W jakim celu występuje zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe w gatunku ludzkim i jakie korzyści i/lub wady to zróżnicowanie za sobą pociąga
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Czym różnimy się między sobą, należąc do Homo sapiens sapiens? Zwykle wśród
różnic widzimy cechy charakterystyczne, jak np. różny wzrost ludzi, różny kolor
oczu, włosów, różną szerokość twarzy itd. Ludzie wchodzący w skład jednej populacji
mają pewną liczbę cech wspólnych, zaś należący do dwóch populacji różnią
się częstością występowania tych cech. Zmienność cech fizycznych wynika ze zróżnicowanego
dziedziczenia oraz wpływu czynników środowiskowych. Z wyjątkiem
bliźniąt jednojajowych żaden osobnik nie ma takiego samego genotypu i fenotypu,
jak inny w danej populacji. Jednakże morfologicznie jest on bardziej podobny do
tych wszystkich, z którymi dzieli wspólną pulę genów, zaś różni się od posiadających
odmienną pulę. Ujmując problem bardzo prosto, można przedstawić istotę
zmienności gatunku ludzkiego, która polega głównie na zróżnicowaniu genotypów
poszczególnych osobników, a zróżnicowanie to przejawia się w cechach fenotypowych,
badanych przez antropologów.
Przypuszcza się, że proces rasogenezy rozpoczął się we wczesnych etapach ewolucji.
Zasiedlające różne przestrzenie geograficzne grupy ludzkie przystosowywały
się do zróżnicowanych warunków środowiskowych. Na wczesnych etapach
ewolucji człowieka istotną rolę odgrywały czynniki środowiska przyrodniczego,
zaś w kolejnych znaczenia nabrały czynniki kulturowe. To spowodowało, że aparat
przystosowawczy człowieka jest bardziej plastyczny u niż u innych form życia
(Aleksiejew, 1979). Na skutek działania doboru naturalnego wykształciły się mechanizmy
zmienności przystosowawczej. Powstawały różnice genetyczne między
populacjami. Jako punkt kulminacyjny powstania zróżnicowania rasowego przyjmuje
się schyłek paleolitu (ok. 10 tys. lat p.n.e.). Proces powstawania ras ma charakter
adaptacyjny. „Rasy ludzkie są czasowymi odmianami geograficznymi w obrębie
gatunku. Są to populacje różniące się od innych częstością występowania
cech dziedzicznych. Rasa nie tworzy trwałej jednostki systematycznej w obrębie
gatunku. Zmiany częstości występowania genów, jakie mogą zachodzić w czasie,
wpływają na zmianę różnic czasowych” (Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju
i wychowania, 2001).
Od dawna dokonywano prób klasyfikacji gatunku ludzkiego. Warto dokonać ich
krótkiego przeglądu i przybliżyć najpowszechniej stosowane podziały.
Klasyfikacje starożytne były oparte na cechach podstawowych, jak:
— barwa skóry,
— kształt głowy,
— kształt twarzy.
W roku 200 p.n.e. Chińczycy wyróżnili 5 ras w oparciu o zabarwienie skóry. Freski
egipskie (XV–XI w.p.n.e.) ukazują cztery grupy ludzkie o różnym zabarwieniu
skóry i innych cechach morfologicznych.
Przez wiele lat, aż do czasów nowożytnych, wyróżniano trzy duże grupy: Jafetydów
— jasnoskórych i jasnowłosych mieszkańców Europy, Semitów — mieszkańców
Azji Południowo-Zachodniej o ciemnym zabarwieniu włosów i oczu, oraz
Chamitów — czarnoskórą ludność Afryki. Dopiero wiedza zdobyta podczas wiel10
kich odkryć geograficznych, a zwłaszcza poznanie mieszkańców obu Ameryk, Azji,
Australii i Oceanii, pozwoliła dostrzec wiele różnic cech morfologicznych człowieka.
Stała się ona bazą do tworzenia nowych klasyfikacji form ludzkich.
F. Bernier (1684 r.), obierając kryterium geograficzne (miejsce zamieszkania), podzielił
ludzi na rasy:
— białą — ogorzałych na słońcu mieszkańców Europy, zachodniej Azji oraz północnej
Afryki,
— czarną (Murzynów),
— żółtą — wschodnich Azjatów,
— lapońską — obejmującą tylko Lapończyków.
