Jakie ideały oświecenia i teorie stały się fundamentem nowego państwa USA. w formie wypracowania. (konkretny przykład z teorii, i odniesienie do konstytucji, konstytucja 4 lipca 1776
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Zapoczątkowane w końcu XVII w. przez Isaaca Newtona i Johna Lockea Oświecenie miało ogromny wpływ na przemiany ustrojowe w dużej ilości państw światowych. Dotyczyło to także amerykańskich kolonii Anglii oraz rządzonych przez królów Francji i Polski. Zmiany te nie przebiegały w nich w sposób jednakowy, doprowadzając w przypadku Ameryki i Francji, choć przebiegającej w odmienny sposób, do wojny domowej, natomiast w przypadku Polski miały one łagodny charakter. Z wymienionych powyżej doktryny ustrojowe Lockea wywierały największy wpływ na przemiany w Świecie. Warto więc przybliżyć jego sylwetkę i poglądy polityczne.
John Locke (1632 1704) lekarz, przez wiele lat sekretarz i guwerner w domu przywódcy Wigów, lorda Shaftesburyego, z którym przebywał na wygnaniu we Francji i Holandii. W 1688 r. powrócił do Anglii, gdzie stał się wpływową osobistością. Przedmiotem jego filozoficznych rozważań był umysł ludzki, który jego zdaniem podczas narodzin stanowił tzw. nie zapisaną tablicę (tabula rasa) z biegiem czasu i pod wpływem doświadczeń zapisywaną. Przeciwstawił się tym samym kartezjańskiej teorii idei wrodzonych. Odrzucając je negował on także istnienie wrodzonych zasad moralnych, twierdząc iż są jedynie dwie tendencje przyrodzone człowiekowi: pragnienie szczęścia i unikanie cierpienia, a szczęście to szczytowa przyjemność. Zasłynął Locke także, wśród pisarzy politycznych swoimi poglądami. W swych dziełach List o tolerancji i Dwa traktaty o rządzie przewijało się hasło umowy społecznej, jako uzasadnienie rewolucji. Według tej doktryny w przedpaństwowym stanie natury przysługiwały już ludziom niezbywalne prawa do życia, wolności i własności. Własność powstała dzięki pracy, Swoją pracą człowiek wygospodarowywał ze wspólnoty tyle ziemi, ile zdołał uprawić i tyle produktów, ile mógł zużyć (gromadzenie ponad potrzeby prowadziłoby do psucia się produktów i ich marnotrawstwa). Jego zdaniem w społeczeństwie wszyscy ludzie są równi wobec prawa, niezależnie od stanu społecznego i posiadania. Jednostkom przysługiwała wolność działalności gospodarczej, kulturalnej i politycznej. Państwo pozostawało neutralne również w dziedzinie religii. Z powszechnej tolerancji wyłączył Locke jednak katolików, którzy podlegali obcej władzy (papieskiej) i ateistów, jako wrogów wszelkiego porządku społecznego i moralności. Według jego doktryny państwo nie było suwerenne, ale stanowiło ochronę praw stojących nad nim. Locke był optymistą wierzącym w dobrą naturę ludzką i wysuwał pogląd, że większość reprezentuje słuszną sprawę. W wyniku wyrażonej przez większość woli dochodziło do zawarcia umowy społecznej i większość miała decydować o ukonstytuowaniu się ciał przedstawicielskich. Gwarancję wolności widział Locke w podziale władz na ustawodawczą i wykonawczą, które to władze miały być sprawowane przez różne osoby. Władza ustawodawcza, określana jako najwyższa, miała należeć do reprezentantów obywateli. Ci zaś byli zobowiązani do posłuszeństwa rządowi, dopóki działała ona zgodnie z prawem natury oraz z zasadniczymi normami pozytywnymi i dopóki nie naruszała ona stanowionych przez władzę ustawodawczą praw. Doktryna Lockea zlegalizowanego oporu dostarczyła motywacji prawnej jego naśladowcom oraz wielu ruchom rewolucyjnym i reformatorskim na całym świecie dominującym przez cały wiek XVIII. Wśród nich znajdowały się także Stany Zjednoczone, Francja i Polska.
