Napisz rozprawkę na powyzszy temat.
Podaj cechy polskości w tamtym okresie i co było dobre w Księstwie Warszawskim.
Podaj cechy polskości w tamtym okresie i co było dobre w Księstwie Warszawskim.
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Rozbiory Polski dokonane w drugiej połowie XVIII w. przez Rosję, Prusy i Austrię położyły kres niepodległej państwowości polskiej i spowodowały ogromne zmiany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym narodu polskiego. Zaborcy podjęli natychmiastowe działania zmierzające do całkowitej unifikacji ziem polskich z ich państwami, a tym samym likwidacji dziedzictwa niegdyś wielkiej Rzeczypospolitej, będącego podstawą odrodzenia samodzielności i niepodległości narodu.
Między Jeną a Warszawą – kontury przyszłego państwa, 1806-1807
Dopiero sukcesy wojsk Napoleona Bonapartego – od 1804 r. cesarza Francuzów – wspieranych przez utworzone w 1796 r. Legiony Polskie zmieniły sytuację w Europie i obudziły nadzieję na odbudowę państwowości polskiej. 2 XII 1805 r. Napoleon ze swoją armią pokonał pod Austerlitz wojska austriacko-rosyjskie (tzw. bitwa trzech cesarzy) i zawarł pokój z Austrią. Przygotowania do wojny z Francją rozpoczęły Prusy, których dotychczasowa hegemonia w środkowej Europie została zagrożona. Już w lipcu 1806 r. Napoleon utworzył Związek Reński, w którego skład weszły państwa niemieckie z nim sprzymierzone lub zmuszone do opowiedzenia się po jego stronie, burząc tym samym dotychczasowy porządek polityczny na terenie Rzeszy Niemieckiej. Pomocy Prusom udzieliła Rosja. W 1806 r. wybuchła wojna, do której państwo pruskie ze względu na kryzys gospodarczy nie mogło się dobrze przygotować. 14 X 1806 r. doszło do dwóch bitew pod Jeną i Auerstedt, w których armia pruska została rozbita. Kilkanaście dni później odbył się uroczysty wjazd Napoleona do Berlina, a wojska francuskie zbliżyły się do granic Polski. Nieunikniona stawała się wizja wojny z Rosją. Napoleon zamierzał wykorzystać do działań wojennych wszystkie możliwe rezerwy militarne, a więc także wojsko polskie. W tym celu wezwał do siebie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i senatora Józefa Wybickiego i polecił im zorganizowanie powstania w Poznańskiem, na tyłach armii pruskiej.
Odezwa wystosowana 3 XI 1806 r. przez Dąbrowskiego i Wybickiego do rodaków, przytaczająca słynne słowa Napoleona: "obaczę, jeżeli Polacy godni są być Narodem", miała sprawić, że naród polski przyłączy się do walki. Do Berlina Napoleon wezwał także Tadeusza Kościuszkę, bohatera insurekcji. Kościuszko postawił jednak Napoleonowi warunki, których ten nie był w stanie spełnić; w zamian za poparcie i nakłonienie Polaków do powstania, zażądał od cesarza Francuzów odbudowania Polski w granicach przedrozbiorowych oraz nadania jej liberalnej konstytucji na wzór angielskiej. Nie uzyskawszy aprobaty dla swych żądań Kościuszko odmówił poparcia Napoleonowi. Jednakże sukcesy militarne cesarza, zajęcie Berlina i odezwa Dąbrowskiego, wzywająca do walki zbrojnej, głęboko wstrząsnęły narodem polskim. Armia francuska wkraczająca na tereny zaboru pruskiego była owacyjnie witana przez Polaków, z rezerwą odnosili się do niej jedynie przedstawiciele najbogatszego ziemiaństwa, arystokracji. 6 XI 1806 r. Dąbrowski i Wybicki wjechali do Poznania, gdzie komendantem miasta od dwóch dni był gen. Wincenty Aksamitowski. Następnego dnia utworzono Komisję Wojewódzką Poznańską, która zgodnie z wolą Napoleona ogłosiła pobór do wojska. Pod koniec listopada Prusacy wycofali się z Warszawy, a tymczasową władzę oddano w ręce księcia Józefa Poniatowskiego. 27 listopada przednie straże wojsk francuskich wkroczyły do stolicy, gdzie kilka dni później utworzono Izbę Najwyższą Wojenną i Administracji Publicznej. W nocy z 18 na 19 XII 1806 r. Napoleon wjechał do Warszawy. Tu wygłosił niejasną deklarację utworzenia niepodległego państwa polskiego jako sojusznika Francji. W Warszawie na jego cześć urządzono wiele wystawnych balów, rautów, parad i bankietów oraz przedstawień teatralnych, na których podejmowany był przez elity władzy, wojska, mieszczaństwa i arystokracji polskiej. 14 I 1807 r. Napoleon powołał w Warszawie siedmioosobową Komisję Rządzącą. Prezydencję w Komisji Rządzącej objął marszałek sejmu Stanisław Małachowski, a w jej skład weszli ponadto: Ludwik Gutakowski, Stanisław Kostka Potocki, Franciszek Ksawery Działyński, Piotr Bieliński, Walenty Sobolewski i Józef Wybicki. Komisja powołała Dyrektorium Generalne, pełniące funkcję Rady Ministrów, składające się z pięciu dyrektorów, stojących na czele pięciu resortów, którzy mieli sprawować właściwy zarząd krajem w sprawach skarbowych, wojskowych, sprawiedliwości, administracji i policji krajowej. Dyrektorem wydziału sprawiedliwości został Feliks Łubieński, spraw wewnętrznych - Stanisław Breza, skarbu - Jan Nepomucen Małachowski, policji - Aleksander Potocki; na czele wydziału wojny stanął ks. Józef Poniatowski. Niespełna tydzień po ukonstytuowaniu się Komisji Rządzącej – 22 I 1807 r. minister sprawiedliwości Łubieński przedstawił projekt organizacji oświaty, który został przyjęty dzień później. 23 stycznia powołano do życia Izbę Edukacyjną, która miała zajmować się edukacją narodową i sprawami oświecenia publicznego.
