Wypracowanie
person
brightness_auto
1 odpowiedź
Burzliwe dzieje naszej ojczyzny sprawiły, że walka o niepodległość stała się trwałym, powracającym tematem polskiej literatury. Nie ma epoki, która nie posiada patriotycznych wypowiedzi poetyckich, publicystycznych czy prozatorskich, nawet gdy zdarzały się w naszej historii czasy względnego spokoju wolności - temat troski o kraj był obecny w literaturze. Natomiast gdy na skutek rozbiorów utraciliśmy niepodległość, literatura stała się ważnym orężem boju o jej odzyskanie I o zachowanie polskości także. Głos rzeczpospolitej w ,,Krótkiej rozprawie między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” Mikołaja Reja uskarżający się na takich obywateli, którzy potrafią dostrzec I krytykować wady oraz złe uczynki, lec w żaden sposób nie starają się im zapobiec lub naprawić, zaczynając zmiany od samych siebie. Teraz jest odwrotnie, nikt nie zważa na interes państwa, prawa, sprawiedliwości, lecz dba jedynie, by nie cierpiały jego własne interesy. Rzeczpospolita zwraca się z prośbą do swych obywateli, by zmienili swe postępowanie. Właśnie od epoki odrodzenia zamierzam rozpocząć analizę polskiej literatury walczącej o niepodległość.
,,W której rozprawie.” odnaleźć można echa politycznego programu demokratycznego obrazu szlacheckiego, walczącego o egzekucję praw, czyli ograniczenie przewagi magnaterii, króla I duchowieństwa na rzecz wzrostu uprawnień szlachty, postulującego reformę sądownictwa, skarbu, podniesienie obronności kraju. Ostra krytyka instytucji kościoła wyrasta z innowierczych sympatii Reja. W utworze autor przedstawił sytuację i wzajemny stosunek do siebie trzech stanów: szlachty, duchowieństwa oraz chłopstwa. Przedstawiciele poszczególnych grup wysuwają zarzuty przeciw nadużyciom I grzechom nieprzyjaznych sobie stanów. Ustami Pana, właściciela wsi, w której rozgrywa się akcja utworu, autor atakuje duchowieństwo, zarzucając mu niedbałość w wykonywaniu obowiązków kościelnych:
,,Mało śpiewa, wszystko dzwoni,
Msza nie była jako łoni.”
Księża prowadzą życie niezgodne z zadaniami wiary, jakiej głoszą, wymagają od wiernych posłuszeństwa przykazaniom, a sami oddają się rozpuście, obżarstwu I lenistwu. Dbając o swoja wygodę I korzyści 19c wiernych:
Brak wykształcenia uniemożliwia im w prawdzie nauczanie. Jako zwolennik reformacji, Rej ostro krytykuje ceremonię i obrzędy kościelne, zwłaszcza instytucję odpustów, których głównym celem jest bogacenie się duchowieństwa.
,,Kury wrzeszczą, świnie krzyczą,
Na ołtarzu jajca liczą.
Wieręśmy odpust zyskali,
Iżechmy się napiskali.”
Satyra Reja g fcc odzi także w życie szlachty I to zarówno prywatne, jak I polityczno - społeczne. Autor krytykuje szlacheckie życie ponad stanem, skłonność do przepychu, bogactwa, prowadząca do niszczenia majątków, pijaństwo I obżarstwo ziemian, zanik obyczajów. Pleban odpowiadający na zarzutu Pana, broni swojego stanu, którego posłowie nie potrafią uchwalić żadnej ustawy:
,,Już to kilka niedziel biją,
A w ni w czym się nie zgadzają.”
Zarzuca szlachcie brak patriotyzmu, prywatę, przekupstwo, dbałość o urzędy, przedkładanie własnych interesów nad dobro państwa. Argumenty Reja są wiernym odbiciem postulatów obrazu demokratycznego, domagającego się reformy państwa.
Dyskusje Pana I Plebana podsumowuje wójt gorzkim stwierdzeniem:
,,Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd rządza.”
Rej staje w obronie najbardziej uciskanego stanu, chłopstwa, które musi ponosić ciężary związane ze swoją służbą wobec duchowieństwa I szlachty. Biedny chłop, którego nie broni prawo, jest tylko poddanym, zmuszonym do wypełnienia obowiązków przerastających jego możliwości. Dialog kończy się narzekaniami alegorycznie przedstawionej Rzeczpospolitej na tragiczną sytuację Polski, w której wszyscy obwiniają I krytykują innych, nie starając się jednak zmienić istniejącego stanu rzeczy.
Posługując się satyrą i jasnym dla ówczesnego czytelnika aluzjami, Rej ukazał w ,,Krótkiej rozprawie.” wszystkie negatywne strony życia społeczno - politycznego Polski i z pozycji demokratycznych oraz reformacyjnych skrytykowała błędy ustrojowe państwa i dominację katolickiego duchowieństwa w życiu narodu.
Natomiast Jan Kochanowski napisał ,,Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów”, mającą charakter apelu do rodaków, poeta odwołuje się do napaści Tatarów na Polskę z 1575 roku, w wyniku której najeźdźcy uprowadzili około 50 tyś. Jeńców. Wyrażając rozpacz I żal z powodu lasu pohańbionych Polaków, podmiot liryczny nawołuje do obrony państwa. Apeluje o męstwo, odwagę, poniesienie wydatków na cele wojskowe:
,,Skujmy talerze na talary, skujmy,
A żołnierzowi pieniądze gotujmy!”
Jednocześnie przestrzega poeta przed powtórzeniem starych błędów i krytykuje nieumiejętność wyciągania wniosków z historii:
,,Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że I po szkodzie, i przed szkodą głupi.”
Jan Kochanowski napisał również tragedię ,,Odprawa posłów greckich”, w której traktuje o relacjach między indywidualnym prawem jednostki a zasadami państwa oraz o odpowiedzialności obywateli za losy swojej ojczyzny. W uwagach krytycznych Ulissesa na temat krzywdzącej dla Greków odmownej decyzji Rady trojańskiej odnaleźć można jednak zarzuty, jakie postawił poeta XVI - wiecznej Polsce. Kochanowski piętnuje brak praworządności oraz panujące powszechnie przekupstwo i niesprawiedliwość. Krytykuje nieprzygotowanej do brony ojczyzny, nieodpowiedzialną młodzież, prowadzącą hulaszczy, próżny i leniwy tryb życia. Poeta zarzuca rządzącym, iż nad dobro państwa przekładają własne interesy i nie potrafią przewidzieć konsekwencji swoich decyzji. Posłów krytykuje za demagogię i prywatę, a władzę za ulegania postanowieniom Sejmu.
Krytyka młodych pojawiła się także w pieśni chóru:
,,Teraz na rozum nie dbając,
Z rządzą tylko zgadzając,
Zdrowie i sławę tracą, tracą majętności.”
