Podaj cechy gospodarki „państw naftowych” i państw słabo rozwiniętych gospodarczo
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Nigdy w historii światowego rozwoju nie było tak, żeby wszystkie państwa, czy regiony rozwijały się w tym samym tempie. Każda ewolucja – społeczna, polityczna, a także gospodarcza – podyktowana jest szeregiem uwarunkowań. W głównej mierze na rozwój danego kraju wpływ ma położenie geograficzne, warunki klimatyczne, zasoby surowców naturalnych. Nie mniej ważne są także uwarunkowania historyczne. Praktycznie od początku istnienia świata poszczególne obszary rozwijały się w różny sposób. Od zawsze też możemy zauważyć podział świata na regiony bogatsze – skupiające kraje wysoko oraz średnio rozwinięte, a także na regiony biedne – wśród których znajdują się państwa borykające się z ogromnymi problemami gospodarczymi. Podział ten szczególnie pogłębił się w czasie ostatnich kilkudziesięciu lat. Proces niestety postępuje coraz szybciej, a dysproporcje między tymi dwoma grupami pogłębiają się. Kraje wysoko rozwinięte stają się coraz bogatsze, natomiast słabo rozwinięte coraz uboższe.
Kraje wysoko rozwinięte
Kraje wysoko rozwinięte zajmują ok. 24% powierzchni świata, skupiają ok. 20% ludności, przypada na nie ponad 60% światowej produkcji, 70% eksportu i importu świata. Są to państwa,
w których PKB (Produkt Krajowy Brutto) na jednego mieszkańca przewyższa 10 tys. $. Zaliczają się do nich kraje członkowskie OECD - Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael.
Państwa te wyróżniają się ponadto: wysokim dochodem na jednego mieszkańca; przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia, jak i w tworzeniu PKB; stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB; wysokim poziomem rozwoju przemysłu, w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych, zaawansowanych technologicznie; niskimi wartościami przyrostu naturalnego i postępującym starzeniem się społeczeństwa; chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającym wysoki poziom życia ludności; rozwiniętą infrastrukturą społeczną i techniczną.
Kraje naftowe to bogate kraje arabskie, jednak nie mogą one zostać zaliczone do krajów wysoko rozwiniętych ze względu na surowcowy charakter gospodarki, źródłem ich dochodów jest eksport ropy naftowej.
Do krajów OECD należy także Polska, ale nasz kraj posiada jeszcze wiele cech fazy przejściowej i zaliczany jest do państw transformacji gospodarczej.
Kraje transformacji gospodarczej
Krajami transformacji gospodarczej określa się państwa Europy Środkowej i Wschodniej: Albanię, Bułgarię Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Węgry oraz kraje bałtyckie. Państwa te wprowadzają demokratyczne formy rządów i dokonują przemian systemu ekonomicznego od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Przez gospodarkę rynkową rozumie się taki system ekonomiczny, w którym ludzie mają znaczną swobodę w podejmowaniu decyzji – co chcą produkować, kupować i sprzedawać. Główną rolę odgrywa w tym systemie mechanizm cenowy. Reguluje on wielkość produkcji dóbr i usług. Istotnym elementem systemu rynkowego jest własność prywatna. Stąd przemiany ekonomiczne w krajach postsocjalistycznych dotyczą przede wszystkim przekształceń własnościowych. Tempo prywatyzacji w krajach transformacji gospodarczej jest zróżnicowane i uwarunkowane rolą, jaką odgrywa państwo w gospodarce.
Przekształcenia systemu ekonomicznego wywołały liczne skutki gospodarcze i społeczne, w tym:
ujawnienie się bezrobocia; wzrost inflacji; różnicowanie się społeczeństwa pod względem poziomu życia; utratę tradycyjnych rynków zbytu i reorientację geograficzną handlu zagranicznego
napływ kapitału zagranicznego; przekształcanie struktury gałęziowej przemysłu, dotąd tradycyjnego i mało konkurencyjnego.
Kraje transformacji gospodarczej zaliczają się do krajów średnio rozwiniętych.