R. Bradley (1721 r.) podzielił ludzi na:
— białych (a wśród nich bez zarostu Amerykanów, z brodami — Europejczyków),
— czarnych (ze względu na kształt włosów: włosy wełniste — Murzyni, włosy proste
— Abisyńczycy),
— Mulatów.
I. Kant ustalił podział w zależności od klimatu:
— Indianie, Eskimosi, Mongołowie — odmiana czerwona — klimat zimny,
— Hindusi, Arabowie — odmiana żółta — klimat suchy, gorący,
— Europejczycy — odmiana biała — klimat wilgotny, zimny,
— Murzyni — odmiana czarna — klimat wilgotny, ciepły.
K. Linneusz (1756 r.) wyróżnił cztery rasy ludzkie w zależności od zajmowanych
kontynentów:
— Homo europaeus,
— Homo asiaticus,
— Homo americanus,
— Homo afer.
J. F. Blumenbach (1784 r.), uwzględniając kryterium geograficzne oraz kształt twarzy,
szczegóły budowy twarzy, kształt i kolor włosów, wyróżnił:
— rasę kaukaską,
— rasę etiopską,
— rasę mongolską,
— rasę amerykańską,
— rasę malajską.
W 1812 r. G. Cuvier, przyjmując za kryterium barwę skóry, wyodrębnił trzy rasowe
odmiany (varietas) człowieka:
— białą (leucoderma),
— żółtą (xantoderma),
— czarną (melanoderma).
Podział ten zachował swoją wiarygodność naukową i aktualność, stąd poniżej
przedstawiono krótką charakterystykę wyróżnionych odmian.
Odmianę białą charakteryzują:
— jasna skóra w odcieniach od jasnoróżowego do śniadego,
— włosy i oczy różnej barwy — od jasnych po ciemne,
— ukośne osadzenie włosów w skórze, mogą być one proste lub faliste,
— u mężczyzn silne owłosienie ciała i twarzy,
— niewystające kości jarzmowe,
— wysunięty ku przodowi wysoki, wąski nos o wydłużonych otworach, ustawionych
równolegle do przegrody nosa,
— dość wysokie oczodoły, górna powieka bez fałdy powiekowej, szpara oczna
wrzecionowata,
— twarz w części środkowej i dolnej cofnięta (ortognatyczna), cienkie wargi,
— mniej więcej równe proporcje między długością tułowia i długością kończyn,
— budowa ciała jako wynik przystosowania do klimatu o stosunkowo małym nasłonecznieniu.
Odmianę żółtą wyróżniają:
— skóra w kolorze od jasnożółtego do odcieni czerwonawych lub żółtobrązowych,
— ciemna pigmentacja oczu i włosów, od piwnych do czarnych,
— włosy grube, sztywne, o okrągłym przekroju, osadzone prostopadle w skórze,
— skąpe owłosienie ciała,
— duża, płaska twarz z podściółką tłuszczową,
— nos średnioszeroki, otwory nosowe ustawione skośnie do twarzy,
— małe, ustawione ukośnie oczy, górna powieka z fałdą mongolską,
— szczęki słabo wystające do przodu (prognatyczne),
— cienkie wargi,
— długi tułów w stosunku do kończyn dolnych,
— budowa ciała jako efekt przystosowania do klimatu zimnego.
Odmianę czarną cechują:
— kolor skóry od ciemnośniadego, przez brunatny, do czarnego,
— oczy i włosy o ciemnym zabarwieniu,
— włosy o przekroju nerkowatym, sierpowato umieszczone w skórze, stąd silne ich
skręcenie, spiralne lub wełniste z najbardziej skręconymi typu fil-fil,
— twarz szeroka, mała,
— nos bardzo szeroki, zaś otwory nosowe przebiegają równolegle do czerwieni
wargowej,
— szczęki dość silnie wysunięte (prognatyczne),
— wargi grube, mięsiste, czasami wywinięte,
— w oprawie oka rozwinięta fałda powiekowa,
— krótki tułów i długie kończyny,
— budowa ciała świadcząca o przystosowaniu do klimatu o dużym nasłonecznieniu.