Z kolei druga pieśń chóru stanowi ujęty w poetycką formę kodeks moralnych zasad obowiązujących rządzących. Niektórzy badacze odczytają ten tekst jako wyraz żalów czy rozczarowań poety związanych z osobą króla Zygmunta Augusta. W pieśni zwraca się do panujących, przypominając im o konieczności sprawiedliwych i troskliwych rządów. Powołując się na idee epok, poeta zwraca uwagę na boskie pochodzenie władzy, które sprawia, iż rządzący są namiestnikami boga na Ziemi i za swoje działania odpowiadają przed stwórcą:
,,A wam więc nad mniejszym i zwierzchności jest dana,
Ale i sami macie nad sobą Pan 198 a.”
Jednocześnie przestrzega Kochanowski przed konsekwencjami nierozsądnych rządów, które mogą doprowadzić do upadku państwa:
,,Przełożonych występki miast zgubiły
I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.”
Jednym z późniejszych poetów epoki odrodzenia był Andrzej Frycz Modrzewski napisał traktat ,,O poprawie Rzeczpospolitej”. Traktat ten, wyrosły z obserwacji i prze fac myśleń autora, dotyczący społeczno - politycznej sytuacji Polski, osadzony był głęboko w tradycji antycznej oraz chrześcijańskiej, biblijnej. W poglądach Modrzewskiego odnaleźć można wpływ ówczesnej myśli filozoficznej i politycznej. Frycz głosi program przebudowy Rzeczpospolitej w scentralizowaną monarchię, w której król, wspomagany przez sprawnie działające urzędy, dbałby o zachowanie społecznej równowagi. Autor domaga się równości wszystkich wobec prawa oraz przyznanie chłopom ziemi na własność a mieszczanom praw do posiadania gruntów oraz obejmowania urzędów, zarezerwowanych dotychczas dla szlachty. Żądał reformy szkolnictwa oraz uniezależnienia życia religijnego i kontroli państwa nad Kościołem. Szczegółowe uwagi zawarł Frycz w kolejnych księgach traktatu. W pierwszej księdze ,,O obyczajach”. Będącej w dużym stopniu rozprawą o ludzkiej naturze, Modrzejewski odwołując się do ,,Biblii” oraz Erazma z Rotterdamu, zakłada iż w każdym człowieku istnieje naturalne dobro i postuluje konieczność wysiłku, doskonalenia się poprzez wiarę i życie w zgodzie z nieskażoną naturą. Według Frycza dobre obyczaje są gwarantem pomyślności i stabilności państwa, które powinno sprawować kontrolę nad przestrzeganiem zasad moralnych i cnoty. Ukazując źródła panującego zła, szansy poprawy obyczajów upatruje Modrzewski w odpowiednim wychowaniu młodych, wspartym mądrymi rządami króla i urzędów. Ustrojowy ideał łączący w sobie elementy monarchii, rządów arystokratycznych i demokracji, odnajduje pisarz w biblijnej Księdze Mojżeszowego Prawa. Model państwa stworzonego przez Modrzewskiego był praktycznie niemożliwy do zrealizowania, ale wiele z jego postulatów mogło znaleźć swoje zastosowanie nie tylko w warunkach polskich, ale także w innych państwach europejskich.
W księdze ,,O prawach” jeszcze raz powraca Frycz do poruszanego w swoim pierwszym utworze problemu równości wszystkich ludzi stworzonych przez Boga, żąda jednakowego traktowania przez prawo bez względu na pochodzenie, przestępców, którzy dopuścili się wysokich kar dla wrogów Rzeczpospolitej.
Księga trzecia ,,O wojnie” zawiera rozważania na temat konieczności reform wojskowych i wzmocnienia obronności państwa. Modrzewski dzielił wojny na sprawiedliwy (obronne) i niesprawiedliwy (zaborcze). W celu uniknięcia konfliktów zbrojnych, państwo powinno dbać o dobre stosunki sąsiedzkie, jednakże na wypadek zagrożenia musi być przygotowane na skuteczną obronę.
W najbardziej kontrowersyjnej, skonfiskowanej przez cenzurę księdze ,,O kościele” Modrzewski, stojący na pozycji irenizmu postulował potrzebę dyskusji nad kształtem życia wyznaniowego. Frycz nawoływał do tolerancji i wolności wyznaniowej i postulował reformę instytucji kościoła.
W ostatniej księdze ,,O szkole” domagał się Modrzewski podniesieniem poziomu nauczania, zwiększenia wydatków na oświatę, która pełni znaczące funkcje wychowawcze w procesie kształcenia młodzieży. Dostrzegając finansowe nadużycia w kościele, autor postuluje, aby duchowieństwo brało czynny udział w finansowym utrzymaniu szkół. Dzieło Frycza Modrzewskiego wywołało w Polsce polemiki i oskarżenia ze strony przeciwników autora. Traktat cieszył się dużym zainteresowaniem w Europie, o czym świadczą liczne przekłady na języki obce. Nowatorstwo myśli Modrzewskiego doceniło dopiero dwieście lat później polskie oświecenie.
Jednym z późniejszy pisarzy odrodzenia był Piotr Skarga, kaznodzieja silnie związany z ruchem kontrreformacji. Napisał on ,,Kazania Sejmowe” zawierające oskarżenia oraz krytykę nad obywateli, a także postulują program przebudowy państwa polskiego i ostrzegają przed upadkiem Rzeczpospolitej, odstępującej od zasad wiary. Głównych przyczyn choroby Polski upatruje kaznodzieja w braku patriotyzmu, wewnętrznej niezgodzie, szerzeniu się innowierstwa, osłabieniu władzy.
Królewskiej, braku praworządności oraz upadku moralności I obyczajów. Polityczny program Skargi bliski był dążeniom absolutystycznym oraz postulatom kontrreformacyjnym. Autor ,,Kazań” domaga się silnej władzy króla, podporządkowanej Kościołowi, ograniczenia uprawnień sejmu na rzecz senatu I władzy, postuluje reformę sądownictwa I władzy wykonawczej. Społeczeństwo widział Skarga na kształt organizmu, którego każda część zajmuje określone miejsce w hierarchii I pełni swoje funkcje. Dlatego też proponował odebranie szlachcie części przywilejów, ukrócenia wyzysku chłopów. Jako zagorzały zwolennik kontrreformacji Skarga domagał się wzmocnienia pozycji Kościoła, a w odstępstwie od wiary katolickiej I w szerzącej się wolności wyznaniowej widział przyczyny upadku Polski. Wiążąc ściśle interesy państwa ze sprawami wiary, przewidywał
Zagładę Polski, jeśli herezja nie zostanie wykorzeniona.
Według mnie największym patriotom literatury baroku był Wacław Potocki. Twórczość poety to największe osiągnięcie literatury polskiej XVII w., głównie dzięki swej ideowości I głębokiemu patriotyzmowi.
Potocki nawiązał w niej do najlepszych tradycji literatury narodowej, szczególnie do literatury renesansowej. Cechowały ją: postępowość poglądów, żarliwy patriotyzm I żywa troska o lepsze jutro ojczyzny.