Nie szczędzono wysiłków zmierzających do organizacji siły zbrojnej. Z końcem stycznia wznowiono działania wojenne na całej linii frontu. Napoleon wyjechał z Warszawy w nocy z 29 na 30 I 1807 r. W ciągu kilku następnych miesięcy zostało powołanych pod broń 30 tys. ludzi. W okresie od lutego do czerwca 1807 r. w działaniach wojennych na froncie północnym przeciwko Rosji uczestniczyły już trzy legie polskie: I Legią dowodził Józef Poniatowski, II – Józef Zajączek, III – Jan Henryk Dąbrowski. Wojska te od wiosny 1807 r. brały udział w walkach z Prusakami w Gdańsku, Kołobrzegu i na Śląsku. Komisja Rządząca ustaliła kryteria poboru do armii. Przepisami z kwietnia i czerwca 1807 r. uporządkowano sprawę Gwardii Narodowej, którą zorganizowano zaraz po wyjściu Prusaków w listopadzie 1806 r.
Decydującą klęskę armii rosyjskiej zadała armia napoleońska w bitwie pod Frydlandem – 14 VI 1807 r. Rozpoczęły się rokowania pokojowe. Cesarz rosyjski Aleksander I i Napoleon spotkali się w Tylży, gdzie 7 VII 1807 r. został podpisany traktat pokojowy z Rosją, a dwa dni później z Prusami. Układ ten miał charakter zaczepny, wiązał się z wojną przeciwko Anglii; obie strony zobowiązywały się do udzielenia sobie pomocy w razie jakiegokolwiek konfliktu z państwem europejskim. Przedmiotem rokowań dwóch cesarzy w Tylży była także "sprawa polska". Napoleon zdawał sobie sprawę, że w interesie Francji nie leży wzrost dominacji rosyjskiej w Europie, wiedział także, że przy jego akceptacji zręby polskiej państwowości stanęły na długo przed rokowaniami tylżyckimi. Państwo polskie jeszcze nie istniało, ale już funkcjonował polski rząd, polska administracja, sądownictwo i armia. Wynikiem ustępstwa Napoleona wobec cesarza Aleksandra I – zdecydowanego przeciwnika przywrócenia państwa polskiego – było przedstawienie koncepcji państwa polsko-saskiego pod władzą króla saskiego Fryderyka Augusta, wnuka króla Augusta III Sasa.
