Zjednoczone krolestwo wielkiej brytani i polnocnej irlandii.praca po polsku
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
POŁOŻENIE
Wielka Brytania (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) zajmuje część archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy około 5500 wysp, z czego 140 jest zamieszkanych. Od kontynentu oddziela ją kanał La Manche, od wschodu oblewają wody Morza Północnego, od północy i zachodu wody Oceanu Atlantyckiego. Terytoria zależne od Wielkiej Brytanii to: Gibraltar (Europa), Bryt. Terytorium O. Indyjskiego i Św. Helena (Afryka), Anguilla, Bermudy, Bryt. Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos (Ameryka Pn. i Środk.), Falklandy wraz z wyspami Georgia Pd. i Sandwich Pd. (Ameryka Pd.), Pitcairn (Oceania). Jedyną granicę lądową posiada z Irlandią.
USTRÓJ POLITYCZNY
Wielka Brytania to monarchia dziedziczna parlamentarna( Izba Gmin i Izba Lordów). Izba Gmin (House of Commons) jest wybierana co 5 lat i to ona jest właściwym ciałem ustawodawczym. Izbę Lordów (House of Lords) tworzą przedstawiciele arystokracji oraz biskupi Kościoła anglikańskiego. Wielka Brytania nie ma jednolitej konstytucji. Jej funkcję pełnią akty prawne z różnych epok. Głową państwa jest królowa Elżbieta II ( od 1952r.), która stoi na czele władzy wykonawczej i wspólnie z parlamentem sprawuje władzę ustawodawczą. Teoretycznie. Faktycznie pełni główne funkcje reprezentacyjne. Jest też głową Kościoła anglikańskiego w Anglii. Władzę wykonawczą sprawuje rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Premierem od 1997r. jest Tony Blair. System polityczny jest dwupartyjny z Partią Konserwatywną i Partią Pracy. Działają także mniejsze ugrupowania polityczne, m.in. Liberalni Demokraci, Szkocka Partia Narodowa oraz Walijska Partia Narodowa. Zaś stolicą jest Londyn.
Podział administracyjny
Składa się z 4 części: Anglii (46 hrabstw, w tym 7 metropolitalnych, obejmujących duże aglomeracje miejskie), Szkocji (12 regionów, z tego 3 wyspiarskie), Walii (8 hrabstw) i Irlandii Pn. (26 dystryktów, dawniej 6 hrabstw). Odrębny status mają W. Normandzkie i wyspa Man będące dependencjami (terytoriami zależnymi) Korony bryt.
Powierzchnia: 244,1 tys. km2
Ludność: 58,8 mln mieszk. (2000)
Język urzędowy: angielski
Jednostka monetarna: funt szterling
Święto narodowe: 8 czerwca (oficjalne obchody urodzin królowej)
PKB na osobę: 24700 euro
WARUNKI NATURALNE
Ukształtowanie powierzchni. Budowa geologiczna i rzeźba powierzchni Wielkiej Brytanii jest bardzo zróżnicowana; większą część powierzchni kraju stanowią góry i wyżyny. Fałdowania hercyńskie objęły G. Pennińskie, pd. Walię i Płw. Kornwalijski; we wsch. Anglii struktury paleozoiczne (zbud. gł. z piaskowców, wapieni i granitów) pokrywa bardzo gruba warstwa wapieni i piaskowców osadzonych podczas transgresji mezozoicznych. W wyniku zlodowaceń plejstoceńskich, które 4-krotnie objęły Wyspy Brytyjskie (maksymalny zasięg zlodowacenia do doliny Tamizy), wykształciła się rzeźba polodowcowa, charakteryzująca się występowaniem żłobów, cyrków i szerokich dolin polodowcowych w górach, moren i sandrów - na obszarach nizinnych. Najbardziej górzystym regionem Wielkiej Brytanii jest Szkocja. Anglia, największa pod względem powierzchni część Wielkiej Brytanii, jest regionem wyżynno-górskim w części pn.