Pierwszym państwem z wymienionej trójki, które wcieliło w życie idee Lockea były Stany Zjednoczone. Po zakończeniu wojny siedmioletniej (1756 1763) rząd brytyjski dążył do ściślejszego podporządkowania sobie kolonii amerykańskich, których bogactwo i niezależność wzrosły w czasie wojen z połowy stulecia. W tym czasie Anglia przeżywała kryzys finansowy. Jej zadłużenie wynosiło 130 milionów funtów. Aby wyjść z niego rząd postanowił obciążyć rygorami fiskalnymi i nie tylko przede wszystkim 13 kolonii, zabraniając im między innymi ekspansji na zachód od Gór Skalistych, które to ziemie ogłoszone zostały koronnymi, zarezerwowanymi dla Indian, a także emitowania własnych banknotów. Wprowadzono duże opłaty celne oraz uchwałą parlamentu z 1764 r. opłaty stemplowe (Stamp Act) obejmujące wszelkie transakcje, akty prawne i druki. Podatek ten dotykał wszystkie warstwy ludności. Przeciwko takiej polityce wystąpiło społeczeństwo amerykańskie. Do Londynu wyruszył Benjamin Franklin z broszurą napisaną przez adwokata Jamesa Otisa pt.:Obrona i wywód praw brytyjskich kolonii, która krytykowała takie postępowanie. W odpowiedzi premier Grenville postanowił wprowadzić ustawę stemplową w życie obostrzoną ustawą o buncie (Mutiny Act). W koloniach zawrzało. Koloniści na zjeździe w Nowym Jorku, na jesieni 1765 r., ogłosili między innymi bojkot angielskich towarów. Wywołało to reakcję angielskich kupców, którzy zmusili rząd do zniesienia opłat stemplowych. W 1767 r. kanclerz skarbu Charles Townshend wprowadził cło na szkło, ołów, herbatę, papier i inne artykuły importowane przez kolonie. Lecz dopiero ustawa o herbacie (Tea Act) wywołała prawdziwe oburzenie, które w konsekwencji zakończyło się wojną. Rozpoczęła się ona 17 kwietnia 1775 r. wymianą strzałów pod Lexington. Natomiast 15 czerwca Kongres Kontynentalny obradujący od 10 maja w Filadelfii, powierzył naczelne dowództwo Jerzemu Waszyngtonowi. W toku działań wojennych w społeczeństwie amerykańskim pojawiła się myśl o zerwaniu związku państwowego z Wielką Brytanią. Hasło niepodległości Stanów Zjednoczonych wypowiedział po raz pierwszy w 1766 r. Anglik Thomas Paine, który dwa lata wcześniej przybył do Ameryki. W swej broszurze Zdrowy rozsądek, opierając się na doktrynie Lockea, obwieścił naturalne prawo ludu do wolności i zjednoczenia oraz walkę z tronem i tyranią. W tym samym roku zgromadzenia poszczególnych stanów zaczęły podejmować uchwały o ogłoszeniu niepodległości (styczeń Massachusetts, kwiecień Karolina Północna, maj Wirginia), 7 czerwca Kongres Kontynentalny wyłonił komitet na czele z Thomasem Jaffersonem do opracowania Deklaracji Niepodległości, która zastała podpisana 4 lipca przez 55 członków Kongresu, a tylko jeden odmówił. Zmagania kolonii w wojnie o niepodległość zakończyły się ich pełnym sukcesem w 1781 r. Jej zwieńczeniem była Konstytucja, która została zatwierdzona 17 września 1787 r. podpisami 41 członków Konwencji zwołanej w tym celu do Filadelfii. Opierała się ona między innymi na zasadach głoszonych przez Lockea i Monteskiusza, czyli podziału władzy i powszechnego do niej dostępu całego społeczeństwa.