Na mocy traktatów w Tylży powstało Księstwo Warszawskie, które obejmowało niewielką część ziemi zagarniętych w pierwszym rozbiorze przez Prusy oraz tereny drugiego i trzeciego zaboru pruskiego. Był to obszar liczący ok. 104 tys. km2, który zamieszkiwało 2,6 mln ludności. Gdańsk wraz z najbliższą okolicą stał się wolnym miastem pod protektoratem Francji, a Rosja otrzymała obwód białostocki. Powstało państwo zwarte etnicznie, w porównaniu z okresem przedrozbiorowym, gdzie dominującą większością narodową byli Polacy – niewielki odsetek ludności stanowili Żydzi, Niemcy, Litwini i Białorusini. Utworzenie niewielkiego terytorialnie państwa, pozbawionego przymiotnika "polskie", graniczącego z mocarstwami rozbiorowymi i uzależnionego od Francji, spotkało się z dużym rozczarowaniem ze strony Polaków, tym bardziej, że żołnierze napoleońscy w Księstwie Warszawskim zachowywali się jak na terytorium okupowanym, a korpus marszałka Louisa Nicolasa Davouta stacjonował w Księstwie do 1808 r. Koła rządzące kierowały do Napoleona prośby dotyczące ustroju Księstwa Warszawskiego chciały, żeby cesarz przywrócił ustrój, który zakładała Konstytucja 3 Maja. Napoleon nie godził się z tym stanowiskiem, bojąc się utraty poparcia polskiej szlachty ziemiańskiej. Pomimo iż stronnictwa radykalne żądały dalszych reform, cesarz nie wziął pod uwagę wniosków strony polskiej. Przedstawiciele Komisji Rządzącej zostali przez Napoleona wezwani do Drezna gdzie przedstawiona im została konstytucja nowego państwa. 22 VII 1807 r. dokument ten podpisany został przez cesarza Francji. Ustrój Księstwa Warszawskiego wzorowany był na ustroju francuskim, jednak konstytucja, choć "napoleońska", uwzględniała tradycję i specyfikę kraju, dla którego została stworzona; czerpała także wiele z praktyki administracyjnej i ustrojowej okresu Komisji Rządzącej. Tekst konstytucji, zawierający się w 12 rozdziałach ("tytułach") podzielonych na 89 artykułów, spisano w oryginale w języku francuskim, przetłumaczono na język polski i opublikowano w obu językach w "Dzienniku Praw".
Księstwo Warszawskie było konstytucyjną monarchią dziedziczną saskiej dynastii Wettinów, a władca miał nosić tytuł księcia warszawskiego i króla saskiego. Fryderyk August (KW 34) objął tron bez większych uroczystości. 17 IX 1807 r. komisarz francuski dokonał formalnego aktu przekazania władzy w Księstwie królowi saskiemu, a właściwie jego pełnomocnikowi – członkowi Komisji Rządzącej – Ludwikowi Gutakowskiemu.
Stabilizacja i powolny upadek. Księstwo w latach 1809-1815
W niedługim czasie po zamknięciu obrad sejmu wybuchła wojna z Austrią. 14 IV 1809 r. 32-tysięczny korpus wojsk austriackich pod wodzą księcia Ferdynanda d’ Este, wykorzystując zaangażowanie Napoleona w wojnę w Hiszpanii, uderzył na Księstwo Warszawskie. Nie było w nim garnizonów francuskich, wycofanych we wrześniu 1808 r., polskie zaś liczyły tylko ok. 16 tys. żołnierzy, pozostając pod dowództwem ks. Poniatowskiego. Niepomyślną okolicznością była także odezwa Ferdynanda do Polaków, mówiąca o przyjaznych zamiarach wobec nich i zapewniająca, że wrogiem Austrii jest Napoleon, a nie naród polski. Poniatowski postanowił stawić opór Austriakom. Po nierozstrzygniętej bitwie 19 kwietnia pod Raszynem, zajęli oni Warszawę. Poniatowski oddał nieufortyfikowaną stolicę, lecz postanowił zaatakować Austrię w Galicji. zajmując Lwów, Sandomierz i Lublin i Zamość. Po sześciu tygodniach wojska austriackie, zamierzając bronić swe galicyjskie terytoria, wycofały się z Warszawy. Wojna z Austrią toczyła się na kilku frontach. W północno-zachodniej części kraju, w departamentach: kaliskim, poznańskim i bydgoskim przygotowywano powstanie.
Organizacją siły zbrojnej zajęli się ci sami ludzie, którzy tworzyli wojsko polskie w roku 1806/1807. Naczelnikiem powstania w dep. poznańskim ponownie został mianowany Wybicki. O ostatecznym sukcesie strony polskiej zadecydowało zwycięstwo Napoleona 6 VII 1809 r. pod Wagram. Już w czerwcu powołano Centralny Wojskowy Tymczasowy Rząd Obojga Galicji, sprawujący zarząd nad nowo wcielonymi ziemiami. Po kilku miesiącach rokowań Francja i Austria zawarły pokój w Schönbrunn (14 października), a tereny Księstwa w wyniku tego pokoju zostały poszerzone o cztery departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. Od 1809 r. Księstwo obejmowało teren liczący ok. 150 tys. km2; liczyło prawie 4,3 mln mieszkańców. Powiększono skład Senatu, oraz Izby Poselskiej, podwojono liczbę rekruta, jaką Księstwo miało dostarczać dla armii napoleońskiej. Nadchodzący rok 1810 zdawał się zwiastować okres pomyślności w polityce wewnętrznej Księstwa. Zwycięska wojna z Austrią i utrzymane porozumienie z Rosją zapowiadały także korzystną dla młodego państwa stabilizację na arenie międzynarodowej. W tym roku wydano kolejne dekrety normalizujące sytuację gospodarczą w kraju: powołano Dyrekcję Generalną Dóbr i Lasów Narodowych, Królewskie Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze, w czerwcu uruchomiono mennicę; w celu dostosowania struktury władz oświatowych do zasad ustrojowych Księstwa Izbę Edukacyjną utworzoną w 1807 r. przemianowano na Dyrekcję Edukacji. Uciążliwa blokada gospodarcza stwarzała paradoksalnie korzystne warunki dla rozwoju przemysłu rodzimego.