-zach. i nizinnym na wsch. i południu. Położone na pn. Anglii granitowe i wulk. pasmo wzgórz Cheviot (wys. do 816 m) stanowi hist. granicę Szkocji i Anglii; na pd.-zach. Niziny wsch. i pd. Anglii to rozległa płyta mezozoiczna z licznymi synklinami, wypełnionymi osadami trzeciorzędu, pokryta grubą warstwą (zwł. na wsch.) utworów polodowcowych. Położona w zach. części Wielkiej Brytanii Walia jest regionem górzystym; większą część jej powierzchni stanowią stare masywy G. Kambryjskich (Snowdon, 1085 m) o szerokich i płaskich grzbietach na pd. oraz o grzbietach ostrych, z dobrze wykształconą rzeźbą glacjalną, na północy. Znaczną część Irlandii Pn. zajmują góry, będące przedłużeniem masywów kaledońskich Szkocji. Wybrzeże Wielkiej Brytanii jest silnie rozczłonkowane (dł. linii brzegowej przekracza 7500 km). Amplituda pływów u wybrzeży Wielkiej Brytanii wynosi: 14 m w Kanale Bristolskim, ponad 8 m przy ujściu rz. Mersey do Zat. Liverpoolskiej, ok. 6 m w estuarium Tamizy i 1 m u pn. wybrzeży Irlandii Północnej. Zróżnicowanie budowy geol. wpływa na różnorodność typów wybrzeży; przeważają strome wybrzeża klifowe, najwyższe na zach. Płw. Kornwalijskiego, gdzie wysokość brzegu mor. przekracza 200 m; w Szkocji i pn.-zach. Anglii oprócz klifów występują wybrzeża fiordowe, w Walii i na Płw. Kornwalijskim wybrzeża riasowe, we wsch. i pd. Anglii wybrzeża wyrównane, akumulacyjne.
Klimat. Wyspiarskie położenie, powoduje, że Wielka Brytania ma klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski, mimo położenia w stosunkowo wysokich szerokości geograficznej (między 49°58' a 60°45'N). Średnia temp. w styczniu wynosi -3°C na pn.-zach., ok. 3°C na pn.-wsch. i ok. 7°C na pd.-zach., w lipcu od 17°C w Basenie Londyńskim do 12-13°C na pn. Szkocji. Opady są obfite i występują w ciągu całego roku, gł. w postaci deszczu; średnia roczna suma opadów od powyżej 3000 mm w górach Szkocji do 1000 mm w zach. Anglii i ok. 700 mm we wsch. Anglii; ok. 60% opadów przypada na okres od października do stycznia; najsuchszą porą roku jest wiosna; często występują mgły, w lecie na wybrzeżu, zimą i jesienią - w głębi wysp.
Gleby. W regionach górskich Wielkiej Brytanii występują mało żyzne gleby kamieniste i żwirowe: bielice iluwialno-żelaziste w Szkocji, brun. wyługowane w pn. Anglii, Walii i Irlandii Pn.; w kompleksie z górskimi glebami bielicowymi i brun. powszechnie występują gleby torfowe. Obszary nizinne pokrywają żyźniejsze gleby brun. i płowe, powstałe na iłach, glinach i piaskach pochodzenia gł. polodowcowego; duże powierzchnie wsch. Anglii zajmują gleby oglejone, uformowane z bezwęglanowych glin i iłów.
Ochrona przyrody. Łączna powierzchnia obszarów podlegających ochronie częściowej (parki krajobrazowe) i całkowitej (rezerwaty przyrody, parki nar.) wynosi 47 tys. km2, co stanowi ok. 19% pow. kraju. Większość z istniejących 10 parków nar. (7 w Anglii, 3 w Walii) utworzono 1951; największe z parków nar. to: Lake District (pow. ponad 2200 km2) w G. Kumbryjskich z największym skupieniem górskich jezior polodowcowych w kraju, Snowdonia (2170 km2) obejmująca pn. część G. Kumbryjskich oraz Pembrokeshire Coast (1590 km2) w pd. Walii i Peak District (1404 km2) w pd. części G. Pennińskich. Najwięcej parków krajobrazowych założono w słabo zaludnionych górskich regionach Szkocji.