Powstanie Stanów Zjednoczonych wywarło duży wpływ na rozbudzenie nastrojów rewolucyjnych w całej Europie. Prekursorem tych idei we Francji był Jan Jakub Rousseau, zwolennik Johna Lockea i propagator jego myśli. Siedem lat po zakończeniu wojny o niepodległość Ameryki, 14 lipca 1789 r., we Francji wybuchła rewolucja. Nie sposób omówić wszystkich aspektów związanych z jej wybuchem. Faktem jest, że XVIII w., a szczególnie jego druga połowa, był dla niej okresem ciężkim, związanym z wyniszczającymi kraj wojnami. Jej prowadzenie najciężej, co zrozumiałe odczuwały stany najniższe: chłopi, rzemieślnicy, średnio i mniej zamożni mieszczanie itp. W 1774 roku na tron Francji wstąpił Ludwik XVI, który w opinii historyków uchodził za mało inteligentnego i nieśmiałego chłopca. Wraz z jego rządami skończył się czas ponad kilkudziesięcioletniej ery dobrobytu. Główną przyczyną trudności gospodarczych były złe urodzaje, co pociągnęło za sobą spadek popytu na wyroby przemysłowe zastój w produkcji i bezrobocie. W latach 1776-1777 zbiory były fatalne i w latach następnych powtarzało się to znacznie częściej niż w połowie stulecia. Mimo złych urodzajów ceny zboża i wina spadały, co utrzymało się przez dziesięć następnych lat. W 1788 r. gradobicia, powodzie, susza i przymrozki zniszczyły ponoć połowę plonów, co pociągnęło za sobą gwałtownych wzrost cen żywności i ciężki kryzys we wszystkich dziedzinach gospodarki. W tym czasie do głosu doszła najniższa warstwa społeczeństwa francuskiego. Powodem tego były nieumiejętnie prowadzone reformy kolejnych rządów, które dyskryminowały najbiedniejszych, między innymi przez parcelację i grodzenie gruntów gminnych, co było korzystne dla bogatych farmerów. 7 czerwca 1788 r. na jarmarku w Grenoble chłopi zaatakowali wojsko, rażąc je dachówkami. Nastąpiło wielkie ożywienie polityczne. W ciągu paru miesięcy roku wydano przeszło 500 broszur, wśród których 90% atakowało despotyzm ministerialny. Połowa autorów wywodziła się spośród szlachty, połowa spośród mieszczaństwa. W publikacjach tych domagano się miedzy innymi zwołania Stanów Generalnych nie zbierających się od 1614 r. 8 sierpnia król Ludwik XVI ogłosił decyzję zawieszającą działalność Kurii Królewskiej i wydał edykt o zwołaniu na dzień 1 maja 1789 r. Stanów Generalnych. 28 kwietnia 1789 r., a więc na parę dni przed rozpoczęciem obrad, w dzielnicy Paryża Saint-Antoine wybuchło formalne powstanie. Obrady Stanów Generalnych wywołały nowy, jeszcze silniejszy konflikt. Podstawą do niego było orzeczenie parlamentu paryskiego z września 1788 r. o obradach i głosowaniu stanów w trzech oddzielnych izbach oraz zwołanie Zgromadzenia Notabli, które dodało do tego, że jeśli stan trzeci będzie wysuwał zbyt wielkie żądania, to dwa stany wyższe będą mogły pozbawić go legalności i odwołać się do parlamentów, jako jedynego ciała zdolnego definiować prawo. Niedoceniany, a w wielu przypadkach nawet ignorowany stan trzeci, 17 czerwca 1789 r., ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym, jako jedynym organem mogącym podejmować decyzje. W tym czasie z ogromną siłą wystąpiło społeczeństwo Francji, które 14 lipca wdarło się do Bastylii, wypowiadając wojnę królowi i dotychczasowemu systemowi politycznemu. Na jego czele stanęło Zgromadzenie Narodowe. 28 sierpnia uchwaliło ono słynną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela wzorowaną na Deklaracji Praw Stanów Zjednoczonych. Natomiast zwięczeniem dążeń rewolucyjnych była uchwalona dnia 14 września Konstytucja. Następne lata były najkrwawszym okresem w historii Francji, podczas którego nienawiść do warstw rządzących i szlachty wzięła górę nad rozsądkiem i ideami, jakie reprezentowało Oświecenie. Jej symbolem stała się gilotyna i krwawe rządy Jakobinów.
