Kultura Baroku w Polsce i Europe
person
brightness_auto
1 odpowiedź
W czasie siedemnastowiecznych wojen, podczas zarazy i głodu ludzie zaczęli wątpić w potęgę jednostki ludzkiej. Zaczęli szukać czegoś trwałego, jakiejś niepodważalnej wartości, która uspokoiłaby ich lęki przed niebezpieczeństwami życia. Znaleźli ją w Bogu i religii. Religijność ta objawiała się w rozwoju bogatej obrzędowości w państwach katolickich, szczególnie w Hiszpanii, Polsce i w państwach włoskich. Mówi się nawet o teatralizacji liturgii katolickiej. Polegała ona na rozwoju muzyki chóralnej i organowej oraz inscenizacjach jasełek i widowisk męki Jezusa (tzw. widowiska pasyjne). Rozwinęła się też literatura dewocyjna – modlitewniki, żywoty świętych. Zewnętrznym przejawem wzrostu uczuć religijnych był rozwój sztuki przepojonej głęboką duchowością. W XVII w. w sztuce panował styl określany mianem baroku. Słowo to pochodzi z języka włoskiego i oznacza „przesadny”, „dziwny”. W języku francuskim słowo „baroque” oznaczało bogactwo ozdób. Nazwa epoki nie jest przypadkowa, ponieważ to wówczas zapanowała moda na przesadne formy architektoniczne. Wznoszono pałace i kościoły nie tyko na planie prostokąta i kwadratu, ale także koła i elipsy. Budowle tego okresu były monumentalne, malownicze i pełne niezwykle bogatych dekoracji. Barok, podobnie jak renesans, narodził się we Włoszech, a następnie upowszechnił w wielu krajach europejskich. Do rozwoju sztuki barokowej przyczynili się głownie jezuici. Już w drugiej pol. XVI w. wznieśli on macierzysty kościół swojego zakonu w Rzymie pod wezwanie Jezusa – Il Gesu (il dżezu). Stał się on wzorem przy projektowaniu i budowie innych świątyń katolickich rozproszonych po całej Europie i Ameryce. Wkrótce kulturalną władzę w Europie Włosi musieli oddać Francuzom. W czasach Ludwika XIV wspaniale rozwinęła się nie tylko architektura, malarstwo i rzeźba, ale także literatura. Francuski barko nazywa się stylem Ludwika XIV. Znalazł on naśladownictwo w wielu krajach europy. Język francuski zyskał rangę języka narodowego wypierając stopniowo łacinę. Barok to jeden z najbardziej przełomowych okresów w dziejach muzyki. Działali wówczas wybitni kompozytorzy oraz powstawały nowe style i gatunki muzyczne. We Włoszech narodziła się opera. Utwór ten oparty na współdziałaniu 2 sztuk – muzyki i teatru, nawiązywał do przedstawień starożytnej Grecji, które łączyły w sobie muzykę i akcje dramatyczną. W baroku, oprócz opery, której najwybitniejszym twórcą był Claudio Monteverdi, powstały takie gatunki muzyki jak: suita, kantata, koncert (świeckie) oraz oratorium (religijne). Do najznakomitszych twórców tego typu muzyki należą Jan Sebastian Bach i Jerzy Fryderyk Haendel. Nawrót religijności nie zaprzepaścił dorobku umysłowego poprzedniej epoki – renesansu. W dziedzinie kultury intelektualnej i artystycznej nastąpiła kumulacja i upowszechnienie wiedzy o świecie zdobytej przez poprzednie pokolenia. Badania nad odkryciem Kopernika prowadził włoski uczony Galileusz. Obserwując niebo za pomocą nowego przyrządu – teleskopu, doszedł do wniosku, ze kosmos jest pełen gwiazd niewidocznych gołym okiem. Podważyło to pogląd, ze wszechświat jest czymś idealnym i niezmiennym. Inny wielki astronom niemiecki Jan Kepler, uściślił odkrycie Kopernika. Dowiódł, że planety krążą po torach eliptycznych, a nie idealnie kolistych. Jeden z największych umysłów