LUDNOŚĆ
Wielka Brytania jest krajem wielonarodowościowym, zamieszkanym przez 4 gł. grupy nar., zachowujące wiele odrębności etnicznych i kulturowych. Anglicy stanowią ok. 76% ogółu ludności, Szkoci - 9%, Irlandczycy - 4% i Walijczycy - ok. 5%; w Szkocji, Walii i Irlandii Pn. Oprócz języka ang., są używane języki celt. Liczba osób posługujących się językiem szkoc., walijskim i irl. systematycznie maleje. Około 6% mieszkańców Wielkiej Brytanii to imigranci z krajów eur. (Żydzi, Włosi, Polacy), z Azji (Indusi - najliczniejsi wśród ludności napływowej, Pakistańczycy, Arabowie, Cypryjczycy), Afryki (gł. Wsch.) i Ameryki Środk. był związany z rozpadem imperium bryt. Od pocz. lat 90. zwiększa się liczba imigrantów z Hongkongu i RPA. Większość Brytyjczyków to chrześcijanie; 1990 anglikanie (wyznawcy nar. Kościoła anglik.) stanowili 20,2% ogółu wierzących, prezbiterianie (członkowie prezbiteriańskiego Kościoła szkoc.) - 14,2%, katolicy (najliczniejsi w Szkocji i Irlandii Pn.) - 21,4%, ponadto metodyści (5,3%) i baptyści (2,6%); wsród ludności napływowej dominują muzułmanie (10,9% ogółu wierzących), sikhowie (4,3%) i hindusi (1,5%); ok. 16% ludności nie określa przynależności wyznaniowej. Postępujący proces starzenia się społeczeństwa (ok. 19% ludności w wieku do 14 lat, ponad 65% w wieku 15-64 lata i ok. 16% w wieku powyżej 64 lat - 1991), spowodowany jest niskim przyrostem naturalnym i wydłużającym się czasem życia (mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat). W strukturze płci występuje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami (104 kobiet na 100 mężczyzn). Wielka Brytania należy do najgęściej zaludnionych krajów Europy; średnia gęstość zaludnienia - 238 mieszk. na km2 (1993). Rozmieszczenie ludności jest b. nierównomierne; ponad połowa ludności skupia się na obszarze środk. i pd. Anglii, gdzie gęstość zaludnienia przekracza 400 mieszk. na km2, a w Basenie Londyńskim - ponad 1000 mieszk. na km2; gęsto zaludnione są również Niz. Środkowoszkocka oraz pd. Walia, najsłabiej - wyludniające się regiony górskie i wyspy Szkocji (Hebrydy, Szetlandy, Orkady) - poniżej 20 mieszk. na km2. Struktura zatrudnienia ludności ulega stałym, powolnym zmianom; maleje zatrudnienie w przemyśle (zwł. ciężkim) i budownictwie (1980-91 z 35% zawodowo czynnych do 25%) oraz w rolnictwie i rybołówstwie (z 2,5% do 2,0%), wzrasta natomiast w usługach (z 54,7% do 64%), zwł. finansach, handlu i ubezpieczeniach. Rosnące bezrobocie (1990 - 7% zawodowo czynnych, 1994 - 9,3%) jest związane z recesją gospodarczą.