W jednym z wierszy pt. ,,Nierządem Polska stoi” - ukazuje sytuację społeczno - polityczną Polski XVII wieku. Widzimy tu całkowity rozkład kraju od wewnątrz. Rzeczpospolita przedstawiona jest jako państwo, w którym nikt nie przestrzega prawa, każdy kieruje się własnymi zdaniami I interesami. Szerzą się nierządy I anarchia, wzrasta chaos, który potęguje zmieniające się ciągle prawa. Najbardziej poszkodowani w tej sytuacji są średnio zamożni I biedni ziemianie, mający w swym posiadaniu dziesiątą część ziemi w kraju. Jeśli tylko nie wywiążą się ze swych należności, zaraz czekają ich sądy I egzekucje. Często także zmuszani są do opuszczania swych domostw. Cały utwór tchnie gorzką ironią. Poeta boleje nad takim stanem rzeczy w Rzeczpospolitej. Wie, że jeśli społeczeństwo się nie opamięta, ojczyzna zginie. Natomiast wiersz ,,Pospolite ruszenie” to utwór o charakterze krytycznym. Obrazuje postawę szlachty polskiej w momencie zagrożenia ojczyzny. Zebrane w obozie wojskowym szlachta czas spędza na zabawie I pijatyce. A kiedy ma wyruszać do walki, jest oburzona na dobosza (chłopa), że śmie ją budzić podczas pierwszego snu. Poeta poddaje ostrej krytyce ,,złotą wolność” szlachecką, bezkarność I sarmackie pochodzenie szlachty. Ubolewa jako prawdziwy patriota nad takim postępowaniem szlachty. Ostatnim wierszem Wacława Potockiego, którego opiszę są ,,Zbytki polskie”.
To apokaliptyczna wizja zagłady ojczyzny. Potocki określa obraz Polski szlacheckiej ówczesnych czasów.
Wiersz zaczyna się od pytania tylko po to, by w kolejnych wersach potwierdzić je odpowiedziami argumentami, które ukazują rozkład państwa. Polska myśli o wystawnym życiu, o zewnętrzną stronę swego życia, zapominając przy tym o wartościach nadrzędnych - o ojczyźnie I obowiązkach względem niej. Jej to:
Splendor, elegancki strój, wykwintnie zastawione jadłem I trunkami stoły, karety zaprzężone w sześć koni, drogie kamienie na ciele kobiet I szlachciców, liczna służba na zawołanie. A tymczasem ojczyzna coraz bardziej się ,,w granicach swych zwęża”, czyli napadają na nią sąsiedzi I grabią ją. Żołnierze, którzy mają bronić jej granic, umierają z głodu, gdyż za ich pracę nikt im nie płaci. Polska ginie na oczach rozbawionej szlachty, magnaterii I książąt. Najtragiczniejszym faktem jest to, że ani szlachta, ani magnaci nic sobie nie robią z takiego stanu rzeczy. Wyzuci z poczucia patriotyzmu, w pogoni za własnymi sprawami I za wygodnym życiem, przyczyniają się do szybkiego, ostatecznego kresu Rzeczpospolitej.
Największym utworem W. Potockiego o wielkich wydarzeniach historycznych w dziejach literatury staropolskiej jest ,,Wojna chocimska”. To epopeja przebiegu przygotowań do bitwy I samej bitwie, która rozgrywała się w 1621r. pod Chocimiem. Potocki rozpoczyna swój utwór inwokacją do Boga, prosząc go o błogosławieństwo dla siebie I ojczyzny, o pomoc w zwyciężeniu Turków.
Istotną rolę odgrywa mowa Chodkiewicza, skierowana do polskiego rycerstwa. Pełna patosu I patriotycznego uniesienia świadczy o ogromnym zaangażowaniu autora w losy ojczyzny. Chodkiewicz nawiązuje do honoru I ducha rycerskiego, wzywa do walki, do zwycięstwa, na które liczą: Bóg, ojczyzna I król. Porównuje ojczyznę do utrapionej matki, która pragnie pokoju. Przywodzi przed oczy dawną przeszłość Polski, np. czasy Chrobrego. Celowo pomniejsza potęgę Turków, którzy nie mają żadnych tradycji rycerskich. To tylko rzemieślnicy, zwykli barbarzyńcy, którzy wybrali się na wyprawę nie tyle, by zwyciężyć Polaków, ile dla zdobycia łupów.
Potocki, opisuje wojsko tureckie, podkreśla różnorodność barw I kształtów zbliżających fac się do szańców obronnych, które nie są w stanie zaszkodzić rycerstwu polskiemu, stojącemu ponad tak barbarzyńskim narodem.
Polacy to naród bohaterski, mężny I odważny, więc nie powinni się bać ludzi niższego rzędu. W mowie Chodkiewicza ujawnia się sarmatyzm, którego hołdował autor.
,,Wojna chocimska” to utwór, który miał za zadanie zburzyć zbytnią pewność siebie Polaków. W czasach Potockiego, podobnie jak to miało miejsce pół wieku temu, Polacy pokładali nadzieję tylko we własnej odwadze I opiece boskiej. Nie myśleli natomiast o zapobiegliwości, o pracy ani o rozsądku politycznym. ,,Wojna chocimska” należy do literatury, która budzi sumienia narodu, ukazuje mu jego grzechy I słabości. Do literatury, która stale jest potrzebna.
W literaturze oświecenia J.U. Niemcewicz napisał ,,Powrót posła”, który wiąże się ściśle z obradami Sejmu Wielkiego. Niemcewicz przedstawia w nim dwa przeciwne sobie obozy szlacheckie: działaczy stronnictwa Patriotycznego oraz obrońców starego porządku feudalnego. W rozmowach, które toczą się między bohaterami utworu autor przedstawia z jednej strony program obozu reform, z drugiej zaś argumenty przeciwników. Sztuka ostrzem krytyki uderza w przekupnych magnatów I ciemnych konserwantów, staroszlacheckich Sarmatów, którzy gorąco bronią liberum veto, wolnej elekcji, władzy pana nad chłopem, ,,złotej wolności” szlacheckie I anarchii. ,,Powrót posła” to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, to także wielki głos wzywający do naprawy Rzeczpospolitej. W literaturze oświecenia tworzył również Stanisław Staszic, który napisał najwybitniejsze dzieło ,,Przestróg dla Polaków” gdzie rozpatruje aktualne zagadnienia polityczne I społeczne, uzasadnia potrzebę wielkich reform państwowych. Nakreślony w nich program reform, społeczno - politycznych wyrasta nie tylko z potrzeb ówczesnego społeczeństwa, ale także z głębokiej troski o byt niepodległy państwa, z bolesnego lęku przed ostatecznym upadkiem Polski. Zgodnie z ideologią oświecenia Staszic zwraca uwagę na następujące sprawy: wychowanie młodzieży - należy położyć ogromny nacisk na moralną I użyteczną stronę kształcenia. Młody człowiek powinien zrozumieć, że ojczyzna I jej szczęście są najważniejsze w życiu. W edukacji należy łączyć teorię z praktyką. Najważniejsza nauki, które powinien zgłębić, to: historia, geografia kraju, religia, arytmetyka, geometria, fizyka I chemia. Domaga się odebrania kościołowi opieki nad szkolnictwem. Szkoła powinna być świecka, a pieczą nad nią ma sprawować państwo; sądownictwo - prawo powinno służyć społeczeństwu, powinno regulować stosunki między ludźmi. Żąda zmienienia rządów patrymonialnych, sędzia powinien być starostą - jego obowiązkiem jest przestrzeganie porządku I bezpieczeństwa, zapobieganie gwałtom, rozstrzyganie sprawiedliwie danych spraw; sejm - należy:
Znieść liberum veto, które jest przyczyną wszelkiego zła, ustanowić sejm nieustanny, który mógłby mieć zarazem władze wykonawczą. W sejmie powinni zasiadać nie tylko przedstawiciele szlachty, ale także mieszczanie. ,,Przestrogi dla Polaków” to działo ostro krytykujące ówczesną magnaterię. Ją Staszic czyni odpowiedzialną za upadek państwa. To ona, kierując się egoizmem klasowym I prywatą, zniszczyła szacunek dla prawa, wprowadziła obce wojska do kraju, na sejmach uczyła obywateli zdrady, podstępów, podłości I gwałtu. Określa ją jako zbiorowisko ludzi zdemoralizowanych, rozpustnych, lekkomyślnych, chciwych, marnotrawnych - podłych.
Pisma Staszica wyrastały z głębokiego patriotyzmu obywatelskiego pisarza. Przemawiały do uczuć rozumu odbiorcy. Ukazywały rządzę ludu żyjącego w poddaństwie, oskarżały o zdradę panów feudalnych, budziły świadomość narodową I uczyły prawdziwej miłości do ojczyzny. Przepojone ogromnym humanitaryzmem I demokratyzmem stawały po stronie człowieka, broniły jego praw.
W okresie oświecenia mieliśmy dowód niewątpliwie najwybitniejszych reprezentantów prozy politycznej - - ow 194 e postacie to Stanisław Staszic I Hugo Kołłątaj. Ich poglądy polityczne, wyobrażenia społeczne były zbliżone w niemal wszystkich istotniejszych punktach, różniły się jedynie szczegółami.
Hugo Kołłątaj był nieco bardziej radykalny - szczególnie w okresie, gdy zajmował miejsce w Radzie Najwyższej Narodowej, podczas powstania Kościuszkowskiego.
Prace Kołłątaja przygotowywały atmosferę fb6 sprzyjającą reformą przyjętym przez Sejm Czteroletni. W tym samym roku co ,,Przestrogi dla Polski”, Kołłątaj ogłosił drukiem ,,Prawo polityczne narodu polskiego”, będące jakby sumą jego wyobrażeń o reformie całości życia kraju. Owe dzieło poprzedziła piękna, znakomicie napisana odezwa ,,Do Prześwietnej Deputacji”, z którego to tekstu pochodzi następujący fragment:
,,Niechaj nikogo nie zadziwia okrucieństwo ludu, o którym albo nam czytać, albo
słyszeć zdarzyło, bo płód, którego ojcem jest ucisk, a matką niewola, musi
przechodzić jadem I srogością wszystko to, cokolwiek na umyśle wystawie sobie
możemy drapieżnego I zabijającego”.
Obozu radykalnych, jak na warunki polskie, reform tworzyli w okresie Sejmu wielkiego ludzie z kręgu tak zwanej Kuźnicy Kołłątajowskiej. Należy pamiętać przede wszystkim o Franciszku Salezym Jezierskim.
W dobie oświecenia byli również patrioci anonimowi. Ostatnie lata istnienia Rzeczpospolitej (1792 - 1793) obfitowały w ważne wydarzenia w życiu społecznym I politycznym kraju. Konfederacja targowicka (1792), drugi rozbiór Polski, powstanie kościuszkowskie I trzeci rozbiór Polski - oto momenty, które wyznaczyły bieg dziejów tego okresu. Wy Francji rewolucja kładła kres ustrojowi feudalnemu. Jej wpływy silnie oddziaływały na rozwój sytuacji politycznej w naszym kraju. Odbiły się również ogromnym echem w literaturze polskiej. I tak pisarze ,,Kuźni Kołłątajowskiej” oddziaływali na opinię publiczną. Ich pisma wyjaśniały, jak można odróżnić prawdziwych patriotów od fałszywych, w jakim kierunku wychowywać młodzież, jak należy zmienić ustrój państwa I jak rozwiązać sprawę mieszczan I chłopów.
Radykalni działacze Klubu Jakobinów domagali się odwetu na królu za zdradę w 1792 roku I ukarania targowiczan, odebrania połowy dochodów ludziom zamożnym I przekazania ich na cele publiczne, nawoływali do świadczeń na rzecz insurekcji, głosili potrzebę reform włościańskich.
Rozwijające się myśl postępowa była bardzo zróżnicowana w swej treści, ale zgodnie przeciwstawiała się feudalnym formom rządzenia, odbijała dążenia I problemy epoki. Najważniejszym środkiem przekazu w tym okresie stała się satyra. Była ona doskonałym orężem w walce o prawa człowieka, o reformy. Rozwinęła się patriotyczna, rewolucyjna poezja tworzona przez anonimowych twórców. Nie ograniczała się ona do krytyki I ośmieszenia zewnętrznych przejawów życia arystokracji I szlachty, ale wzywała do naśladowania Francji w walce o wyzwolenie społeczne.
Wśród wielu krążących po Warszawie utworów na uwagę zasługują: ,,Katechizm człowieka”, w którym anonimowy autor pisze o pogłębiającej się przepaści społecznej między ludźmi. Staje po stronie ludu, który umiera z głodu. ,,Do ludu” ten wiersz wzywa do walki z przemocą I do zerwania więzów niewoli w imię praw
Rozumu I wolności. ,,Do panujących I narodu” obniża istotę okrucieństwa wojennego I apeluje do mas ludowych, by za przykładem Francji wywalczyły sobie wolność. Mówi, że prowadzone dotąd wojny miały na celu interesy możnych, a nie wolność ojczyzny I człowieka. Dlatego należy jak najszybciej przeciwstawić się tyranom, którzy czynią gwałt ludzkości, traktują ją jak stada zwierząt. ,,Do zbrojnego ludu” autor wiersza otwarcie przepowiada, że ,,zadrżą w pałacach przemocy tyrany, kiedy prawo człowieka wszystkie zrówna stany”. ,,Wezwą” apeluje do mieszkańców polskiej ziemi, by wystąpili do walki z arystokratami, którzy ,,złotem napełniali trzony”, a ojczyznę sprzedawali w niewolę. ,,Marsz w obozie Kościuszki” nawołuje do odwetu w imię dobra ojczyzny I prawdziwej wolności.
Wiersze patriotycznej literatury ostatniego okresu polskiego oświecenia kierowane były przede wszystkim pod adresem zdrajców targowickich. Wyszydzały Kossakowskich, Rzewuskich, Branickiego, Potockiego oraz króla. Oskarżały ich o zdradę narodową. Nawoływały do rewolucyjnych wystąpień, zwracały się przeciw najwyższym dostojnikom państwowym. Przeciwstawiały często chłop 194 ów tchórzostwu szlachtę na polach racławickich, wyrażały pochwałę gilotyny jako narzędzia przeznaczonego dla zdrajców.