epoki, angielski uczony Isaac Newton sformułował prawo grawitacji i opracował jego matematyczne wzory. Kontynuowano badania anatomiczne, prowadzone jeszcze w czasach renesansu, m.in. przez Leonarda da Vinci. Odkryto, że krew krąży w układzie zamkniętym i jest pompowana przez serce, a nie przez wątrobę, jak uważano dotychczas Charakterystyczne dla polskiego baroku były szlaki procesyjne, tworzące drogi krzyżowe, nazywane kalwariami. Składały się one z kaplic obrazujących stacje Męki Pańskiej oraz inne wydarzenia biblijne. Bogaci i wpływowi magnaci budowali wspaniała pałace. Bogatą architekturę tych budowli uzupełniały piękne, precyzyjnie zaplanowane parki. W czasach Zygmunta III Wazy, w związku z przenosinami stolicy z Krakowa do Warszawy przebudowano zamek warszawski. Barko wywarł wpływa na obyczaje, zwłaszcza religijne. W kościołach odbywały się nie tylko msze i nabożeństwa, ale też organizowano szopki bożonarodzeniowe, wystawiano przedstawienia o tematyce religijnej. Oprócz wzbogacenia obrzędów upowszechnił się zwyczaj pielgrzymowania. Bogaci udawali się do Jerozolimy lub Rzymu, natomiast biedniejsi do krajowych sanktuariów (Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska). Bujny rozwój przeżywała literatura dewocyjna (religijna). W kulturze i obyczajowości szlachty polskiej nastąpiły istotne zmiany. W XVII w. upowszechnił się pogląd, że szlachta pochodzi od Sarmatów, starożytnego ludu zamieszkującego ziemie miedzy dolną Wołgą a Donem. W rzeczywistości szlachta polska nie miała nic wspólnego z Sarmatami. Mit sarmackim pochodzeniu był jednak bardzo żywy, gdyż umacniał szlachecki poczucie wyższości. W XVII w. sarmatyzm nabierał coraz bardziej negatywnych cech. Szerząca się ksenofobia (niechęć do obcych) spowodowała, że wszystko co cudzoziemskie zaczęto uważać za złe i zepsute. Szlachta głosiła natomiast, że polskie prawa, przywileje i obyczaje są najlepsze. Wzrosła nietolerancja religijna. Szlachta wychowana w szkołach jezuickich często odznaczała się gorliwą religijnością. Szlacheckim ideałem stało się życie w wiejskim dworze urozmaicone polowaniami, ucztami i kuligami. Coraz mniej interesowano się lekturą i życiem publicznym. Ogólne obniżenie poziomu życia umysłowego wiązało się z rosnącym spożyciem alkoholu. Pijatyki stały się nieodłączną częścią szlacheckich obyczajów. Wyrazem odrębności kultury szlacheckie był charakterystyczny strój, składający się z kontusza i żupana oraz efektownych pasów. Strój ten ukształtował się głównie dzięki kontaktom z Turkami i Tatarami, jednak – mimo obcego rodowodu – uważa się go za polski strój narodowy. Matematyka zaczęła pełnić rolę uniwersalnego języka nauki. Do XVII w. upowszechniły się znaki dodawania, mnożenia, dzielenia, odejmowania i równości. Nastąpił też rozwój myśli filozoficznej. Filozofowie krytycznie odnosili się do obserwowanej rzeczywistości, pełnej krwawych wojen religijnych. Uważali, że człowiek nie powinien kierować się dogmatami ani uczuciami. Nakazywali wierzyć w potęgę rozumu, nie przyjmować żadnych prawd na wiarę i przeprowadzać doświadczenia, by udowodnić swoje racje. Poglądy takie nie były wówczas powszechne. Obraz świata przeciętnego człowieka kształtowały wyobrażenia religijne, a także różne przesądy i zabobony. Mimo tego dorobek uczonych XVII w. przygotował grunt dla nowej epoki – oświecenia, okresu wielkiego przewrotu umysłowego.