GOSPODARKA
Wielka Brytania jest krajem wysoko rozwiniętym, jedną z potęg gosp. świata; pod względem wartości produktu krajowego brutto (941 mld dol. USA - 1993, 4% produktu świat.) zajmuje 6 miejsce w świecie i 4 w Europie, po Niemczech, Francji i Włoszech. Brytania była największą potęgą przem. (przemysł bryt. wytwarzał ok. 40% produkcji świat.), handl. i mor. na świecie. Gospodarkę bryt. cechuje duża koncentracja kapitału i produkcji. Bank Anglii (zał. 1694, upaństwowiony 1946) oraz 4 wielkie banki prywatne: Midland Bank, Lloyds Bank, National Westminster i Barclays Bank skupiają ponad 80% wszystkich wkładów bankowych. Koncerny bryt. należą do największych w świecie, a zwł. Royal Dutch Shell (bryt.-hol. koncern naft., wartość obrotów 104 mld dol. - 1991, 2 miejsce w świecie po General Motors), British Petroleum (branża naft., 58 mld dol.), Unilever (bryt.-hol. koncern żywnościowy, 41 mld dol.) oraz Imperial Chemical (przemysł chem.) i British Aerospace (przemysł lotn.). Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto jest typowa dla krajów rozwiniętych, charakteryzuje się b. małym udziałem rolnictwa (1,6% - 1992), stosunkowo dużym - przemysłu (wraz z budownictwem 28,6%) i wysokim - usług (69,8%), zwł. finansów i handlu.
ROLNICTWO
Rolnictwo ma drugorzędne znaczenie w gospodarce bryt.; produkcja rolna pokrywa ok. 40% zapotrzebowania krajowego. Użytki rolne zajmują 72,3% pow. (1992). dominującą formą użytkowania ziemi są łąki i pastwiska, zajmujące ok. 40% pow. Anglii, ponad 60% pow. Walii i Irlandii Pn. oraz 75% pow. Szkocji; największy areał gruntów ornych ma Anglia (ok. 40% pow.). Przeważają średnie i duże gospodarstwa rolne (55% wszystkich gospodarstw ma powierzchnię powyżej 20 ha i zajmuje blisko połowę użytków rolnych). Rolnictwo bryt. cechuje wysoki poziom mechanizacji (1 ciągnik na 35 ha użytków rolnych) i specjalizacji produkcji (farmy mleczarskie, drobiarskie, zbożowe, warzywne i in.). Hodowla dostarcza ok. 60% wartości produkcji roln.; w regionach górskich, zwł. Szkocji, Walii i pn. Anglii, rozwinęła się hodowla owiec (pogłowie ok. 29 mln sztuk - 1994), na pogórzach i nizinach - bydła (ok. 12 mln sztuk) o profilu gł. mlecznym, w pd.-wsch. Anglii i Irlandii Pn. - również trzody chlewnej, powszechnie w całym kraju - drobiu. Intensywna uprawa zbóż (zbiory 19,7 mln t, plony 64,5 q z 1 ha - 1994), gł. pszenicy (pd.-wsch. Anglia), jęczmienia i owsa, poza tym buraków cukrowych (wsch. Anglia) i rzepaku; wokół dużych ośr. miejskich intensywne warzywnictwo, na pd. Anglii - ogrodnictwo i sadownictwo (truskawki, jabłonie, grusze). Przybrzeżne i dalekomor. połowy ryb (gł. dorsze i śledzie) wynoszą 840 tys. t (1992); gł. porty rybackie: Hull, Grimsby, Fleetwood i Aberdeen.
NAJWIĘKSI TWÓRCY POCHODZĄCY Z W. BRYTANII:
-Willam Szekspir,
-B. Jonson,
-Th. Kyd,
-Ch. Marlowe,
-R. Greene,
-G. Herbert,
-S. Rushdie,
-K. Ishiguro,
-T. Mo.
ZABYTKI WIELKIEJ BRYTANII:
-Kamienny krąg w Stonehenge i Avebury
-Londyńska twierdza Tower
-Kościół św. Małgorzaty w Londynie
-Big Ben
-Kościół św. Marcina w Canterbury
-Pałac Blenheim
Wyżej wymienione zabytki należą do Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.