Okres istnienia Księstwa był jednak zbyt krótki, a jego historia zbyt gwałtowana, aby można było zrealizować plan rysującej się stabilizacji politycznej i gospodarczej. Trudności gospodarcze zaostrzał wysiłek wojenny – nieustanny pobór rekruta, utrzymanie armii, kolejne wojny. Już w 1811 r. wojna francusko-rosyjska, do której dążył cesarz Rosji Aleksander wydawała się nieunikniona. W dniach 8 - 27 XII 1811 r. po raz drugi zebrał się sejm Księstwa, na którym ujawniła się rosnąca w siłę opozycja szlachecka, której punktem wyjścia stała się kwestia nadmiernych obciążeń podatkowych w państwie. 26 V 1812 r. Fryderyk August, wobec narastającej groźby wojny, wydał dekret, w którym przekazał pełnię władzy w kraju Radzie Ministrów. Trzecia – nadzwyczajna sesja sejmowa rozpoczęła się 26 VI 1812 r., a dwa dni później, na kolejnym posiedzeniu odczytano Akt Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego, zawiązanej przez sędziwego generała ziem podolskich Adama Czartoryskiego. Akt Konfederacji wpisano do Metryki Koronnej. Na sejmie nadzwyczajnym zadecydowano także o wystawieniu 100 tys. wojsk polskich do tzw. drugiej wojny polskiej (wojna francusko-rosyjska z 1812 r.). Na Moskwę pomaszerowała 700-tysięczna Wielka Armia Napoleona. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V korpus, liczący 32 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem ks. Poniatowskiego. Polacy walczyli w bitwach o Smoleńsk (16-19 sierpnia) i pod Borodino (7 września), wkroczyli także do Moskwy (14 września-19 października), skąd Napoleon zarządził odwrót. Z moskiewskiej wyprawy wróciło niespełna 24 tys. żołnierzy polskich. Cofającą się armię francuską opuścił Napoleon w grudniu 1812 r., udając się do Paryża. W zaistniałych okolicznościach ks. Poniatowski, naczelny wódz wojska polskiego, zdecydował się przygotować obronę kraju. Nalegał, by Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego uchwaliła pospolite ruszenie. 20 XII 1812 r. Rada Ministrów wydała uchwałę, wzywającą do obrony granic Księstwa Warszawskiego przed zbliżającymi się wojskami rosyjskimi. W Księstwie nasilały się jednak nastroje antyfrancuskie; powrócono do porzuconych planów odbudowy państwa polskiego po berłem cesarza rosyjskiego. Do końca lutego 1813 r. praktycznie całe terytorium Księstwa (z wyjątkiem Krakowa i kilku twierdz) znalazło się pod okupacją rosyjską. Już w marcu 1813 r. Aleksander I powołał Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego. Wierny Napoleonowi pozostał ks. Poniatowski, który opuścił Warszawę i z ok. 30 tys. wojska polskiego pomaszerował do Saksonii. Mianowany marszałkiem Francji, dowodził polskim korpusem w Bitwie Narodów pod Lipskiem (16-19 X 1813 r.), gdzie wielekroć ranny, utonął w Elsterze. Resztki armii polskiej wraz z Napoleonem wycofały się do Francji i dopiero po jego abdykacji wróciły do kraju pod rosyjską komendę wielkiego księcia Konstantego, brata Aleksandra I. O losie ziem polskich przesądził dopiero kongres wiedeński w 1815 r. Istnienie Księstwa sprawiło, że po zwycięstwie nad Napoleonem państwa zaborcze nie mogły już powrócić do stanu z 1795 r., musiały zagwarantować Polakom jakąś formę państwowości. W miejsce księstwa powstało, w znacznie okrojonych granicach Królestwo Polskie pod berłem Aleksandra I.
Pomimo licznych związków z Francją i podporządkowania polityki Księstwa interesom cesarstwa, było ono odrębnym państwem i kontynuacją polityczno-prawną Rzeczypospolitej, choć w innych granicach. Krótkotrwałe istnienie Księstwa Warszawskiego miało duże znaczenie dla dalszych losów narodu. Przypominało, że rozbiory nie są faktem nieodwracalnym, a sprawa polska stanowi nadal ważny element polityki europejskiej. Po Księstwie odziedziczono nie tylko świadomość niepodległego bytu, ale także formy jego państwowości – administrację szkolnictwo, prawodawstwo. Instytucje ustrojowe i prawne Księstwa znalazły bowiem kontynuację w Królestwie Polskim, przyspieszając procesy przemian społecznych i kształtowania się nowożytnego narodu. (Dorota Lewandowska)
Między Jeną a Warszawą – kontury przyszłego państwa, 1806-1807
Dopiero sukcesy wojsk Napoleona Bonapartego – od 1804 r. cesarza Francuzów – wspieranych przez utworzone w 1796 r. Legiony Polskie zmieniły sytuację w Europie i obudziły nadzieję na odbudowę państwowości polskiej. 2 XII 1805 r. Napoleon ze swoją armią pokonał pod Austerlitz wojska austriacko-rosyjskie (tzw. bitwa trzech cesarzy) i zawarł pokój z Austrią. Przygotowania do wojny z Francją rozpoczęły Prusy, których dotychczasowa hegemonia w środkowej Europie została zagrożona. Już w lipcu 1806 r. Napoleon utworzył Związek Reński, w którego skład weszły państwa niemieckie z nim sprzymierzone lub zmuszone do opowiedzenia się po jego stronie, burząc tym samym dotychczasowy porządek polityczny na terenie Rzeszy Niemieckiej. Pomocy Prusom udzieliła Rosja. W 1806 r. wybuchła wojna, do której państwo pruskie ze względu na kryzys gospodarczy nie mogło się dobrze przygotować. 14 X 1806 r. doszło do dwóch bitew pod Jeną i Auerstedt, w których armia pruska została rozbita. Kilkanaście dni później odbył się uroczysty wjazd Napoleona do Berlina, a wojska francuskie zbliżyły się do granic Polski. Nieunikniona stawała się wizja wojny z Rosją. Napoleon zamierzał wykorzystać do działań wojennych wszystkie możliwe rezerwy militarne, a więc także wojsko polskie. W tym celu wezwał do siebie gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i senatora Józefa Wybickiego i polecił im zorganizowanie powstania w Poznańskiem, na tyłach armii pruskiej.
Odezwa wystosowana 3 XI 1806 r. przez Dąbrowskiego i Wybickiego do rodaków, przytaczająca słynne słowa Napoleona: "obaczę, jeżeli Polacy godni są być Narodem", miała sprawić, że naród polski przyłączy się do walki. Do Berlina Napoleon wezwał także Tadeusza Kościuszkę, bohatera insurekcji. Kościuszko postawił jednak Napoleonowi warunki, których ten nie był w stanie spełnić; w zamian za poparcie i nakłonienie Polaków do powstania, zażądał od cesarza Francuzów odbudowania Polski w granicach przedrozbiorowych oraz nadania jej liberalnej konstytucji na wzór angielskiej. Nie uzyskawszy aprobaty dla swych żądań Kościuszko odmówił poparcia Napoleonowi. Jednakże sukcesy militarne cesarza, zajęcie Berlina i odezwa Dąbrowskiego, wzywająca do walki zbrojnej, głęboko wstrząsnęły narodem polskim. Armia francuska wkraczająca na tereny zaboru pruskiego była owacyjnie witana przez Polaków, z rezerwą odnosili się do niej jedynie przedstawiciele najbogatszego ziemiaństwa, arystokracji. 6 XI 1806 r. Dąbrowski i Wybicki wjechali do Poznania, gdzie komendantem miasta od dwóch dni był gen. Wincenty Aksamitowski. Następnego dnia utworzono Komisję Wojewódzką Poznańską, która zgodnie z wolą Napoleona ogłosiła pobór do wojska. Pod koniec listopada Prusacy wycofali się z Warszawy, a tymczasową władzę oddano w ręce księcia Józefa Poniatowskiego. 27 listopada przednie straże wojsk francuskich wkroczyły do stolicy, gdzie kilka dni później utworzono Izbę Najwyższą Wojenną i Administracji Publicznej. W nocy z 18 na 19 XII 1806 r. Napoleon wjechał do Warszawy. Tu wygłosił niejasną deklarację utworzenia niepodległego państwa polskiego jako sojusznika Francji. W Warszawie na jego cześć urządzono wiele wystawnych balów, rautów, parad i bankietów oraz przedstawień teatralnych, na których podejmowany był przez elity władzy, wojska, mieszczaństwa i arystokracji polskiej. 14 I 1807 r. Napoleon powołał w Warszawie siedmioosobową Komisję Rządzącą. Prezydencję w Komisji Rządzącej objął marszałek sejmu Stanisław Małachowski, a w jej skład weszli ponadto: Ludwik Gutakowski, Stanisław Kostka Potocki, Franciszek Ksawery Działyński, Piotr Bieliński, Walenty Sobolewski i Józef Wybicki. Komisja powołała Dyrektorium Generalne, pełniące funkcję Rady Ministrów, składające się z pięciu dyrektorów, stojących na czele pięciu resortów, którzy mieli sprawować właściwy zarząd krajem w sprawach skarbowych, wojskowych, sprawiedliwości, administracji i policji krajowej. Dyrektorem wydziału sprawiedliwości został Feliks Łubieński, spraw wewnętrznych - Stanisław Breza, skarbu - Jan Nepomucen Małachowski, policji - Aleksander Potocki; na czele wydziału wojny stanął ks. Józef Poniatowski. Niespełna tydzień po ukonstytuowaniu się Komisji Rządzącej – 22 I 1807 r. minister sprawiedliwości Łubieński przedstawił projekt organizacji oświaty, który został przyjęty dzień później. 23 stycznia powołano do życia Izbę Edukacyjną, która miała zajmować się edukacją narodową i sprawami oświecenia publicznego.
