„Oda do młodości” to młodzieńczy wiersz programowy Adama Mickiewicza. Napisał go w Kownie, w 1820 r., mając 22 lata. Była wyrazem poglądów, jakie wyznawali studenci wileńskiego uniwersytetu, zrzeszeni w organizacjach filomatów i filaretów, do których Mickiewicz należał.
Jest to utwór napisany zgodnie z poetyką klasyczną. Forma wiersza, oda, jest typowa dla minionego okresu, oświecenia. W odzie wyrażano treści podniosłe, wysuwano bohaterskie hasła.
„Oda” Adama Mickiewicza ma jednak charakter przełomowy. Zachowując oświeceniową formę zawiera idee charakterystyczne dla nowego okresu – romantyzmu. Jest to zatem utwór z pogranicza różnych prądów, a nawet epok, tkwiący pomiędzy dwoma przeciwstawnymi poetykami. Ukazuje on dwa sprzeczne światy: świat „starych” i „młodych”.
Pokoleniem „starych” nazywa poeta tych, którzy są wierni przekonaniom oświecenia. Mówi, że są to „szkieletów ludy”. Pomarszczone, starcze czoła chylą się ku ziemi i widzą tylko wąski krąg swoich własnych spraw. Żyją w gnuśności, w egoizmie, w samolubstwie. Nie myślą o innych ludziach i inni też nie myślą o nich. Ich poglądy są ograniczone. Są przesądni, cechuje ich ciasnota umysłowa. Z ich starego, zacofanego sposobu myślenia wynika ostrożność, chłód polityczny i małoduszność. Są one przeszkodą w postępie i rozwoju świata. Tworzą oni jakby lodową skorupę, która ściska świat, nie pozwalając mu się rozwinąć. Boją się wszelkich zmian. W obronie swojego istnienia i swoich poglądów mogą posuwać się nawet do gwałtu i przemocy.
Temu świat przeciwstawia Mickiewicz pokolenie „młodych”. To romantycy. Mają oni zapał, nadzieję, odwagę, pragnienie postępu i rozwoju. Kierują się nie przyziemną kalkulacją, ale uczuciami, które dodają im „skrzydeł” i pozwalają wznieść się ponad ponurość i egoizm świata „starych”. „Oda” wyraża filomackie pragnienie przebudowy świata, jego udoskonalenia, dzięki realizacji romantycznych ideałów, jakimi są przyjaźń i działanie w braterskiej jedności.
„Razem młodzi przyjaciele!
W szczęściu wszystkiego są wszystkie cele.”
A zatem tylko „zestrzelenie w jedno ognisko” myśli, pragnień, sił, przyjaźni, zapału i poświęcenia „młodych” może spowodować „pchnięcie bryły z posad świata”. Wspólne działanie „młodych” może stworzyć „cuda” i „tam sięgnąć, gdzie wzrok nie sięga” i „łamać to, czego rozum nie złamie”. Siła tego działanie jest przeogromna. Wyraża tu Mickiewicz właściwą dla romantyków wiarę w ogromną moc uczuć, przeciwstawiając jej mierność sił rozsądku, rozumu, ostrożności w działaniu.
Celem zrywu młodzieżowego jest szczęście ludzkości, wolność, swoboda, postęp. Mogą być one osiągnięte tylko w zaciętej walce ze światem „starych”.
Mickiewicz w godnej i dostojnej formie ody zawarł potężne napięcie emocjonalne i myślowe. Wyraził z niej entuzjazm do walki z gnuśną i egoistyczną rzeczywistością, apoteozę młodości gotowej do walki, poświęceń. Jest to jego własna postawa i własne przekonanie. Wzywa do walki, bo wierzy, że będzie to walka zwycięska. Pod naporem siły młodości, przyjaźni, czystych, szczerych uczuć, entuzjazmu – musi ten nędzny, gnuśny świat ustąpić.