POŁOŻENIE
Wielka Brytania (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) zajmuje część archipelagu Wysp Brytyjskich, który liczy około 5500 wysp, z czego 140 jest zamieszkanych. Od kontynentu oddziela ją kanał La Manche, od wschodu oblewają wody Morza Północnego, od północy i zachodu wody Oceanu Atlantyckiego. Terytoria zależne od Wielkiej Brytanii to: Gibraltar (Europa), Bryt. Terytorium O. Indyjskiego i Św. Helena (Afryka), Anguilla, Bermudy, Bryt. Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos (Ameryka Pn. i Środk.), Falklandy wraz z wyspami Georgia Pd. i Sandwich Pd. (Ameryka Pd.), Pitcairn (Oceania). Jedyną granicę lądową posiada z Irlandią.
USTRÓJ POLITYCZNY
Wielka Brytania to monarchia dziedziczna parlamentarna( Izba Gmin i Izba Lordów). Izba Gmin (House of Commons) jest wybierana co 5 lat i to ona jest właściwym ciałem ustawodawczym. Izbę Lordów (House of Lords) tworzą przedstawiciele arystokracji oraz biskupi Kościoła anglikańskiego. Wielka Brytania nie ma jednolitej konstytucji. Jej funkcję pełnią akty prawne z różnych epok. Głową państwa jest królowa Elżbieta II ( od 1952r.), która stoi na czele władzy wykonawczej i wspólnie z parlamentem sprawuje władzę ustawodawczą. Teoretycznie. Faktycznie pełni główne funkcje reprezentacyjne. Jest też głową Kościoła anglikańskiego w Anglii. Władzę wykonawczą sprawuje rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem. Premierem od 1997r. jest Tony Blair. System polityczny jest dwupartyjny z Partią Konserwatywną i Partią Pracy. Działają także mniejsze ugrupowania polityczne, m.in. Liberalni Demokraci, Szkocka Partia Narodowa oraz Walijska Partia Narodowa. Zaś stolicą jest Londyn.
Podział administracyjny
Składa się z 4 części: Anglii (46 hrabstw, w tym 7 metropolitalnych, obejmujących duże aglomeracje miejskie), Szkocji (12 regionów, z tego 3 wyspiarskie), Walii (8 hrabstw) i Irlandii Pn. (26 dystryktów, dawniej 6 hrabstw). Odrębny status mają W. Normandzkie i wyspa Man będące dependencjami (terytoriami zależnymi) Korony bryt.
Powierzchnia: 244,1 tys. km2
Ludność: 58,8 mln mieszk. (2000)
Język urzędowy: angielski
Jednostka monetarna: funt szterling
Święto narodowe: 8 czerwca (oficjalne obchody urodzin królowej)
PKB na osobę: 24700 euro
WARUNKI NATURALNE
Ukształtowanie powierzchni. Budowa geologiczna i rzeźba powierzchni Wielkiej Brytanii jest bardzo zróżnicowana; większą część powierzchni kraju stanowią góry i wyżyny. Fałdowania hercyńskie objęły G. Pennińskie, pd. Walię i Płw. Kornwalijski; we wsch. Anglii struktury paleozoiczne (zbud. gł. z piaskowców, wapieni i granitów) pokrywa bardzo gruba warstwa wapieni i piaskowców osadzonych podczas transgresji mezozoicznych. W wyniku zlodowaceń plejstoceńskich, które 4-krotnie objęły Wyspy Brytyjskie (maksymalny zasięg zlodowacenia do doliny Tamizy), wykształciła się rzeźba polodowcowa, charakteryzująca się występowaniem żłobów, cyrków i szerokich dolin polodowcowych w górach, moren i sandrów - na obszarach nizinnych. Najbardziej górzystym regionem Wielkiej Brytanii jest Szkocja. Anglia, największa pod względem powierzchni część Wielkiej Brytanii, jest regionem wyżynno-górskim w części pn.