Druga połowa XVIII w. w Polsce charakteryzowała się rozkwitem świadomości politycznej, związanej z głoszonymi ideami Oświecenia. Pojawiło się nowe pokolenie reformatorów, wśród których poczesne miejsce zajęli księża Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic. Sformułowali oni w licznych traktatach politycznych program reform społecznych i ustrojowych. Wyłaniała się z nich wizja Rzeczpospolitej jako monarchii konstytucyjnej z dziedzicznym tronem, w której funkcjonuje zreformowany sejm, spełniający kontrolę nad sprawną administracją. Stan mieszczański miał otrzymać przywileje szlacheckie, a chłopi wolność osobistą. Ksiądz Hugo Kołłątaj opowiadał się za utworzeniem osobnej izby mieszczańskiej w parlamencie. W latach osiemdziesiątych tego wieku narastało w narodzie polskim oburzenie na ingerencję rosyjską w wewnętrzne sprawy Polski. Oczekiwano na przemiany społeczne, którym sprzeciwiała się Rosja. Dla ich wprowadzenia niezbędne było szerokie poparcie w społeczeństwie polskim oraz sprzyjająca sytuacja na arenie międzynarodowej. Nastąpiło to w wyniku uwikłania się Rosji w wojnę z Turcją (od 1787 r.) i Szwecją. Wówczas to caryca Katarzyna II, na zjeździe kaniowskim, zgodziła się, acz niechętnie, na zwołanie sejmu pod laską konfederacji w celu zawarcia sojuszu polsko-rosyjskiego i zwiększenia liczebności wojska. Na 6 października 1788 r. wyznaczono termin otwarcia sejmu w Warszawie. Marszałkiem konfederacji koronnej obrano Stanisława Małachowskiego, a litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehę. Marszałkiem Izby Poselskiej został Stanisław Małachowski. Nazajutrz zawiązano Akt konfederacji generalnej w sejmujących stanach obojga narodów. Najważniejszym zadaniem sejmu było uchwalenie aktów określających nowy ustrój polityczny Rzeczpospolitej. W toku obrad starły się ze sobą trzy stronnictwa polityczne, które reprezentowały trzy różne koncepcje ustroju państwa i reformy społecznej. Pierwszym z nich było tzw. stronnictwo patriotyczne skupione wokół Adama Czartoryskiego, Stanisława Małachowskiego, Hugo Kołłątaja i Ignacego Potockiego, które głosiło przeprowadzenie szeroko zakrojonych reform. Drugim było stronnictwo zwane królewskim skupione przy Stanisławie Auguście Poniatowskim, a dążące do wzmocnienia władzy wykonawczej przy zachowaniu dotychczasowych związków z Rosją. Natomiast trzecią grupę stanowiło stronnictwo magnackie walczące o utrzymanie dotychczasowego systemu władzy. Program taki reprezentowali Szczęsny Potocki, hetmani Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki oraz marszałek Kazimierz Nestor Sapieha. W toku prac sejmowych uchwalono wiele ważnych ustaw, z których najważniejszą była tzw. Ustawa Rządowa uchwalona 3 maja 1791 r., zwana także Konstytucją 3 maja, a wpisana do ksiąg grodzkich dwa dni później. Obrady sejmu zakończyły się w maju 1792 r. Jeszcze w tym samym miesiącu Szczęsny Potocki, hetmani Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski ogłosili w Targowicy konfederację w obronie dawnego ustroju i poprosili o pomoc carycę Katarzynę II. Rozpoczęły się działania wojenne, a w następnym roku nastąpił drugi rozbiór Polski. Ustawa Rządowa upadła. Niezależnie od licznych niekonsekwencji, Ustawa Rządowa, szczególnie w zakresie ustroju państwowego, stworzyła przesłanki naprawy Rzeczpospolitej i jej rozwoju w kierunku burżuazyjno-szlacheckiej monarchii parlamentarnej. Na jej podstawie można było także walczyć o dalsze reformy zmierzające do budowy silnego państwa polskiego.
Podsumowując wiek XVIII, a w nim szeroko głoszone przez takich myślicieli, jak John Locke, Jan Jakub Rousseau, Thomas Paine, czy też Hugo Kołłataj i Stanisław Staszic, idee Oświecenia przyniósł ogromne zmiany nie tylko ustrojowe, lecz także w sposobie patrzenia ludzi na swoje otoczenie i Świat. Na te zmiany miało ogromny wpływ pojawienie się i rozwój tzw. czwartej władzy, czyli mediów (w tym przypadku prasy). To między innymi dzięki niej ludzie mogli zapoznać się z nowym spojrzeniem na politykę, połączyć się z podobnie myślącymi z innych krajów i włączyć się do zmian, jakie głosili ówcześni publicyści. Kończyło się to, co widać z powyższych, różnie, gdyż społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, Francji i Polski inaczej widziały i rozumiały przeprowadzenie niezbędnych w tym czasie zmian w swoich krajach. W najgorszym położeniu znalazło się społeczeństwo Francji, które to szczytne idee głoszone przez Johna Lockea zamieniły na zemstę skierowaną przeciwko bogatej szlachcie i mieszczaństwu.
John Locke (1632 1704) lekarz, przez wiele lat sekretarz i guwerner w domu przywódcy Wigów, lorda Shaftesburyego, z którym przebywał na wygnaniu we Francji i Holandii. W 1688 r. powrócił do Anglii, gdzie stał się wpływową osobistością. Przedmiotem jego filozoficznych rozważań był umysł ludzki, który jego zdaniem podczas narodzin stanowił tzw. nie zapisaną tablicę (tabula rasa) z biegiem czasu i pod wpływem doświadczeń zapisywaną. Przeciwstawił się tym samym kartezjańskiej teorii idei wrodzonych. Odrzucając je negował on także istnienie wrodzonych zasad moralnych, twierdząc iż są jedynie dwie tendencje przyrodzone człowiekowi: pragnienie szczęścia i unikanie cierpienia, a szczęście to szczytowa przyjemność. Zasłynął Locke także, wśród pisarzy politycznych swoimi poglądami. W swych dziełach List o tolerancji i Dwa traktaty o rządzie przewijało się hasło umowy społecznej, jako uzasadnienie rewolucji. Według tej doktryny w przedpaństwowym stanie natury przysługiwały już ludziom niezbywalne prawa do życia, wolności i własności. Własność powstała dzięki pracy, Swoją pracą człowiek wygospodarowywał ze wspólnoty tyle ziemi, ile zdołał uprawić i tyle produktów, ile mógł zużyć (gromadzenie ponad potrzeby prowadziłoby do psucia się produktów i ich marnotrawstwa). Jego zdaniem w społeczeństwie wszyscy ludzie są równi wobec prawa, niezależnie od stanu społecznego i posiadania. Jednostkom przysługiwała wolność działalności gospodarczej, kulturalnej i politycznej. Państwo pozostawało neutralne również w dziedzinie religii. Z powszechnej tolerancji wyłączył Locke jednak katolików, którzy podlegali obcej władzy (papieskiej) i ateistów, jako wrogów wszelkiego porządku społecznego i moralności. Według jego doktryny państwo nie było suwerenne, ale stanowiło ochronę praw stojących nad nim. Locke był optymistą wierzącym w dobrą naturę ludzką i wysuwał pogląd, że większość reprezentuje słuszną sprawę. W wyniku wyrażonej przez większość woli dochodziło do zawarcia umowy społecznej i większość miała decydować o ukonstytuowaniu się ciał przedstawicielskich. Gwarancję wolności widział Locke w podziale władz na ustawodawczą i wykonawczą, które to władze miały być sprawowane przez różne osoby. Władza ustawodawcza, określana jako najwyższa, miała należeć do reprezentantów obywateli. Ci zaś byli zobowiązani do posłuszeństwa rządowi, dopóki działała ona zgodnie z prawem natury oraz z zasadniczymi normami pozytywnymi i dopóki nie naruszała ona stanowionych przez władzę ustawodawczą praw. Doktryna Lockea zlegalizowanego oporu dostarczyła motywacji prawnej jego naśladowcom oraz wielu ruchom rewolucyjnym i reformatorskim na całym świecie dominującym przez cały wiek XVIII. Wśród nich znajdowały się także Stany Zjednoczone, Francja i Polska.
Pierwszym państwem z wymienionej trójki, które wcieliło w życie idee Lockea były Stany Zjednoczone. Po zakończeniu wojny siedmioletniej (1756 1763) rząd brytyjski dążył do ściślejszego podporządkowania sobie kolonii amerykańskich, których bogactwo i niezależność wzrosły w czasie wojen z połowy stulecia. W tym czasie Anglia przeżywała kryzys finansowy. Jej zadłużenie wynosiło 130 milionów funtów. Aby wyjść z niego rząd postanowił obciążyć rygorami fiskalnymi i nie tylko przede wszystkim 13 kolonii, zabraniając im między innymi ekspansji na zachód od Gór Skalistych, które to ziemie ogłoszone zostały koronnymi, zarezerwowanymi dla Indian, a także emitowania własnych banknotów. Wprowadzono duże opłaty celne oraz uchwałą parlamentu z 1764 r. opłaty stemplowe (Stamp Act) obejmujące wszelkie transakcje, akty prawne i druki. Podatek ten dotykał wszystkie warstwy ludności. Przeciwko takiej polityce wystąpiło społeczeństwo amerykańskie. Do Londynu wyruszył Benjamin Franklin z broszurą napisaną przez adwokata Jamesa Otisa pt.:Obrona i wywód praw brytyjskich kolonii, która krytykowała takie postępowanie. W odpowiedzi premier Grenville postanowił wprowadzić ustawę stemplową w życie obostrzoną ustawą o buncie (Mutiny Act). W koloniach zawrzało. Koloniści na zjeździe w Nowym Jorku, na jesieni 1765 r., ogłosili między innymi bojkot angielskich towarów. Wywołało to reakcję angielskich kupców, którzy zmusili rząd do zniesienia opłat stemplowych. W 1767 r. kanclerz skarbu Charles Townshend wprowadził cło na szkło, ołów, herbatę, papier i inne artykuły importowane przez kolonie. Lecz dopiero ustawa o herbacie (Tea Act) wywołała prawdziwe oburzenie, które w konsekwencji zakończyło się wojną. Rozpoczęła się ona 17 kwietnia 1775 r. wymianą strzałów pod Lexington. Natomiast 15 czerwca Kongres Kontynentalny obradujący od 10 maja w Filadelfii, powierzył naczelne dowództwo Jerzemu Waszyngtonowi. W toku działań wojennych w społeczeństwie amerykańskim pojawiła się myśl o zerwaniu związku państwowego z Wielką Brytanią. Hasło niepodległości Stanów Zjednoczonych wypowiedział po raz pierwszy w 1766 r. Anglik Thomas Paine, który dwa lata wcześniej przybył do Ameryki. W swej broszurze Zdrowy rozsądek, opierając się na doktrynie Lockea, obwieścił naturalne prawo ludu do wolności i zjednoczenia oraz walkę z tronem i tyranią. W tym samym roku zgromadzenia poszczególnych stanów zaczęły podejmować uchwały o ogłoszeniu niepodległości (styczeń Massachusetts, kwiecień Karolina Północna, maj Wirginia), 7 czerwca Kongres Kontynentalny wyłonił komitet na czele z Thomasem Jaffersonem do opracowania Deklaracji Niepodległości, która zastała podpisana 4 lipca przez 55 członków Kongresu, a tylko jeden odmówił. Zmagania kolonii w wojnie o niepodległość zakończyły się ich pełnym sukcesem w 1781 r. Jej zwieńczeniem była Konstytucja, która została zatwierdzona 17 września 1787 r. podpisami 41 członków Konwencji zwołanej w tym celu do Filadelfii. Opierała się ona między innymi na zasadach głoszonych przez Lockea i Monteskiusza, czyli podziału władzy i powszechnego do niej dostępu całego społeczeństwa.