Nie szczędzono wysiłków zmierzających do organizacji siły zbrojnej. Z końcem stycznia wznowiono działania wojenne na całej linii frontu. Napoleon wyjechał z Warszawy w nocy z 29 na 30 I 1807 r. W ciągu kilku następnych miesięcy zostało powołanych pod broń 30 tys. ludzi. W okresie od lutego do czerwca 1807 r. w działaniach wojennych na froncie północnym przeciwko Rosji uczestniczyły już trzy legie polskie: I Legią dowodził Józef Poniatowski, II – Józef Zajączek, III – Jan Henryk Dąbrowski. Wojska te od wiosny 1807 r. brały udział w walkach z Prusakami w Gdańsku, Kołobrzegu i na Śląsku. Komisja Rządząca ustaliła kryteria poboru do armii. Przepisami z kwietnia i czerwca 1807 r. uporządkowano sprawę Gwardii Narodowej, którą zorganizowano zaraz po wyjściu Prusaków w listopadzie 1806 r.
Decydującą klęskę armii rosyjskiej zadała armia napoleońska w bitwie pod Frydlandem – 14 VI 1807 r. Rozpoczęły się rokowania pokojowe. Cesarz rosyjski Aleksander I i Napoleon spotkali się w Tylży, gdzie 7 VII 1807 r. został podpisany traktat pokojowy z Rosją, a dwa dni później z Prusami. Układ ten miał charakter zaczepny, wiązał się z wojną przeciwko Anglii; obie strony zobowiązywały się do udzielenia sobie pomocy w razie jakiegokolwiek konfliktu z państwem europejskim. Przedmiotem rokowań dwóch cesarzy w Tylży była także "sprawa polska". Napoleon zdawał sobie sprawę, że w interesie Francji nie leży wzrost dominacji rosyjskiej w Europie, wiedział także, że przy jego akceptacji zręby polskiej państwowości stanęły na długo przed rokowaniami tylżyckimi. Państwo polskie jeszcze nie istniało, ale już funkcjonował polski rząd, polska administracja, sądownictwo i armia. Wynikiem ustępstwa Napoleona wobec cesarza Aleksandra I – zdecydowanego przeciwnika przywrócenia państwa polskiego – było przedstawienie koncepcji państwa polsko-saskiego pod władzą króla saskiego Fryderyka Augusta, wnuka króla Augusta III Sasa.
Na mocy traktatów w Tylży powstało Księstwo Warszawskie, które obejmowało niewielką część ziemi zagarniętych w pierwszym rozbiorze przez Prusy oraz tereny drugiego i trzeciego zaboru pruskiego. Był to obszar liczący ok. 104 tys. km2, który zamieszkiwało 2,6 mln ludności. Gdańsk wraz z najbliższą okolicą stał się wolnym miastem pod protektoratem Francji, a Rosja otrzymała obwód białostocki. Powstało państwo zwarte etnicznie, w porównaniu z okresem przedrozbiorowym, gdzie dominującą większością narodową byli Polacy – niewielki odsetek ludności stanowili Żydzi, Niemcy, Litwini i Białorusini. Utworzenie niewielkiego terytorialnie państwa, pozbawionego przymiotnika "polskie", graniczącego z mocarstwami rozbiorowymi i uzależnionego od Francji, spotkało się z dużym rozczarowaniem ze strony Polaków, tym bardziej, że żołnierze napoleońscy w Księstwie Warszawskim zachowywali się jak na terytorium okupowanym, a korpus marszałka Louisa Nicolasa Davouta stacjonował w Księstwie do 1808 r. Koła rządzące kierowały do Napoleona prośby dotyczące ustroju Księstwa Warszawskiego chciały, żeby cesarz przywrócił ustrój, który zakładała Konstytucja 3 Maja. Napoleon nie godził się z tym stanowiskiem, bojąc się utraty poparcia polskiej szlachty ziemiańskiej. Pomimo iż stronnictwa radykalne żądały dalszych reform, cesarz nie wziął pod uwagę wniosków strony polskiej. Przedstawiciele Komisji Rządzącej zostali przez Napoleona wezwani do Drezna gdzie przedstawiona im została konstytucja nowego państwa. 22 VII 1807 r. dokument ten podpisany został przez cesarza Francji. Ustrój Księstwa Warszawskiego wzorowany był na ustroju francuskim, jednak konstytucja, choć "napoleońska", uwzględniała tradycję i specyfikę kraju, dla którego została stworzona; czerpała także wiele z praktyki administracyjnej i ustrojowej okresu Komisji Rządzącej. Tekst konstytucji, zawierający się w 12 rozdziałach ("tytułach") podzielonych na 89 artykułów, spisano w oryginale w języku francuskim, przetłumaczono na język polski i opublikowano w obu językach w "Dzienniku Praw".
Księstwo Warszawskie było konstytucyjną monarchią dziedziczną saskiej dynastii Wettinów, a władca miał nosić tytuł księcia warszawskiego i króla saskiego. Fryderyk August (KW 34) objął tron bez większych uroczystości. 17 IX 1807 r. komisarz francuski dokonał formalnego aktu przekazania władzy w Księstwie królowi saskiemu, a właściwie jego pełnomocnikowi – członkowi Komisji Rządzącej – Ludwikowi Gutakowskiemu.
Stabilizacja i powolny upadek. Księstwo w latach 1809-1815
W niedługim czasie po zamknięciu obrad sejmu wybuchła wojna z Austrią. 14 IV 1809 r. 32-tysięczny korpus wojsk austriackich pod wodzą księcia Ferdynanda d’ Este, wykorzystując zaangażowanie Napoleona w wojnę w Hiszpanii, uderzył na Księstwo Warszawskie. Nie było w nim garnizonów francuskich, wycofanych we wrześniu 1808 r., polskie zaś liczyły tylko ok. 16 tys. żołnierzy, pozostając pod dowództwem ks. Poniatowskiego. Niepomyślną okolicznością była także odezwa Ferdynanda do Polaków, mówiąca o przyjaznych zamiarach wobec nich i zapewniająca, że wrogiem Austrii jest Napoleon, a nie naród polski. Poniatowski postanowił stawić opór Austriakom. Po nierozstrzygniętej bitwie 19 kwietnia pod Raszynem, zajęli oni Warszawę. Poniatowski oddał nieufortyfikowaną stolicę, lecz postanowił zaatakować Austrię w Galicji. zajmując Lwów, Sandomierz i Lublin i Zamość. Po sześciu tygodniach wojska austriackie, zamierzając bronić swe galicyjskie terytoria, wycofały się z Warszawy. Wojna z Austrią toczyła się na kilku frontach. W północno-zachodniej części kraju, w departamentach: kaliskim, poznańskim i bydgoskim przygotowywano powstanie.
Organizacją siły zbrojnej zajęli się ci sami ludzie, którzy tworzyli wojsko polskie w roku 1806/1807. Naczelnikiem powstania w dep. poznańskim ponownie został mianowany Wybicki. O ostatecznym sukcesie strony polskiej zadecydowało zwycięstwo Napoleona 6 VII 1809 r. pod Wagram. Już w czerwcu powołano Centralny Wojskowy Tymczasowy Rząd Obojga Galicji, sprawujący zarząd nad nowo wcielonymi ziemiami. Po kilku miesiącach rokowań Francja i Austria zawarły pokój w Schönbrunn (14 października), a tereny Księstwa w wyniku tego pokoju zostały poszerzone o cztery departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. Od 1809 r. Księstwo obejmowało teren liczący ok. 150 tys. km2; liczyło prawie 4,3 mln mieszkańców. Powiększono skład Senatu, oraz Izby Poselskiej, podwojono liczbę rekruta, jaką Księstwo miało dostarczać dla armii napoleońskiej. Nadchodzący rok 1810 zdawał się zwiastować okres pomyślności w polityce wewnętrznej Księstwa. Zwycięska wojna z Austrią i utrzymane porozumienie z Rosją zapowiadały także korzystną dla młodego państwa stabilizację na arenie międzynarodowej. W tym roku wydano kolejne dekrety normalizujące sytuację gospodarczą w kraju: powołano Dyrekcję Generalną Dóbr i Lasów Narodowych, Królewskie Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze, w czerwcu uruchomiono mennicę; w celu dostosowania struktury władz oświatowych do zasad ustrojowych Księstwa Izbę Edukacyjną utworzoną w 1807 r. przemianowano na Dyrekcję Edukacji. Uciążliwa blokada gospodarcza stwarzała paradoksalnie korzystne warunki dla rozwoju przemysłu rodzimego.