-zach. i nizinnym na wsch. i południu. Położone na pn. Anglii granitowe i wulk. pasmo wzgórz Cheviot (wys. do 816 m) stanowi hist. granicę Szkocji i Anglii; na pd.-zach. Niziny wsch. i pd. Anglii to rozległa płyta mezozoiczna z licznymi synklinami, wypełnionymi osadami trzeciorzędu, pokryta grubą warstwą (zwł. na wsch.) utworów polodowcowych. Położona w zach. części Wielkiej Brytanii Walia jest regionem górzystym; większą część jej powierzchni stanowią stare masywy G. Kambryjskich (Snowdon, 1085 m) o szerokich i płaskich grzbietach na pd. oraz o grzbietach ostrych, z dobrze wykształconą rzeźbą glacjalną, na północy. Znaczną część Irlandii Pn. zajmują góry, będące przedłużeniem masywów kaledońskich Szkocji. Wybrzeże Wielkiej Brytanii jest silnie rozczłonkowane (dł. linii brzegowej przekracza 7500 km). Amplituda pływów u wybrzeży Wielkiej Brytanii wynosi: 14 m w Kanale Bristolskim, ponad 8 m przy ujściu rz. Mersey do Zat. Liverpoolskiej, ok. 6 m w estuarium Tamizy i 1 m u pn. wybrzeży Irlandii Północnej. Zróżnicowanie budowy geol. wpływa na różnorodność typów wybrzeży; przeważają strome wybrzeża klifowe, najwyższe na zach. Płw. Kornwalijskiego, gdzie wysokość brzegu mor. przekracza 200 m; w Szkocji i pn.-zach. Anglii oprócz klifów występują wybrzeża fiordowe, w Walii i na Płw. Kornwalijskim wybrzeża riasowe, we wsch. i pd. Anglii wybrzeża wyrównane, akumulacyjne.
Klimat. Wyspiarskie położenie, powoduje, że Wielka Brytania ma klimat umiarkowany ciepły, wybitnie morski, mimo położenia w stosunkowo wysokich szerokości geograficznej (między 49°58' a 60°45'N). Średnia temp. w styczniu wynosi -3°C na pn.-zach., ok. 3°C na pn.-wsch. i ok. 7°C na pd.-zach., w lipcu od 17°C w Basenie Londyńskim do 12-13°C na pn. Szkocji. Opady są obfite i występują w ciągu całego roku, gł. w postaci deszczu; średnia roczna suma opadów od powyżej 3000 mm w górach Szkocji do 1000 mm w zach. Anglii i ok. 700 mm we wsch. Anglii; ok. 60% opadów przypada na okres od października do stycznia; najsuchszą porą roku jest wiosna; często występują mgły, w lecie na wybrzeżu, zimą i jesienią - w głębi wysp.
Gleby. W regionach górskich Wielkiej Brytanii występują mało żyzne gleby kamieniste i żwirowe: bielice iluwialno-żelaziste w Szkocji, brun. wyługowane w pn. Anglii, Walii i Irlandii Pn.; w kompleksie z górskimi glebami bielicowymi i brun. powszechnie występują gleby torfowe. Obszary nizinne pokrywają żyźniejsze gleby brun. i płowe, powstałe na iłach, glinach i piaskach pochodzenia gł. polodowcowego; duże powierzchnie wsch. Anglii zajmują gleby oglejone, uformowane z bezwęglanowych glin i iłów.
Ochrona przyrody. Łączna powierzchnia obszarów podlegających ochronie częściowej (parki krajobrazowe) i całkowitej (rezerwaty przyrody, parki nar.) wynosi 47 tys. km2, co stanowi ok. 19% pow. kraju. Większość z istniejących 10 parków nar. (7 w Anglii, 3 w Walii) utworzono 1951; największe z parków nar. to: Lake District (pow. ponad 2200 km2) w G. Kumbryjskich z największym skupieniem górskich jezior polodowcowych w kraju, Snowdonia (2170 km2) obejmująca pn. część G. Kumbryjskich oraz Pembrokeshire Coast (1590 km2) w pd. Walii i Peak District (1404 km2) w pd. części G. Pennińskich. Najwięcej parków krajobrazowych założono w słabo zaludnionych górskich regionach Szkocji.