Kraje średnio rozwinięte
Zalicza się do nich kraje, w których PKB wynosi od 3-10 tys.$ na jednego mieszkańca. Są to wspomniane już wcześniej państwa transformacji gospodarczej, a także tzw. „tygrysy azjatyckie„ obejmujące państwa uprzemysławiane w latach 50-tych, takie jak Tajwan, Singapur, Korea Płd. oraz Malezja, Tajlandia, Indonezja, które uprzemysławiane były w latach 70-tych. Rozwój tych krajów znamionuje podobny model ekonomiczny oparty na doświadczeniach Japonii. Cechy charakterystyczne: przewaga przemysłu w tworzeniu PKB, zakup nowoczesnych technologii, zasoby dobrze wykwalifikowanej, taniej siły roboczej (Korea Południowa, Tajwan, Hongkong, Indonezja, Singapur).
Kraje słabo rozwinięte
Kraje słabo rozwinięte to kraje, w których PKB nie przekracza 3 tys. $ na jednego mieszkańca. W skład tej grupy państw wchodzi ponad połowa krajów świata i zamieszkuje ją większość ludności (ponad 4 mld). Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca, czy tempa wzrostu produktu krajowego. Preferencje, jakie uzyskują te kraje w ramach pomocy gospodarczej powodują, że wiele państw, mimo uzyskiwania wyższych wskaźników rozwoju, nie rezygnuje ze statusu krajów słabo rozwiniętych. Z drugiej strony, istnieją w tej grupie kraje, które odznaczają się stale pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. ONZ określa je jako kraje „ubóstwa”.
Do krajów słabo rozwiniętych należą kraje środkowej i południowej Afryki – poza RPA – (Etiopia, Tanzania, Uganda, Czad, Malawi), większość krajów Ameryki Południowej, Środkowej, Azji (Nepal, Laos, Afganistan, Bangladesz, Jemen) i Oceanii. Wspólną cechą tych państw są silnie odczuwane problemy społeczno-ekonomiczne mające swoje źródła w dużym stopniu w przeszłości historycznej, specyfice ich położenia geograficznego i w warunkach naturalnych. Kraje te
w większości charakteryzują się: przeszłością kolonialną – kolonializm utrzymywał w tych krajach surowcowo-monokulturowy charakter gospodarki, hamował rozwój infrastruktury społecznej, a sieć transportu ukierunkował na wywóz surowców i żywności, kolonialny podział terytoriów naruszył podziały etniczne i do dziś sprzyja antagonizmom narodowościowym i roszczeniom terytorialnym; niskim poziomem PKB na mieszkańca stwarzającym barierę dla wzrostu gospodarczego; eksplozją demograficzną, z którą wiąże się duży udział ludności w wieku przedprodukcyjnym sprzyjający bezrobociu i dużym potrzebom społecznym; dominacją rolnictwa w strukturze gospodarki i niskim rozwojem przemysłu reprezentowanym przez gałęzie tradycyjne, jak przemysł wydobywczy, tekstylny; niewielkim udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu kraju (ze względu na niskie ceny oferowanych na światowy rynek surowców); niskim wskaźnikiem urbanizacji; wysokim zadłużeniem zagranicznym; wysokim analfabetyzmem, zwłaszcza wśród kobiet; niestabilną sytuacją wewnętrzną - częste konflikty, waśnie, wojny.
Barierą rozwoju krajów tej grupy są niezwykle często niekorzystne warunki naturalne
i położenie geograficzne, a zwłaszcza brak dostępu do morza, peryferyjne, wyspiarskie położenie, górzysty lub pustynny charakter. Niesprzyjające środowisko przyrodnicze jest często powodem naruszania równowagi środowiska i stanowi przesłankę do występowania klęsk ekologicznych, jak np. pustynnienie, erozja gleb, susza bądź powodzie. Sprzyja im wylesianie, nadmierny wypas zwierząt. Kraje te z racji swego położenia geograficznego częściej niż inne narażane są na klęski żywiołowe, jak trzęsienia Ziemi, erupcje wulkaniczne, cyklony tropikalne. Aby nastąpił rozwój krajów słabo rozwiniętych, wymagane są przede wszystkim takie działania, jak unowocześnienie rolnictwa i infrastruktury gospodarczej (transport, komunikacja, sieć energetyczna), podniesienie poziomu edukacji, zmniejszenie przyrostu naturalnego, zwiększenie obrotów handlu zagranicznego czy zapewnienie pomocy z krajów lepiej rozwiniętych.
Kryteria podziału świata pod względem gospodarczym
Główne kryteria podziału państw pod względem rozwoju gospodarczego to kryteria: ekonomiczne (PKB, struktura zatrudnienia, struktura handlu); przemysłowe (udział przemysłu
w tworzeniu PKB, udział kraju w światowej produkcji); demograficzne (śmiertelność urodzin, średnia długość życia, struktura wiekowa, odsetek analfabetów); społeczne (mierniki poziomu życia: dzienne spożycie kalorii, liczba lekarzy na 1 mieszkańca, udział wydatków na żywność
w budżetach domowych).
Najczęściej stosuje się miarę PKB, czyli części wartości globalnej wytworzonej
w gospodarce narodowej, pozostająca po odliczeniu zużycia pośredniego w ciągu roku, liczone
w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca. Najbogatsze kraje świata wg. PKB w 1998 r: Szwajcaria (36,9 tys. $); Dania (32,9 tys. $); Norwegia (32,8 tys. $); USA (30,2 tys. $); Japonia (30 tys. $). PKB daje obraz stanu gospodarczego państwa. Uzupełnieniem tego wskaźnika jest struktura wytwarzania PKB w poszczególnych sektorach gospodarki, oraz roczne tempo wzrostu PKB. Dużym zatrudnieniem w sektorze pierwszym (rolnictwo, przemysł wydobywczy) cechują się kraje słabo rozwinięte. Dominacja sektora trzeciego (usługi) jest dowodem wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Przewaga sektora drugiego (przemysł, budownictwo) jest typowa dla krajów rozwijających się. Jednak mierniki ekonomiczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, nie odzwierciedlają różnic społeczno-ekonomicznych poszczególnych państw.
Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) opracował wskaźnik HDI (Human Development Index)- wskaźnik rozwoju człowieka. Składa się on z trzech elementów: wskaźnika średniej długości życia, wykształcenia ludności i dochodu PKB na jednego mieszkańca. Zgodnie z rankingiem na podstawie HDI do najbogatszych krajów zaliczamy: Kanadę, Norwegię, USA, Japonie i Belgie. Najbiedniejsze to Sierpa Leone, Niger, Etiopia, Burkina Faso i Burgundii. Polska sklasyfikowana została w tym rankingu na 44 miejscu.
Kraje wysoko rozwinięte
Kraje wysoko rozwinięte zajmują ok. 24% powierzchni świata, skupiają ok. 20% ludności, przypada na nie ponad 60% światowej produkcji, 70% eksportu i importu świata. Są to państwa,
w których PKB (Produkt Krajowy Brutto) na jednego mieszkańca przewyższa 10 tys. $. Zaliczają się do nich kraje członkowskie OECD - Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael.
Państwa te wyróżniają się ponadto: wysokim dochodem na jednego mieszkańca; przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia, jak i w tworzeniu PKB; stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB; wysokim poziomem rozwoju przemysłu, w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych, zaawansowanych technologicznie; niskimi wartościami przyrostu naturalnego i postępującym starzeniem się społeczeństwa; chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającym wysoki poziom życia ludności; rozwiniętą infrastrukturą społeczną i techniczną.
Kraje naftowe to bogate kraje arabskie, jednak nie mogą one zostać zaliczone do krajów wysoko rozwiniętych ze względu na surowcowy charakter gospodarki, źródłem ich dochodów jest eksport ropy naftowej.
Do krajów OECD należy także Polska, ale nasz kraj posiada jeszcze wiele cech fazy przejściowej i zaliczany jest do państw transformacji gospodarczej.
Kraje transformacji gospodarczej
Krajami transformacji gospodarczej określa się państwa Europy Środkowej i Wschodniej: Albanię, Bułgarię Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Węgry oraz kraje bałtyckie. Państwa te wprowadzają demokratyczne formy rządów i dokonują przemian systemu ekonomicznego od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Przez gospodarkę rynkową rozumie się taki system ekonomiczny, w którym ludzie mają znaczną swobodę w podejmowaniu decyzji – co chcą produkować, kupować i sprzedawać. Główną rolę odgrywa w tym systemie mechanizm cenowy. Reguluje on wielkość produkcji dóbr i usług. Istotnym elementem systemu rynkowego jest własność prywatna. Stąd przemiany ekonomiczne w krajach postsocjalistycznych dotyczą przede wszystkim przekształceń własnościowych. Tempo prywatyzacji w krajach transformacji gospodarczej jest zróżnicowane i uwarunkowane rolą, jaką odgrywa państwo w gospodarce.
Przekształcenia systemu ekonomicznego wywołały liczne skutki gospodarcze i społeczne, w tym:
ujawnienie się bezrobocia; wzrost inflacji; różnicowanie się społeczeństwa pod względem poziomu życia; utratę tradycyjnych rynków zbytu i reorientację geograficzną handlu zagranicznego
napływ kapitału zagranicznego; przekształcanie struktury gałęziowej przemysłu, dotąd tradycyjnego i mało konkurencyjnego.
Kraje transformacji gospodarczej zaliczają się do krajów średnio rozwiniętych.
Kraje średnio rozwinięte
Zalicza się do nich kraje, w których PKB wynosi od 3-10 tys.$ na jednego mieszkańca. Są to wspomniane już wcześniej państwa transformacji gospodarczej, a także tzw. „tygrysy azjatyckie„ obejmujące państwa uprzemysławiane w latach 50-tych, takie jak Tajwan, Singapur, Korea Płd. oraz Malezja, Tajlandia, Indonezja, które uprzemysławiane były w latach 70-tych. Rozwój tych krajów znamionuje podobny model ekonomiczny oparty na doświadczeniach Japonii. Cechy charakterystyczne: przewaga przemysłu w tworzeniu PKB, zakup nowoczesnych technologii, zasoby dobrze wykwalifikowanej, taniej siły roboczej (Korea Południowa, Tajwan, Hongkong, Indonezja, Singapur).
Kraje słabo rozwinięte
Kraje słabo rozwinięte to kraje, w których PKB nie przekracza 3 tys. $ na jednego mieszkańca. W skład tej grupy państw wchodzi ponad połowa krajów świata i zamieszkuje ją większość ludności (ponad 4 mld). Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca, czy tempa wzrostu produktu krajowego. Preferencje, jakie uzyskują te kraje w ramach pomocy gospodarczej powodują, że wiele państw, mimo uzyskiwania wyższych wskaźników rozwoju, nie rezygnuje ze statusu krajów słabo rozwiniętych. Z drugiej strony, istnieją w tej grupie kraje, które odznaczają się stale pogarszającą się sytuacją ekonomiczną. ONZ określa je jako kraje „ubóstwa”.
Do krajów słabo rozwiniętych należą kraje środkowej i południowej Afryki – poza RPA – (Etiopia, Tanzania, Uganda, Czad, Malawi), większość krajów Ameryki Południowej, Środkowej, Azji (Nepal, Laos, Afganistan, Bangladesz, Jemen) i Oceanii. Wspólną cechą tych państw są silnie odczuwane problemy społeczno-ekonomiczne mające swoje źródła w dużym stopniu w przeszłości historycznej, specyfice ich położenia geograficznego i w warunkach naturalnych. Kraje te
w większości charakteryzują się: przeszłością kolonialną – kolonializm utrzymywał w tych krajach surowcowo-monokulturowy charakter gospodarki, hamował rozwój infrastruktury społecznej, a sieć transportu ukierunkował na wywóz surowców i żywności, kolonialny podział terytoriów naruszył podziały etniczne i do dziś sprzyja antagonizmom narodowościowym i roszczeniom terytorialnym; niskim poziomem PKB na mieszkańca stwarzającym barierę dla wzrostu gospodarczego; eksplozją demograficzną, z którą wiąże się duży udział ludności w wieku przedprodukcyjnym sprzyjający bezrobociu i dużym potrzebom społecznym; dominacją rolnictwa w strukturze gospodarki i niskim rozwojem przemysłu reprezentowanym przez gałęzie tradycyjne, jak przemysł wydobywczy, tekstylny; niewielkim udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu kraju (ze względu na niskie ceny oferowanych na światowy rynek surowców); niskim wskaźnikiem urbanizacji; wysokim zadłużeniem zagranicznym; wysokim analfabetyzmem, zwłaszcza wśród kobiet; niestabilną sytuacją wewnętrzną - częste konflikty, waśnie, wojny.