Okres istnienia Księstwa był jednak zbyt krótki, a jego historia zbyt gwałtowana, aby można było zrealizować plan rysującej się stabilizacji politycznej i gospodarczej. Trudności gospodarcze zaostrzał wysiłek wojenny – nieustanny pobór rekruta, utrzymanie armii, kolejne wojny. Już w 1811 r. wojna francusko-rosyjska, do której dążył cesarz Rosji Aleksander wydawała się nieunikniona. W dniach 8 - 27 XII 1811 r. po raz drugi zebrał się sejm Księstwa, na którym ujawniła się rosnąca w siłę opozycja szlachecka, której punktem wyjścia stała się kwestia nadmiernych obciążeń podatkowych w państwie. 26 V 1812 r. Fryderyk August, wobec narastającej groźby wojny, wydał dekret, w którym przekazał pełnię władzy w kraju Radzie Ministrów. Trzecia – nadzwyczajna sesja sejmowa rozpoczęła się 26 VI 1812 r., a dwa dni później, na kolejnym posiedzeniu odczytano Akt Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego, zawiązanej przez sędziwego generała ziem podolskich Adama Czartoryskiego. Akt Konfederacji wpisano do Metryki Koronnej. Na sejmie nadzwyczajnym zadecydowano także o wystawieniu 100 tys. wojsk polskich do tzw. drugiej wojny polskiej (wojna francusko-rosyjska z 1812 r.). Na Moskwę pomaszerowała 700-tysięczna Wielka Armia Napoleona. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V korpus, liczący 32 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem ks. Poniatowskiego. Polacy walczyli w bitwach o Smoleńsk (16-19 sierpnia) i pod Borodino (7 września), wkroczyli także do Moskwy (14 września-19 października), skąd Napoleon zarządził odwrót. Z moskiewskiej wyprawy wróciło niespełna 24 tys. żołnierzy polskich. Cofającą się armię francuską opuścił Napoleon w grudniu 1812 r., udając się do Paryża. W zaistniałych okolicznościach ks. Poniatowski, naczelny wódz wojska polskiego, zdecydował się przygotować obronę kraju. Nalegał, by Rada Ministrów Księstwa Warszawskiego uchwaliła pospolite ruszenie. 20 XII 1812 r. Rada Ministrów wydała uchwałę, wzywającą do obrony granic Księstwa Warszawskiego przed zbliżającymi się wojskami rosyjskimi. W Księstwie nasilały się jednak nastroje antyfrancuskie; powrócono do porzuconych planów odbudowy państwa polskiego po berłem cesarza rosyjskiego. Do końca lutego 1813 r. praktycznie całe terytorium Księstwa (z wyjątkiem Krakowa i kilku twierdz) znalazło się pod okupacją rosyjską. Już w marcu 1813 r. Aleksander I powołał Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego. Wierny Napoleonowi pozostał ks. Poniatowski, który opuścił Warszawę i z ok. 30 tys. wojska polskiego pomaszerował do Saksonii. Mianowany marszałkiem Francji, dowodził polskim korpusem w Bitwie Narodów pod Lipskiem (16-19 X 1813 r.), gdzie wielekroć ranny, utonął w Elsterze. Resztki armii polskiej wraz z Napoleonem wycofały się do Francji i dopiero po jego abdykacji wróciły do kraju pod rosyjską komendę wielkiego księcia Konstantego, brata Aleksandra I. O losie ziem polskich przesądził dopiero kongres wiedeński w 1815 r. Istnienie Księstwa sprawiło, że po zwycięstwie nad Napoleonem państwa zaborcze nie mogły już powrócić do stanu z 1795 r., musiały zagwarantować Polakom jakąś formę państwowości. W miejsce księstwa powstało, w znacznie okrojonych granicach Królestwo Polskie pod berłem Aleksandra I.
Pomimo licznych związków z Francją i podporządkowania polityki Księstwa interesom cesarstwa, było ono odrębnym państwem i kontynuacją polityczno-prawną Rzeczypospolitej, choć w innych granicach. Krótkotrwałe istnienie Księstwa Warszawskiego miało duże znaczenie dla dalszych losów narodu. Przypominało, że rozbiory nie są faktem nieodwracalnym, a sprawa polska stanowi nadal ważny element polityki europejskiej. Po Księstwie odziedziczono nie tylko świadomość niepodległego bytu, ale także formy jego państwowości – administrację szkolnictwo, prawodawstwo. Instytucje ustrojowe i prawne Księstwa znalazły bowiem kontynuację w Królestwie Polskim, przyspieszając procesy przemian społecznych i kształtowania się nowożytnego narodu. (Dorota Lewandowska)