LUDNOŚĆ
Wielka Brytania jest krajem wielonarodowościowym, zamieszkanym przez 4 gł. grupy nar., zachowujące wiele odrębności etnicznych i kulturowych. Anglicy stanowią ok. 76% ogółu ludności, Szkoci - 9%, Irlandczycy - 4% i Walijczycy - ok. 5%; w Szkocji, Walii i Irlandii Pn. Oprócz języka ang., są używane języki celt. Liczba osób posługujących się językiem szkoc., walijskim i irl. systematycznie maleje. Około 6% mieszkańców Wielkiej Brytanii to imigranci z krajów eur. (Żydzi, Włosi, Polacy), z Azji (Indusi - najliczniejsi wśród ludności napływowej, Pakistańczycy, Arabowie, Cypryjczycy), Afryki (gł. Wsch.) i Ameryki Środk. był związany z rozpadem imperium bryt. Od pocz. lat 90. zwiększa się liczba imigrantów z Hongkongu i RPA. Większość Brytyjczyków to chrześcijanie; 1990 anglikanie (wyznawcy nar. Kościoła anglik.) stanowili 20,2% ogółu wierzących, prezbiterianie (członkowie prezbiteriańskiego Kościoła szkoc.) - 14,2%, katolicy (najliczniejsi w Szkocji i Irlandii Pn.) - 21,4%, ponadto metodyści (5,3%) i baptyści (2,6%); wsród ludności napływowej dominują muzułmanie (10,9% ogółu wierzących), sikhowie (4,3%) i hindusi (1,5%); ok. 16% ludności nie określa przynależności wyznaniowej. Postępujący proces starzenia się społeczeństwa (ok. 19% ludności w wieku do 14 lat, ponad 65% w wieku 15-64 lata i ok. 16% w wieku powyżej 64 lat - 1991), spowodowany jest niskim przyrostem naturalnym i wydłużającym się czasem życia (mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat). W strukturze płci występuje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami (104 kobiet na 100 mężczyzn). Wielka Brytania należy do najgęściej zaludnionych krajów Europy; średnia gęstość zaludnienia - 238 mieszk. na km2 (1993). Rozmieszczenie ludności jest b. nierównomierne; ponad połowa ludności skupia się na obszarze środk. i pd. Anglii, gdzie gęstość zaludnienia przekracza 400 mieszk. na km2, a w Basenie Londyńskim - ponad 1000 mieszk. na km2; gęsto zaludnione są również Niz. Środkowoszkocka oraz pd. Walia, najsłabiej - wyludniające się regiony górskie i wyspy Szkocji (Hebrydy, Szetlandy, Orkady) - poniżej 20 mieszk. na km2. Struktura zatrudnienia ludności ulega stałym, powolnym zmianom; maleje zatrudnienie w przemyśle (zwł. ciężkim) i budownictwie (1980-91 z 35% zawodowo czynnych do 25%) oraz w rolnictwie i rybołówstwie (z 2,5% do 2,0%), wzrasta natomiast w usługach (z 54,7% do 64%), zwł. finansach, handlu i ubezpieczeniach. Rosnące bezrobocie (1990 - 7% zawodowo czynnych, 1994 - 9,3%) jest związane z recesją gospodarczą.