różnic widzimy cechy charakterystyczne, jak np. różny wzrost ludzi, różny kolor
oczu, włosów, różną szerokość twarzy itd. Ludzie wchodzący w skład jednej populacji
mają pewną liczbę cech wspólnych, zaś należący do dwóch populacji różnią
się częstością występowania tych cech. Zmienność cech fizycznych wynika ze zróżnicowanego
dziedziczenia oraz wpływu czynników środowiskowych. Z wyjątkiem
bliźniąt jednojajowych żaden osobnik nie ma takiego samego genotypu i fenotypu,
jak inny w danej populacji. Jednakże morfologicznie jest on bardziej podobny do
tych wszystkich, z którymi dzieli wspólną pulę genów, zaś różni się od posiadających
odmienną pulę. Ujmując problem bardzo prosto, można przedstawić istotę
zmienności gatunku ludzkiego, która polega głównie na zróżnicowaniu genotypów
poszczególnych osobników, a zróżnicowanie to przejawia się w cechach fenotypowych,
badanych przez antropologów.
Przypuszcza się, że proces rasogenezy rozpoczął się we wczesnych etapach ewolucji.
Zasiedlające różne przestrzenie geograficzne grupy ludzkie przystosowywały
się do zróżnicowanych warunków środowiskowych. Na wczesnych etapach
ewolucji człowieka istotną rolę odgrywały czynniki środowiska przyrodniczego,
zaś w kolejnych znaczenia nabrały czynniki kulturowe. To spowodowało, że aparat
przystosowawczy człowieka jest bardziej plastyczny u niż u innych form życia
(Aleksiejew, 1979). Na skutek działania doboru naturalnego wykształciły się mechanizmy
zmienności przystosowawczej. Powstawały różnice genetyczne między
populacjami. Jako punkt kulminacyjny powstania zróżnicowania rasowego przyjmuje
się schyłek paleolitu (ok. 10 tys. lat p.n.e.). Proces powstawania ras ma charakter
adaptacyjny. „Rasy ludzkie są czasowymi odmianami geograficznymi w obrębie
gatunku. Są to populacje różniące się od innych częstością występowania
cech dziedzicznych. Rasa nie tworzy trwałej jednostki systematycznej w obrębie
gatunku. Zmiany częstości występowania genów, jakie mogą zachodzić w czasie,
wpływają na zmianę różnic czasowych” (Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju
i wychowania, 2001).
Od dawna dokonywano prób klasyfikacji gatunku ludzkiego. Warto dokonać ich
krótkiego przeglądu i przybliżyć najpowszechniej stosowane podziały.
Klasyfikacje starożytne były oparte na cechach podstawowych, jak:
— barwa skóry,
— kształt głowy,
— kształt twarzy.
W roku 200 p.n.e. Chińczycy wyróżnili 5 ras w oparciu o zabarwienie skóry. Freski
egipskie (XV–XI w.p.n.e.) ukazują cztery grupy ludzkie o różnym zabarwieniu
skóry i innych cechach morfologicznych.
Przez wiele lat, aż do czasów nowożytnych, wyróżniano trzy duże grupy: Jafetydów
— jasnoskórych i jasnowłosych mieszkańców Europy, Semitów — mieszkańców
Azji Południowo-Zachodniej o ciemnym zabarwieniu włosów i oczu, oraz
Chamitów — czarnoskórą ludność Afryki. Dopiero wiedza zdobyta podczas wiel10
kich odkryć geograficznych, a zwłaszcza poznanie mieszkańców obu Ameryk, Azji,
Australii i Oceanii, pozwoliła dostrzec wiele różnic cech morfologicznych człowieka.
Stała się ona bazą do tworzenia nowych klasyfikacji form ludzkich.
F. Bernier (1684 r.), obierając kryterium geograficzne (miejsce zamieszkania), podzielił
ludzi na rasy:
— białą — ogorzałych na słońcu mieszkańców Europy, zachodniej Azji oraz północnej
Afryki,
— czarną (Murzynów),
— żółtą — wschodnich Azjatów,
— lapońską — obejmującą tylko Lapończyków.