Powstanie Stanów Zjednoczonych wywarło duży wpływ na rozbudzenie nastrojów rewolucyjnych w całej Europie. Prekursorem tych idei we Francji był Jan Jakub Rousseau, zwolennik Johna Lockea i propagator jego myśli. Siedem lat po zakończeniu wojny o niepodległość Ameryki, 14 lipca 1789 r., we Francji wybuchła rewolucja. Nie sposób omówić wszystkich aspektów związanych z jej wybuchem. Faktem jest, że XVIII w., a szczególnie jego druga połowa, był dla niej okresem ciężkim, związanym z wyniszczającymi kraj wojnami. Jej prowadzenie najciężej, co zrozumiałe odczuwały stany najniższe: chłopi, rzemieślnicy, średnio i mniej zamożni mieszczanie itp. W 1774 roku na tron Francji wstąpił Ludwik XVI, który w opinii historyków uchodził za mało inteligentnego i nieśmiałego chłopca. Wraz z jego rządami skończył się czas ponad kilkudziesięcioletniej ery dobrobytu. Główną przyczyną trudności gospodarczych były złe urodzaje, co pociągnęło za sobą spadek popytu na wyroby przemysłowe zastój w produkcji i bezrobocie. W latach 1776-1777 zbiory były fatalne i w latach następnych powtarzało się to znacznie częściej niż w połowie stulecia. Mimo złych urodzajów ceny zboża i wina spadały, co utrzymało się przez dziesięć następnych lat. W 1788 r. gradobicia, powodzie, susza i przymrozki zniszczyły ponoć połowę plonów, co pociągnęło za sobą gwałtownych wzrost cen żywności i ciężki kryzys we wszystkich dziedzinach gospodarki. W tym czasie do głosu doszła najniższa warstwa społeczeństwa francuskiego. Powodem tego były nieumiejętnie prowadzone reformy kolejnych rządów, które dyskryminowały najbiedniejszych, między innymi przez parcelację i grodzenie gruntów gminnych, co było korzystne dla bogatych farmerów. 7 czerwca 1788 r. na jarmarku w Grenoble chłopi zaatakowali wojsko, rażąc je dachówkami. Nastąpiło wielkie ożywienie polityczne. W ciągu paru miesięcy roku wydano przeszło 500 broszur, wśród których 90% atakowało despotyzm ministerialny. Połowa autorów wywodziła się spośród szlachty, połowa spośród mieszczaństwa. W publikacjach tych domagano się miedzy innymi zwołania Stanów Generalnych nie zbierających się od 1614 r. 8 sierpnia król Ludwik XVI ogłosił decyzję zawieszającą działalność Kurii Królewskiej i wydał edykt o zwołaniu na dzień 1 maja 1789 r. Stanów Generalnych. 28 kwietnia 1789 r., a więc na parę dni przed rozpoczęciem obrad, w dzielnicy Paryża Saint-Antoine wybuchło formalne powstanie. Obrady Stanów Generalnych wywołały nowy, jeszcze silniejszy konflikt. Podstawą do niego było orzeczenie parlamentu paryskiego z września 1788 r. o obradach i głosowaniu stanów w trzech oddzielnych izbach oraz zwołanie Zgromadzenia Notabli, które dodało do tego, że jeśli stan trzeci będzie wysuwał zbyt wielkie żądania, to dwa stany wyższe będą mogły pozbawić go legalności i odwołać się do parlamentów, jako jedynego ciała zdolnego definiować prawo. Niedoceniany, a w wielu przypadkach nawet ignorowany stan trzeci, 17 czerwca 1789 r., ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym, jako jedynym organem mogącym podejmować decyzje. W tym czasie z ogromną siłą wystąpiło społeczeństwo Francji, które 14 lipca wdarło się do Bastylii, wypowiadając wojnę królowi i dotychczasowemu systemowi politycznemu. Na jego czele stanęło Zgromadzenie Narodowe. 28 sierpnia uchwaliło ono słynną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela wzorowaną na Deklaracji Praw Stanów Zjednoczonych. Natomiast zwięczeniem dążeń rewolucyjnych była uchwalona dnia 14 września Konstytucja. Następne lata były najkrwawszym okresem w historii Francji, podczas którego nienawiść do warstw rządzących i szlachty wzięła górę nad rozsądkiem i ideami, jakie reprezentowało Oświecenie. Jej symbolem stała się gilotyna i krwawe rządy Jakobinów.
Druga połowa XVIII w. w Polsce charakteryzowała się rozkwitem świadomości politycznej, związanej z głoszonymi ideami Oświecenia. Pojawiło się nowe pokolenie reformatorów, wśród których poczesne miejsce zajęli księża Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic. Sformułowali oni w licznych traktatach politycznych program reform społecznych i ustrojowych. Wyłaniała się z nich wizja Rzeczpospolitej jako monarchii konstytucyjnej z dziedzicznym tronem, w której funkcjonuje zreformowany sejm, spełniający kontrolę nad sprawną administracją. Stan mieszczański miał otrzymać przywileje szlacheckie, a chłopi wolność osobistą. Ksiądz Hugo Kołłątaj opowiadał się za utworzeniem osobnej izby mieszczańskiej w parlamencie. W latach osiemdziesiątych tego wieku narastało w narodzie polskim oburzenie na ingerencję rosyjską w wewnętrzne sprawy Polski. Oczekiwano na przemiany społeczne, którym sprzeciwiała się Rosja. Dla ich wprowadzenia niezbędne było szerokie poparcie w społeczeństwie polskim oraz sprzyjająca sytuacja na arenie międzynarodowej. Nastąpiło to w wyniku uwikłania się Rosji w wojnę z Turcją (od 1787 r.) i Szwecją. Wówczas to caryca Katarzyna II, na zjeździe kaniowskim, zgodziła się, acz niechętnie, na zwołanie sejmu pod laską konfederacji w celu zawarcia sojuszu polsko-rosyjskiego i zwiększenia liczebności wojska. Na 6 października 1788 r. wyznaczono termin otwarcia sejmu w Warszawie. Marszałkiem konfederacji koronnej obrano Stanisława Małachowskiego, a litewskiej Kazimierza Nestora Sapiehę. Marszałkiem Izby Poselskiej został Stanisław Małachowski. Nazajutrz zawiązano Akt konfederacji generalnej w sejmujących stanach obojga narodów. Najważniejszym zadaniem sejmu było uchwalenie aktów określających nowy ustrój polityczny Rzeczpospolitej. W toku obrad starły się ze sobą trzy stronnictwa polityczne, które reprezentowały trzy różne koncepcje ustroju państwa i reformy społecznej. Pierwszym z nich było tzw. stronnictwo patriotyczne skupione wokół Adama Czartoryskiego, Stanisława Małachowskiego, Hugo Kołłątaja i Ignacego Potockiego, które głosiło przeprowadzenie szeroko zakrojonych reform. Drugim było stronnictwo zwane królewskim skupione przy Stanisławie Auguście Poniatowskim, a dążące do wzmocnienia władzy wykonawczej przy zachowaniu dotychczasowych związków z Rosją. Natomiast trzecią grupę stanowiło stronnictwo magnackie walczące o utrzymanie dotychczasowego systemu władzy. Program taki reprezentowali Szczęsny Potocki, hetmani Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki oraz marszałek Kazimierz Nestor Sapieha. W toku prac sejmowych uchwalono wiele ważnych ustaw, z których najważniejszą była tzw. Ustawa Rządowa uchwalona 3 maja 1791 r., zwana także Konstytucją 3 maja, a wpisana do ksiąg grodzkich dwa dni później. Obrady sejmu zakończyły się w maju 1792 r. Jeszcze w tym samym miesiącu Szczęsny Potocki, hetmani Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski ogłosili w Targowicy konfederację w obronie dawnego ustroju i poprosili o pomoc carycę Katarzynę II. Rozpoczęły się działania wojenne, a w następnym roku nastąpił drugi rozbiór Polski. Ustawa Rządowa upadła. Niezależnie od licznych niekonsekwencji, Ustawa Rządowa, szczególnie w zakresie ustroju państwowego, stworzyła przesłanki naprawy Rzeczpospolitej i jej rozwoju w kierunku burżuazyjno-szlacheckiej monarchii parlamentarnej. Na jej podstawie można było także walczyć o dalsze reformy zmierzające do budowy silnego państwa polskiego.
Podsumowując wiek XVIII, a w nim szeroko głoszone przez takich myślicieli, jak John Locke, Jan Jakub Rousseau, Thomas Paine, czy też Hugo Kołłataj i Stanisław Staszic, idee Oświecenia przyniósł ogromne zmiany nie tylko ustrojowe, lecz także w sposobie patrzenia ludzi na swoje otoczenie i Świat. Na te zmiany miało ogromny wpływ pojawienie się i rozwój tzw. czwartej władzy, czyli mediów (w tym przypadku prasy). To między innymi dzięki niej ludzie mogli zapoznać się z nowym spojrzeniem na politykę, połączyć się z podobnie myślącymi z innych krajów i włączyć się do zmian, jakie głosili ówcześni publicyści. Kończyło się to, co widać z powyższych, różnie, gdyż społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, Francji i Polski inaczej widziały i rozumiały przeprowadzenie niezbędnych w tym czasie zmian w swoich krajach. W najgorszym położeniu znalazło się społeczeństwo Francji, które to szczytne idee głoszone przez Johna Lockea zamieniły na zemstę skierowaną przeciwko bogatej szlachcie i mieszczaństwu.