GOSPODARKA
Wielka Brytania jest krajem wysoko rozwiniętym, jedną z potęg gosp. świata; pod względem wartości produktu krajowego brutto (941 mld dol. USA - 1993, 4% produktu świat.) zajmuje 6 miejsce w świecie i 4 w Europie, po Niemczech, Francji i Włoszech. Brytania była największą potęgą przem. (przemysł bryt. wytwarzał ok. 40% produkcji świat.), handl. i mor. na świecie. Gospodarkę bryt. cechuje duża koncentracja kapitału i produkcji. Bank Anglii (zał. 1694, upaństwowiony 1946) oraz 4 wielkie banki prywatne: Midland Bank, Lloyds Bank, National Westminster i Barclays Bank skupiają ponad 80% wszystkich wkładów bankowych. Koncerny bryt. należą do największych w świecie, a zwł. Royal Dutch Shell (bryt.-hol. koncern naft., wartość obrotów 104 mld dol. - 1991, 2 miejsce w świecie po General Motors), British Petroleum (branża naft., 58 mld dol.), Unilever (bryt.-hol. koncern żywnościowy, 41 mld dol.) oraz Imperial Chemical (przemysł chem.) i British Aerospace (przemysł lotn.). Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto jest typowa dla krajów rozwiniętych, charakteryzuje się b. małym udziałem rolnictwa (1,6% - 1992), stosunkowo dużym - przemysłu (wraz z budownictwem 28,6%) i wysokim - usług (69,8%), zwł. finansów i handlu.
ROLNICTWO
Rolnictwo ma drugorzędne znaczenie w gospodarce bryt.; produkcja rolna pokrywa ok. 40% zapotrzebowania krajowego. Użytki rolne zajmują 72,3% pow. (1992). dominującą formą użytkowania ziemi są łąki i pastwiska, zajmujące ok. 40% pow. Anglii, ponad 60% pow. Walii i Irlandii Pn. oraz 75% pow. Szkocji; największy areał gruntów ornych ma Anglia (ok. 40% pow.). Przeważają średnie i duże gospodarstwa rolne (55% wszystkich gospodarstw ma powierzchnię powyżej 20 ha i zajmuje blisko połowę użytków rolnych). Rolnictwo bryt. cechuje wysoki poziom mechanizacji (1 ciągnik na 35 ha użytków rolnych) i specjalizacji produkcji (farmy mleczarskie, drobiarskie, zbożowe, warzywne i in.). Hodowla dostarcza ok. 60% wartości produkcji roln.; w regionach górskich, zwł. Szkocji, Walii i pn. Anglii, rozwinęła się hodowla owiec (pogłowie ok. 29 mln sztuk - 1994), na pogórzach i nizinach - bydła (ok. 12 mln sztuk) o profilu gł. mlecznym, w pd.-wsch. Anglii i Irlandii Pn. - również trzody chlewnej, powszechnie w całym kraju - drobiu. Intensywna uprawa zbóż (zbiory 19,7 mln t, plony 64,5 q z 1 ha - 1994), gł. pszenicy (pd.-wsch. Anglia), jęczmienia i owsa, poza tym buraków cukrowych (wsch. Anglia) i rzepaku; wokół dużych ośr. miejskich intensywne warzywnictwo, na pd. Anglii - ogrodnictwo i sadownictwo (truskawki, jabłonie, grusze). Przybrzeżne i dalekomor. połowy ryb (gł. dorsze i śledzie) wynoszą 840 tys. t (1992); gł. porty rybackie: Hull, Grimsby, Fleetwood i Aberdeen.
NAJWIĘKSI TWÓRCY POCHODZĄCY Z W. BRYTANII:
-Willam Szekspir,
-B. Jonson,
-Th. Kyd,
-Ch. Marlowe,
-R. Greene,
-G. Herbert,
-S. Rushdie,
-K. Ishiguro,
-T. Mo.
ZABYTKI WIELKIEJ BRYTANII:
-Kamienny krąg w Stonehenge i Avebury
-Londyńska twierdza Tower
-Kościół św. Małgorzaty w Londynie
-Big Ben
-Kościół św. Marcina w Canterbury
-Pałac Blenheim
Wyżej wymienione zabytki należą do Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO.