregi udawało się przenikać agentom gestapo i niemieckiego kontrwywiadu wojskowego, Abwehry, co pociągało za sobą aresztowania. Łącznie z rąk niemieckiego okupanta zginęło ok. 60tys. żołnierzy AK. Między innymi 30 czerwca 1943r. Niemcy ujęli Komendanta Głównego AK, gen. Stefana „Grota” Roweckiego. Jego funkcję przejął gen. Tadeusz Komorowski, pseudonim „Bór”.
Plan powstania
Armia Krajowa równocześnie z prowadzeniem walki bieżącej zajmowała się planowaniem powstania powszechnego. Aby do niego doprowadzić, tworzyła konspiracyjne oddziały, magazynowała i uruchamiała produkcję broni oraz prowadziła działania wywiadowcze. Zakładano, że armię niemiecką pokonają wojska radzieckie i wówczas rozpocznie ona paniczny odwrót. Zamierzano wtedy, na wschód od granicy polsko-radzieckiej ustalonej w 1921r. rozpocząć akcję „Wachlarz”, mającą na celu zniszczenie linii komunikacyjnych wojsk niemieckich w czasie ich wycofywania się z obszarów ZSRR. Działania celowo oddalono od ziem polskich, aby uniknąć represjonowania Polaków przez Niemców w odwecie za akcje dywersyjne i maksymalnie opóźnić na skutek zniszczeń wejście Armii Czerwonej. W tej sytuacji AK zyskałaby czas na rozpoczęcie powstania w Polsce. Planowano rozbroić oddziały niemieckie, a w zdobytą broń i sprzęt wyposażyć polskie wojsko, co znacznie zwiększyłoby jego siłę. Jednocześnie w kraju miały wylądować polskie dywizjony lotnicze i 1. Brygada Spadochronowa, przerzucone z Wielkiej Brytanii. Zamierzono zorganizować administrację i armię przed wkroczeniem Armii Czerwonej w granice byłej II Rzeczpospolitej i wystąpić w roli „gospodarza terenu”.
Niemcy, mimo klęsk na froncie wschodnim, wycofywali się zachowując porządek. Rozwiały się więc nadzieje przywódców państwa podziemnego, którzy liczyli na niskie morale niemieckich wojsk i chaos. Dlatego też na przełomie 1943 i 1944r. Opracowano nowy plan pod kryptonimem „Burza”. Zrezygnowano też z wybuchu powstania od razu na terenie całego kraju, ponieważ silna wciąż armia hitlerowska zmasakrowałaby Polaków. Zamierzano je wywoływać strefami, poczynając od wschodu, i rozszerzać w miarę zbliżania się jednostek radzieckich. Polacy mieli atakować Niemców, współpracując z nadciągającymi oddziałami Armii Czerwonej, a na opanowanych obszarach planowali ujawnienie AK i administracji podziemnej. Występując w roli gospodarzy, chcieli potwierdzić polskość Kresów Wschodnich, uznawanych przez ZSRR za jego terytorium, oraz legalność rządu emigracyjnego. Plan „Burza” był zatem militarnie wymierzony przeciwko Niemcom, ale politycznie- przeciwko ZSRR, nieuznającemu od kwietnia 1943r. rządu londyńskiego. W ukryciu miała pozostać organizacja „Nie”, kierowana przez gen. Emila Fieldorfa, pseudonim „Nil”. Miała ona kontynuować walkę o niepodległość Polski w wypadku klęski planu „Burza” i przejęcia władzy przez komunistów po zajęciu polskiego terytorium przez Armię Czerwoną.