Utwory anonimowe, przepojone zapałem do walki, często przemawiały twardą mową płonącego gniewem ludu.
Moim zdaniem ojczyzna ma duże znaczenie w życiu każdego człowieka, gdyż wszyscy mają prawo do życia z własnym upodobaniem, w swej wierze. A więc jedynie walcząc I a06 broniąc własnych praw mogą dojść do niepodległości swej upragnionej ojczyzny.
,,W której rozprawie.” odnaleźć można echa politycznego programu demokratycznego obrazu szlacheckiego, walczącego o egzekucję praw, czyli ograniczenie przewagi magnaterii, króla I duchowieństwa na rzecz wzrostu uprawnień szlachty, postulującego reformę sądownictwa, skarbu, podniesienie obronności kraju. Ostra krytyka instytucji kościoła wyrasta z innowierczych sympatii Reja. W utworze autor przedstawił sytuację i wzajemny stosunek do siebie trzech stanów: szlachty, duchowieństwa oraz chłopstwa. Przedstawiciele poszczególnych grup wysuwają zarzuty przeciw nadużyciom I grzechom nieprzyjaznych sobie stanów. Ustami Pana, właściciela wsi, w której rozgrywa się akcja utworu, autor atakuje duchowieństwo, zarzucając mu niedbałość w wykonywaniu obowiązków kościelnych:
,,Mało śpiewa, wszystko dzwoni,
Msza nie była jako łoni.”
Księża prowadzą życie niezgodne z zadaniami wiary, jakiej głoszą, wymagają od wiernych posłuszeństwa przykazaniom, a sami oddają się rozpuście, obżarstwu I lenistwu. Dbając o swoja wygodę I korzyści 19c wiernych:
Brak wykształcenia uniemożliwia im w prawdzie nauczanie. Jako zwolennik reformacji, Rej ostro krytykuje ceremonię i obrzędy kościelne, zwłaszcza instytucję odpustów, których głównym celem jest bogacenie się duchowieństwa.
,,Kury wrzeszczą, świnie krzyczą,
Na ołtarzu jajca liczą.
Wieręśmy odpust zyskali,
Iżechmy się napiskali.”
Satyra Reja g fcc odzi także w życie szlachty I to zarówno prywatne, jak I polityczno - społeczne. Autor krytykuje szlacheckie życie ponad stanem, skłonność do przepychu, bogactwa, prowadząca do niszczenia majątków, pijaństwo I obżarstwo ziemian, zanik obyczajów. Pleban odpowiadający na zarzutu Pana, broni swojego stanu, którego posłowie nie potrafią uchwalić żadnej ustawy:
,,Już to kilka niedziel biją,
A w ni w czym się nie zgadzają.”
Zarzuca szlachcie brak patriotyzmu, prywatę, przekupstwo, dbałość o urzędy, przedkładanie własnych interesów nad dobro państwa. Argumenty Reja są wiernym odbiciem postulatów obrazu demokratycznego, domagającego się reformy państwa.
Dyskusje Pana I Plebana podsumowuje wójt gorzkim stwierdzeniem:
,,Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd rządza.”
Rej staje w obronie najbardziej uciskanego stanu, chłopstwa, które musi ponosić ciężary związane ze swoją służbą wobec duchowieństwa I szlachty. Biedny chłop, którego nie broni prawo, jest tylko poddanym, zmuszonym do wypełnienia obowiązków przerastających jego możliwości. Dialog kończy się narzekaniami alegorycznie przedstawionej Rzeczpospolitej na tragiczną sytuację Polski, w której wszyscy obwiniają I krytykują innych, nie starając się jednak zmienić istniejącego stanu rzeczy.
Posługując się satyrą i jasnym dla ówczesnego czytelnika aluzjami, Rej ukazał w ,,Krótkiej rozprawie.” wszystkie negatywne strony życia społeczno - politycznego Polski i z pozycji demokratycznych oraz reformacyjnych skrytykowała błędy ustrojowe państwa i dominację katolickiego duchowieństwa w życiu narodu.
Natomiast Jan Kochanowski napisał ,,Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów”, mającą charakter apelu do rodaków, poeta odwołuje się do napaści Tatarów na Polskę z 1575 roku, w wyniku której najeźdźcy uprowadzili około 50 tyś. Jeńców. Wyrażając rozpacz I żal z powodu lasu pohańbionych Polaków, podmiot liryczny nawołuje do obrony państwa. Apeluje o męstwo, odwagę, poniesienie wydatków na cele wojskowe:
,,Skujmy talerze na talary, skujmy,
A żołnierzowi pieniądze gotujmy!”
Jednocześnie przestrzega poeta przed powtórzeniem starych błędów i krytykuje nieumiejętność wyciągania wniosków z historii:
,,Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że I po szkodzie, i przed szkodą głupi.”
Jan Kochanowski napisał również tragedię ,,Odprawa posłów greckich”, w której traktuje o relacjach między indywidualnym prawem jednostki a zasadami państwa oraz o odpowiedzialności obywateli za losy swojej ojczyzny. W uwagach krytycznych Ulissesa na temat krzywdzącej dla Greków odmownej decyzji Rady trojańskiej odnaleźć można jednak zarzuty, jakie postawił poeta XVI - wiecznej Polsce. Kochanowski piętnuje brak praworządności oraz panujące powszechnie przekupstwo i niesprawiedliwość. Krytykuje nieprzygotowanej do brony ojczyzny, nieodpowiedzialną młodzież, prowadzącą hulaszczy, próżny i leniwy tryb życia. Poeta zarzuca rządzącym, iż nad dobro państwa przekładają własne interesy i nie potrafią przewidzieć konsekwencji swoich decyzji. Posłów krytykuje za demagogię i prywatę, a władzę za ulegania postanowieniom Sejmu.
Krytyka młodych pojawiła się także w pieśni chóru:
,,Teraz na rozum nie dbając,
Z rządzą tylko zgadzając,
Zdrowie i sławę tracą, tracą majętności.”
Z kolei druga pieśń chóru stanowi ujęty w poetycką formę kodeks moralnych zasad obowiązujących rządzących. Niektórzy badacze odczytają ten tekst jako wyraz żalów czy rozczarowań poety związanych z osobą króla Zygmunta Augusta. W pieśni zwraca się do panujących, przypominając im o konieczności sprawiedliwych i troskliwych rządów. Powołując się na idee epok, poeta zwraca uwagę na boskie pochodzenie władzy, które sprawia, iż rządzący są namiestnikami boga na Ziemi i za swoje działania odpowiadają przed stwórcą:
,,A wam więc nad mniejszym i zwierzchności jest dana,
Ale i sami macie nad sobą Pan 198 a.”
Jednocześnie przestrzega Kochanowski przed konsekwencjami nierozsądnych rządów, które mogą doprowadzić do upadku państwa:
,,Przełożonych występki miast zgubiły
I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.”
Jednym z późniejszych poetów epoki odrodzenia był Andrzej Frycz Modrzewski napisał traktat ,,O poprawie Rzeczpospolitej”. Traktat ten, wyrosły z obserwacji i prze fac myśleń autora, dotyczący społeczno - politycznej sytuacji Polski, osadzony był głęboko w tradycji antycznej oraz chrześcijańskiej, biblijnej. W poglądach Modrzewskiego odnaleźć można wpływ ówczesnej myśli filozoficznej i politycznej. Frycz głosi program przebudowy Rzeczpospolitej w scentralizowaną monarchię, w której król, wspomagany przez sprawnie działające urzędy, dbałby o zachowanie społecznej równowagi. Autor domaga się równości wszystkich wobec prawa oraz przyznanie chłopom ziemi na własność a mieszczanom praw do posiadania gruntów oraz obejmowania urzędów, zarezerwowanych dotychczas dla szlachty. Żądał reformy szkolnictwa oraz uniezależnienia życia religijnego i kontroli państwa nad Kościołem. Szczegółowe uwagi zawarł Frycz w kolejnych księgach traktatu. W pierwszej księdze ,,O obyczajach”. Będącej w dużym stopniu rozprawą o ludzkiej naturze, Modrzejewski odwołując się do ,,Biblii” oraz Erazma z Rotterdamu, zakłada iż w każdym człowieku istnieje naturalne dobro i postuluje konieczność wysiłku, doskonalenia się poprzez wiarę i życie w zgodzie z nieskażoną naturą. Według Frycza dobre obyczaje są gwarantem pomyślności i stabilności państwa, które powinno sprawować kontrolę nad przestrzeganiem zasad moralnych i cnoty. Ukazując źródła panującego zła, szansy poprawy obyczajów upatruje Modrzewski w odpowiednim wychowaniu młodych, wspartym mądrymi rządami króla i urzędów. Ustrojowy ideał łączący w sobie elementy monarchii, rządów arystokratycznych i demokracji, odnajduje pisarz w biblijnej Księdze Mojżeszowego Prawa. Model państwa stworzonego przez Modrzewskiego był praktycznie niemożliwy do zrealizowania, ale wiele z jego postulatów mogło znaleźć swoje zastosowanie nie tylko w warunkach polskich, ale także w innych państwach europejskich.
W księdze ,,O prawach” jeszcze raz powraca Frycz do poruszanego w swoim pierwszym utworze problemu równości wszystkich ludzi stworzonych przez Boga, żąda jednakowego traktowania przez prawo bez względu na pochodzenie, przestępców, którzy dopuścili się wysokich kar dla wrogów Rzeczpospolitej.
Księga trzecia ,,O wojnie” zawiera rozważania na temat konieczności reform wojskowych i wzmocnienia obronności państwa. Modrzewski dzielił wojny na sprawiedliwy (obronne) i niesprawiedliwy (zaborcze). W celu uniknięcia konfliktów zbrojnych, państwo powinno dbać o dobre stosunki sąsiedzkie, jednakże na wypadek zagrożenia musi być przygotowane na skuteczną obronę.
W najbardziej kontrowersyjnej, skonfiskowanej przez cenzurę księdze ,,O kościele” Modrzewski, stojący na pozycji irenizmu postulował potrzebę dyskusji nad kształtem życia wyznaniowego. Frycz nawoływał do tolerancji i wolności wyznaniowej i postulował reformę instytucji kościoła.
W ostatniej księdze ,,O szkole” domagał się Modrzewski podniesieniem poziomu nauczania, zwiększenia wydatków na oświatę, która pełni znaczące funkcje wychowawcze w procesie kształcenia młodzieży. Dostrzegając finansowe nadużycia w kościele, autor postuluje, aby duchowieństwo brało czynny udział w finansowym utrzymaniu szkół. Dzieło Frycza Modrzewskiego wywołało w Polsce polemiki i oskarżenia ze strony przeciwników autora. Traktat cieszył się dużym zainteresowaniem w Europie, o czym świadczą liczne przekłady na języki obce. Nowatorstwo myśli Modrzewskiego doceniło dopiero dwieście lat później polskie oświecenie.
Jednym z późniejszy pisarzy odrodzenia był Piotr Skarga, kaznodzieja silnie związany z ruchem kontrreformacji. Napisał on ,,Kazania Sejmowe” zawierające oskarżenia oraz krytykę nad obywateli, a także postulują program przebudowy państwa polskiego i ostrzegają przed upadkiem Rzeczpospolitej, odstępującej od zasad wiary. Głównych przyczyn choroby Polski upatruje kaznodzieja w braku patriotyzmu, wewnętrznej niezgodzie, szerzeniu się innowierstwa, osłabieniu władzy.
Królewskiej, braku praworządności oraz upadku moralności I obyczajów. Polityczny program Skargi bliski był dążeniom absolutystycznym oraz postulatom kontrreformacyjnym. Autor ,,Kazań” domaga się silnej władzy króla, podporządkowanej Kościołowi, ograniczenia uprawnień sejmu na rzecz senatu I władzy, postuluje reformę sądownictwa I władzy wykonawczej. Społeczeństwo widział Skarga na kształt organizmu, którego każda część zajmuje określone miejsce w hierarchii I pełni swoje funkcje. Dlatego też proponował odebranie szlachcie części przywilejów, ukrócenia wyzysku chłopów. Jako zagorzały zwolennik kontrreformacji Skarga domagał się wzmocnienia pozycji Kościoła, a w odstępstwie od wiary katolickiej I w szerzącej się wolności wyznaniowej widział przyczyny upadku Polski. Wiążąc ściśle interesy państwa ze sprawami wiary, przewidywał
Zagładę Polski, jeśli herezja nie zostanie wykorzeniona.
Według mnie największym patriotom literatury baroku był Wacław Potocki. Twórczość poety to największe osiągnięcie literatury polskiej XVII w., głównie dzięki swej ideowości I głębokiemu patriotyzmowi.
Potocki nawiązał w niej do najlepszych tradycji literatury narodowej, szczególnie do literatury renesansowej. Cechowały ją: postępowość poglądów, żarliwy patriotyzm I żywa troska o lepsze jutro ojczyzny.
W jednym z wierszy pt. ,,Nierządem Polska stoi” - ukazuje sytuację społeczno - polityczną Polski XVII wieku. Widzimy tu całkowity rozkład kraju od wewnątrz. Rzeczpospolita przedstawiona jest jako państwo, w którym nikt nie przestrzega prawa, każdy kieruje się własnymi zdaniami I interesami. Szerzą się nierządy I anarchia, wzrasta chaos, który potęguje zmieniające się ciągle prawa. Najbardziej poszkodowani w tej sytuacji są średnio zamożni I biedni ziemianie, mający w swym posiadaniu dziesiątą część ziemi w kraju. Jeśli tylko nie wywiążą się ze swych należności, zaraz czekają ich sądy I egzekucje. Często także zmuszani są do opuszczania swych domostw. Cały utwór tchnie gorzką ironią. Poeta boleje nad takim stanem rzeczy w Rzeczpospolitej. Wie, że jeśli społeczeństwo się nie opamięta, ojczyzna zginie. Natomiast wiersz ,,Pospolite ruszenie” to utwór o charakterze krytycznym. Obrazuje postawę szlachty polskiej w momencie zagrożenia ojczyzny. Zebrane w obozie wojskowym szlachta czas spędza na zabawie I pijatyce. A kiedy ma wyruszać do walki, jest oburzona na dobosza (chłopa), że śmie ją budzić podczas pierwszego snu. Poeta poddaje ostrej krytyce ,,złotą wolność” szlachecką, bezkarność I sarmackie pochodzenie szlachty. Ubolewa jako prawdziwy patriota nad takim postępowaniem szlachty. Ostatnim wierszem Wacława Potockiego, którego opiszę są ,,Zbytki polskie”.
To apokaliptyczna wizja zagłady ojczyzny. Potocki określa obraz Polski szlacheckiej ówczesnych czasów.
Wiersz zaczyna się od pytania tylko po to, by w kolejnych wersach potwierdzić je odpowiedziami argumentami, które ukazują rozkład państwa. Polska myśli o wystawnym życiu, o zewnętrzną stronę swego życia, zapominając przy tym o wartościach nadrzędnych - o ojczyźnie I obowiązkach względem niej. Jej to:
Splendor, elegancki strój, wykwintnie zastawione jadłem I trunkami stoły, karety zaprzężone w sześć koni, drogie kamienie na ciele kobiet I szlachciców, liczna służba na zawołanie. A tymczasem ojczyzna coraz bardziej się ,,w granicach swych zwęża”, czyli napadają na nią sąsiedzi I grabią ją. Żołnierze, którzy mają bronić jej granic, umierają z głodu, gdyż za ich pracę nikt im nie płaci. Polska ginie na oczach rozbawionej szlachty, magnaterii I książąt. Najtragiczniejszym faktem jest to, że ani szlachta, ani magnaci nic sobie nie robią z takiego stanu rzeczy. Wyzuci z poczucia patriotyzmu, w pogoni za własnymi sprawami I za wygodnym życiem, przyczyniają się do szybkiego, ostatecznego kresu Rzeczpospolitej.
Największym utworem W. Potockiego o wielkich wydarzeniach historycznych w dziejach literatury staropolskiej jest ,,Wojna chocimska”. To epopeja przebiegu przygotowań do bitwy I samej bitwie, która rozgrywała się w 1621r. pod Chocimiem. Potocki rozpoczyna swój utwór inwokacją do Boga, prosząc go o błogosławieństwo dla siebie I ojczyzny, o pomoc w zwyciężeniu Turków.
Istotną rolę odgrywa mowa Chodkiewicza, skierowana do polskiego rycerstwa. Pełna patosu I patriotycznego uniesienia świadczy o ogromnym zaangażowaniu autora w losy ojczyzny. Chodkiewicz nawiązuje do honoru I ducha rycerskiego, wzywa do walki, do zwycięstwa, na które liczą: Bóg, ojczyzna I król. Porównuje ojczyznę do utrapionej matki, która pragnie pokoju. Przywodzi przed oczy dawną przeszłość Polski, np. czasy Chrobrego. Celowo pomniejsza potęgę Turków, którzy nie mają żadnych tradycji rycerskich. To tylko rzemieślnicy, zwykli barbarzyńcy, którzy wybrali się na wyprawę nie tyle, by zwyciężyć Polaków, ile dla zdobycia łupów.
Potocki, opisuje wojsko tureckie, podkreśla różnorodność barw I kształtów zbliżających fac się do szańców obronnych, które nie są w stanie zaszkodzić rycerstwu polskiemu, stojącemu ponad tak barbarzyńskim narodem.
Polacy to naród bohaterski, mężny I odważny, więc nie powinni się bać ludzi niższego rzędu. W mowie Chodkiewicza ujawnia się sarmatyzm, którego hołdował autor.
,,Wojna chocimska” to utwór, który miał za zadanie zburzyć zbytnią pewność siebie Polaków. W czasach Potockiego, podobnie jak to miało miejsce pół wieku temu, Polacy pokładali nadzieję tylko we własnej odwadze I opiece boskiej. Nie myśleli natomiast o zapobiegliwości, o pracy ani o rozsądku politycznym. ,,Wojna chocimska” należy do literatury, która budzi sumienia narodu, ukazuje mu jego grzechy I słabości. Do literatury, która stale jest potrzebna.
W literaturze oświecenia J.U. Niemcewicz napisał ,,Powrót posła”, który wiąże się ściśle z obradami Sejmu Wielkiego. Niemcewicz przedstawia w nim dwa przeciwne sobie obozy szlacheckie: działaczy stronnictwa Patriotycznego oraz obrońców starego porządku feudalnego. W rozmowach, które toczą się między bohaterami utworu autor przedstawia z jednej strony program obozu reform, z drugiej zaś argumenty przeciwników. Sztuka ostrzem krytyki uderza w przekupnych magnatów I ciemnych konserwantów, staroszlacheckich Sarmatów, którzy gorąco bronią liberum veto, wolnej elekcji, władzy pana nad chłopem, ,,złotej wolności” szlacheckie I anarchii. ,,Powrót posła” to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, to także wielki głos wzywający do naprawy Rzeczpospolitej. W literaturze oświecenia tworzył również Stanisław Staszic, który napisał najwybitniejsze dzieło ,,Przestróg dla Polaków” gdzie rozpatruje aktualne zagadnienia polityczne I społeczne, uzasadnia potrzebę wielkich reform państwowych. Nakreślony w nich program reform, społeczno - politycznych wyrasta nie tylko z potrzeb ówczesnego społeczeństwa, ale także z głębokiej troski o byt niepodległy państwa, z bolesnego lęku przed ostatecznym upadkiem Polski. Zgodnie z ideologią oświecenia Staszic zwraca uwagę na następujące sprawy: wychowanie młodzieży - należy położyć ogromny nacisk na moralną I użyteczną stronę kształcenia. Młody człowiek powinien zrozumieć, że ojczyzna I jej szczęście są najważniejsze w życiu. W edukacji należy łączyć teorię z praktyką. Najważniejsza nauki, które powinien zgłębić, to: historia, geografia kraju, religia, arytmetyka, geometria, fizyka I chemia. Domaga się odebrania kościołowi opieki nad szkolnictwem. Szkoła powinna być świecka, a pieczą nad nią ma sprawować państwo; sądownictwo - prawo powinno służyć społeczeństwu, powinno regulować stosunki między ludźmi. Żąda zmienienia rządów patrymonialnych, sędzia powinien być starostą - jego obowiązkiem jest przestrzeganie porządku I bezpieczeństwa, zapobieganie gwałtom, rozstrzyganie sprawiedliwie danych spraw; sejm - należy:
Znieść liberum veto, które jest przyczyną wszelkiego zła, ustanowić sejm nieustanny, który mógłby mieć zarazem władze wykonawczą. W sejmie powinni zasiadać nie tylko przedstawiciele szlachty, ale także mieszczanie. ,,Przestrogi dla Polaków” to działo ostro krytykujące ówczesną magnaterię. Ją Staszic czyni odpowiedzialną za upadek państwa. To ona, kierując się egoizmem klasowym I prywatą, zniszczyła szacunek dla prawa, wprowadziła obce wojska do kraju, na sejmach uczyła obywateli zdrady, podstępów, podłości I gwałtu. Określa ją jako zbiorowisko ludzi zdemoralizowanych, rozpustnych, lekkomyślnych, chciwych, marnotrawnych - podłych.
Pisma Staszica wyrastały z głębokiego patriotyzmu obywatelskiego pisarza. Przemawiały do uczuć rozumu odbiorcy. Ukazywały rządzę ludu żyjącego w poddaństwie, oskarżały o zdradę panów feudalnych, budziły świadomość narodową I uczyły prawdziwej miłości do ojczyzny. Przepojone ogromnym humanitaryzmem I demokratyzmem stawały po stronie człowieka, broniły jego praw.
W okresie oświecenia mieliśmy dowód niewątpliwie najwybitniejszych reprezentantów prozy politycznej - - ow 194 e postacie to Stanisław Staszic I Hugo Kołłątaj. Ich poglądy polityczne, wyobrażenia społeczne były zbliżone w niemal wszystkich istotniejszych punktach, różniły się jedynie szczegółami.
Hugo Kołłątaj był nieco bardziej radykalny - szczególnie w okresie, gdy zajmował miejsce w Radzie Najwyższej Narodowej, podczas powstania Kościuszkowskiego.
Prace Kołłątaja przygotowywały atmosferę fb6 sprzyjającą reformą przyjętym przez Sejm Czteroletni. W tym samym roku co ,,Przestrogi dla Polski”, Kołłątaj ogłosił drukiem ,,Prawo polityczne narodu polskiego”, będące jakby sumą jego wyobrażeń o reformie całości życia kraju. Owe dzieło poprzedziła piękna, znakomicie napisana odezwa ,,Do Prześwietnej Deputacji”, z którego to tekstu pochodzi następujący fragment:
,,Niechaj nikogo nie zadziwia okrucieństwo ludu, o którym albo nam czytać, albo
słyszeć zdarzyło, bo płód, którego ojcem jest ucisk, a matką niewola, musi
przechodzić jadem I srogością wszystko to, cokolwiek na umyśle wystawie sobie
możemy drapieżnego I zabijającego”.
Obozu radykalnych, jak na warunki polskie, reform tworzyli w okresie Sejmu wielkiego ludzie z kręgu tak zwanej Kuźnicy Kołłątajowskiej. Należy pamiętać przede wszystkim o Franciszku Salezym Jezierskim.
W dobie oświecenia byli również patrioci anonimowi. Ostatnie lata istnienia Rzeczpospolitej (1792 - 1793) obfitowały w ważne wydarzenia w życiu społecznym I politycznym kraju. Konfederacja targowicka (1792), drugi rozbiór Polski, powstanie kościuszkowskie I trzeci rozbiór Polski - oto momenty, które wyznaczyły bieg dziejów tego okresu. Wy Francji rewolucja kładła kres ustrojowi feudalnemu. Jej wpływy silnie oddziaływały na rozwój sytuacji politycznej w naszym kraju. Odbiły się również ogromnym echem w literaturze polskiej. I tak pisarze ,,Kuźni Kołłątajowskiej” oddziaływali na opinię publiczną. Ich pisma wyjaśniały, jak można odróżnić prawdziwych patriotów od fałszywych, w jakim kierunku wychowywać młodzież, jak należy zmienić ustrój państwa I jak rozwiązać sprawę mieszczan I chłopów.
Radykalni działacze Klubu Jakobinów domagali się odwetu na królu za zdradę w 1792 roku I ukarania targowiczan, odebrania połowy dochodów ludziom zamożnym I przekazania ich na cele publiczne, nawoływali do świadczeń na rzecz insurekcji, głosili potrzebę reform włościańskich.
Rozwijające się myśl postępowa była bardzo zróżnicowana w swej treści, ale zgodnie przeciwstawiała się feudalnym formom rządzenia, odbijała dążenia I problemy epoki. Najważniejszym środkiem przekazu w tym okresie stała się satyra. Była ona doskonałym orężem w walce o prawa człowieka, o reformy. Rozwinęła się patriotyczna, rewolucyjna poezja tworzona przez anonimowych twórców. Nie ograniczała się ona do krytyki I ośmieszenia zewnętrznych przejawów życia arystokracji I szlachty, ale wzywała do naśladowania Francji w walce o wyzwolenie społeczne.
Wśród wielu krążących po Warszawie utworów na uwagę zasługują: ,,Katechizm człowieka”, w którym anonimowy autor pisze o pogłębiającej się przepaści społecznej między ludźmi. Staje po stronie ludu, który umiera z głodu. ,,Do ludu” ten wiersz wzywa do walki z przemocą I do zerwania więzów niewoli w imię praw
Rozumu I wolności. ,,Do panujących I narodu” obniża istotę okrucieństwa wojennego I apeluje do mas ludowych, by za przykładem Francji wywalczyły sobie wolność. Mówi, że prowadzone dotąd wojny miały na celu interesy możnych, a nie wolność ojczyzny I człowieka. Dlatego należy jak najszybciej przeciwstawić się tyranom, którzy czynią gwałt ludzkości, traktują ją jak stada zwierząt. ,,Do zbrojnego ludu” autor wiersza otwarcie przepowiada, że ,,zadrżą w pałacach przemocy tyrany, kiedy prawo człowieka wszystkie zrówna stany”. ,,Wezwą” apeluje do mieszkańców polskiej ziemi, by wystąpili do walki z arystokratami, którzy ,,złotem napełniali trzony”, a ojczyznę sprzedawali w niewolę. ,,Marsz w obozie Kościuszki” nawołuje do odwetu w imię dobra ojczyzny I prawdziwej wolności.
Wiersze patriotycznej literatury ostatniego okresu polskiego oświecenia kierowane były przede wszystkim pod adresem zdrajców targowickich. Wyszydzały Kossakowskich, Rzewuskich, Branickiego, Potockiego oraz króla. Oskarżały ich o zdradę narodową. Nawoływały do rewolucyjnych wystąpień, zwracały się przeciw najwyższym dostojnikom państwowym. Przeciwstawiały często chłop 194 ów tchórzostwu szlachtę na polach racławickich, wyrażały pochwałę gilotyny jako narzędzia przeznaczonego dla zdrajców.
Utwory anonimowe, przepojone zapałem do walki, często przemawiały twardą mową płonącego gniewem ludu.
Moim zdaniem ojczyzna ma duże znaczenie w życiu każdego człowieka, gdyż wszyscy mają prawo do życia z własnym upodobaniem, w swej wierze. A więc jedynie walcząc I a06 broniąc własnych praw mogą dojść do niepodległości swej upragnionej ojczyzny.