Barierą rozwoju krajów tej grupy są niezwykle często niekorzystne warunki naturalne
i położenie geograficzne, a zwłaszcza brak dostępu do morza, peryferyjne, wyspiarskie położenie, górzysty lub pustynny charakter. Niesprzyjające środowisko przyrodnicze jest często powodem naruszania równowagi środowiska i stanowi przesłankę do występowania klęsk ekologicznych, jak np. pustynnienie, erozja gleb, susza bądź powodzie. Sprzyja im wylesianie, nadmierny wypas zwierząt. Kraje te z racji swego położenia geograficznego częściej niż inne narażane są na klęski żywiołowe, jak trzęsienia Ziemi, erupcje wulkaniczne, cyklony tropikalne. Aby nastąpił rozwój krajów słabo rozwiniętych, wymagane są przede wszystkim takie działania, jak unowocześnienie rolnictwa i infrastruktury gospodarczej (transport, komunikacja, sieć energetyczna), podniesienie poziomu edukacji, zmniejszenie przyrostu naturalnego, zwiększenie obrotów handlu zagranicznego czy zapewnienie pomocy z krajów lepiej rozwiniętych.
Kryteria podziału świata pod względem gospodarczym
Główne kryteria podziału państw pod względem rozwoju gospodarczego to kryteria: ekonomiczne (PKB, struktura zatrudnienia, struktura handlu); przemysłowe (udział przemysłu
w tworzeniu PKB, udział kraju w światowej produkcji); demograficzne (śmiertelność urodzin, średnia długość życia, struktura wiekowa, odsetek analfabetów); społeczne (mierniki poziomu życia: dzienne spożycie kalorii, liczba lekarzy na 1 mieszkańca, udział wydatków na żywność
w budżetach domowych).
Najczęściej stosuje się miarę PKB, czyli części wartości globalnej wytworzonej
w gospodarce narodowej, pozostająca po odliczeniu zużycia pośredniego w ciągu roku, liczone
w dolarach amerykańskich na jednego mieszkańca. Najbogatsze kraje świata wg. PKB w 1998 r: Szwajcaria (36,9 tys. $); Dania (32,9 tys. $); Norwegia (32,8 tys. $); USA (30,2 tys. $); Japonia (30 tys. $). PKB daje obraz stanu gospodarczego państwa. Uzupełnieniem tego wskaźnika jest struktura wytwarzania PKB w poszczególnych sektorach gospodarki, oraz roczne tempo wzrostu PKB. Dużym zatrudnieniem w sektorze pierwszym (rolnictwo, przemysł wydobywczy) cechują się kraje słabo rozwinięte. Dominacja sektora trzeciego (usługi) jest dowodem wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Przewaga sektora drugiego (przemysł, budownictwo) jest typowa dla krajów rozwijających się. Jednak mierniki ekonomiczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, nie odzwierciedlają różnic społeczno-ekonomicznych poszczególnych państw.
Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP) opracował wskaźnik HDI (Human Development Index)- wskaźnik rozwoju człowieka. Składa się on z trzech elementów: wskaźnika średniej długości życia, wykształcenia ludności i dochodu PKB na jednego mieszkańca. Zgodnie z rankingiem na podstawie HDI do najbogatszych krajów zaliczamy: Kanadę, Norwegię, USA, Japonie i Belgie. Najbiedniejsze to Sierpa Leone, Niger, Etiopia, Burkina Faso i Burgundii. Polska sklasyfikowana została w tym rankingu na 44 miejscu.