R. Bradley (1721 r.) podzielił ludzi na:
— białych (a wśród nich bez zarostu Amerykanów, z brodami — Europejczyków),
— czarnych (ze względu na kształt włosów: włosy wełniste — Murzyni, włosy proste
— Abisyńczycy),
— Mulatów.
I. Kant ustalił podział w zależności od klimatu:
— Indianie, Eskimosi, Mongołowie — odmiana czerwona — klimat zimny,
— Hindusi, Arabowie — odmiana żółta — klimat suchy, gorący,
— Europejczycy — odmiana biała — klimat wilgotny, zimny,
— Murzyni — odmiana czarna — klimat wilgotny, ciepły.
K. Linneusz (1756 r.) wyróżnił cztery rasy ludzkie w zależności od zajmowanych
kontynentów:
— Homo europaeus,
— Homo asiaticus,
— Homo americanus,
— Homo afer.
J. F. Blumenbach (1784 r.), uwzględniając kryterium geograficzne oraz kształt twarzy,
szczegóły budowy twarzy, kształt i kolor włosów, wyróżnił:
— rasę kaukaską,
— rasę etiopską,
— rasę mongolską,
— rasę amerykańską,
— rasę malajską.
W 1812 r. G. Cuvier, przyjmując za kryterium barwę skóry, wyodrębnił trzy rasowe
odmiany (varietas) człowieka:
— białą (leucoderma),
— żółtą (xantoderma),
— czarną (melanoderma).
Podział ten zachował swoją wiarygodność naukową i aktualność, stąd poniżej
przedstawiono krótką charakterystykę wyróżnionych odmian.
Odmianę białą charakteryzują:
— jasna skóra w odcieniach od jasnoróżowego do śniadego,
— włosy i oczy różnej barwy — od jasnych po ciemne,
— ukośne osadzenie włosów w skórze, mogą być one proste lub faliste,
— u mężczyzn silne owłosienie ciała i twarzy,
— niewystające kości jarzmowe,
— wysunięty ku przodowi wysoki, wąski nos o wydłużonych otworach, ustawionych
równolegle do przegrody nosa,
— dość wysokie oczodoły, górna powieka bez fałdy powiekowej, szpara oczna
wrzecionowata,
— twarz w części środkowej i dolnej cofnięta (ortognatyczna), cienkie wargi,
— mniej więcej równe proporcje między długością tułowia i długością kończyn,
— budowa ciała jako wynik przystosowania do klimatu o stosunkowo małym nasłonecznieniu.
Odmianę żółtą wyróżniają:
— skóra w kolorze od jasnożółtego do odcieni czerwonawych lub żółtobrązowych,
— ciemna pigmentacja oczu i włosów, od piwnych do czarnych,
— włosy grube, sztywne, o okrągłym przekroju, osadzone prostopadle w skórze,
— skąpe owłosienie ciała,
— duża, płaska twarz z podściółką tłuszczową,
— nos średnioszeroki, otwory nosowe ustawione skośnie do twarzy,
— małe, ustawione ukośnie oczy, górna powieka z fałdą mongolską,
— szczęki słabo wystające do przodu (prognatyczne),
— cienkie wargi,
— długi tułów w stosunku do kończyn dolnych,
— budowa ciała jako efekt przystosowania do klimatu zimnego.
Odmianę czarną cechują:
— kolor skóry od ciemnośniadego, przez brunatny, do czarnego,
— oczy i włosy o ciemnym zabarwieniu,
— włosy o przekroju nerkowatym, sierpowato umieszczone w skórze, stąd silne ich
skręcenie, spiralne lub wełniste z najbardziej skręconymi typu fil-fil,
— twarz szeroka, mała,
— nos bardzo szeroki, zaś otwory nosowe przebiegają równolegle do czerwieni
wargowej,
— szczęki dość silnie wysunięte (prognatyczne),
— wargi grube, mięsiste, czasami wywinięte,
— w oprawie oka rozwinięta fałda powiekowa,
— krótki tułów i długie kończyny,
— budowa ciała świadcząca o przystosowaniu do klimatu o dużym nasłonecznieniu.